در آناتومی بدن انسان، محل اتصال دو استخوان به یکدیگر را مفصل میگویند. به عنوان مثال مفصل زانو که یکی از مهمترین مفاصل بدن به شمار میآید، از اتصال استخوان ران با استخوان درشت نی تشکیل شده است. مفاصل موجب میشوند که استخوانها بتوانند حرکت کنند و در واقع بدون وجود مفاصل، حرکاتی همچون نشستن و راه رفتن مقدور نیست. در این مقاله ابتدا در مورد مفصل اطلاعات بیشتری در اختیار شما قرار میدهیم و بعد وظیفه مفصل در بدن و بیماریهای مرتبط با آن و روشهای درمان را مورد بررسی قرار میدهیم.
مفصل چیست ؟
چنانچه اشاره کردیم، مفصل قسمتی از بدن است که در آن دو یا چند استخوان به شکلی در کنار یکدیگر قرار میگیرند که امکان حرکت کردن برای آنها وجود داشته باشد. شکل مفصل دقیقا به نحوه عملکرد آن بستگی دارد و به طور کلی میتوان گفت که هرچه قابلیتهای حرکتی بیشتری داشته باشد و به اصطلاح کار بیشتری از آن کشیده شود، احتمال آسیبدیدگی در آن افزایش مییابد. دلیل این امر آن است که دامنه حرکتی بیشتر سبب کاهش قدرت اتصال میشود.
انواع مفصل
مفاصل با توجه به میزان حرکتی که دارند، دستهبندی میشوند؛ به این ترتیب مفاصل در 3 گروه مختلف قرار میگیرند:
- مفاصل غیرمتحرک: در این حالت، دو یا چند استخوان در تماس نزدیک با یکدیگر هستند اما قابلیت حرکت کردن برای آنها وجود ندارد. از جمله این مفاصل میتوان به استخوان جمجمه اشاره کرد.
- مفاصل نیمه متحرک: در این نوع مفاصل، دو یا چند استخوان چنان محکم به هم چسبیدهاند که فقط میتوانند تحرک بسیار محدودی داشته باشند. مثلا مهرههای ستون فقرات به این شکل هستند.
- مفاصل متحرک: بیشتر مفاصل بدن انسان کاملا متحرک بوده و قابلیت حرکت کردن به صورت آزادانه را دارند؛ مثل مفصل زانو.
مفاصل متحرک خود به 6 گروه مختلف یعنی لولایی، محوری، گوی و کاسه، لقمهای، زینی شکل و لغزنده تقسیمبندی میشوند که هر یک آنها عملکرد خود را در بدن داشته و وجودشان ضروری محسوب میشود.
تقسیمبندیهای مختلف دیگری نیز برای مفاصل عنوان شده است؛ به عنوان مثال بر اساس ساختار میتوان مفاصل را به 3 دسته رشتهای، غضروفی و سینوویال تقسیمبندی کرد.
وظیفه مفصل در بدن
بدون وجود مفصل در بدن، حرکت کردن ناممکن میشود. بنابراین امکان حرکت کردن را میتوان مهمترین وظیفه مفصل در بدن دانست. مفاصل، اسکلت بدن انسان را انعطافپذیر میکنند و موجب میشوند تا بدن انسان بتواند در جهات مختلف حرکت داشته باشد. حرکت مفاصل این امکان را برای انسان ایجاد میکند که بتواند در موقعیت فیزیکی خود تغییر مکان ایجاد نماید و روی محیط پیرامون خود تاثیر بگذارد. مفاصل از انواع بافت همبند رشتهای تشکیل شدهاند. رباطها استخوانها را به یکدیگر متصل میکنند و تاندونها عضله را به استخوان متصل نگه میدارند. غضروف نیز بخش انتهایی استخوان را میپوشاند. همه این بخشها در کنار یکدیگر دست به دست هم میدهند تا حرکت اندامها میسر شود.
بیماری های مفصلی
با وظیفه مفصل در بدن آشنا شدید و اکنون بد نیست تا با عواملی که زمینهساز بیماریهای مفصلی هستند نیز آشنایی بیشتری پیدا کنید. برخی فاکتورها ریسک ابتلا به بیماریهای مفصلی را افزایش میدهند که از جمله آنها میتوان موارد زیر را نام برد:
- سابقه ژنتیکی در خانواده و خویشاوندان
- افزایش سن
- اضافه وزن و وارد شدن فشار بیشتر به مفاصل
- فعالیت در مشاغل سنگین
- آسیبدیدگی قبلی به مفصل و عدم درمان آن
به طور کلی میتوان گفت که زنان بیش از مردان در معرض بیماریهای مرتبط با استخوان و مفاصل قرار میگیرند. شایعترین بیماریهای مفصلی شامل موارد زیر هستند:
- آرتریت: شایعترین بیماری مفاصل، آرتریت یا التهاب مفاصل نام دارد که خود شامل بیماریهای مختلفی از جمله آرتریت روماتوئید، استئوآرتریت، نقرس و … است.
- روماتیسم: این بیماری نیز یک بیماری التهابی مزمن است که با تاثیر گذاشتن روی پوشش داخلی مفصل موجب بروز تورم و همچنین دردناک شدن مفصل میشود.
- آرتوروز: هرچه سن افزایش مییابد، غضروفها نیز فرسودهتر میشوند و بیماری آرتوروز به وجود میآید. در بیماری آرتوروز، غضروف مفصلی کم کم از بین میرود. این بیماری بیشتر در ناحیه زانو و لگن رخ میدهد.
درمان بیماری های مفصلی
متاسفانه در حال حاضر با وجود پیشرفت علم پزشکی هنوز برای بسیاری از بیماریهای استخوان و مفاصل درمان قطعی وجود ندارد. اما برخی راهکارها وجود دارند که به کمک آنها میتوان جلوی پیشرفت بیماری را گرفت و درد و تورم ناشی از بیماری را بهبود بخشید. به افرادی که درگیر بیماریهای مفاصل هستند، معمولا توصیه میشود تا وزن خود را کاهش دهند تا فشار کمتری به مفاصل وارد شود. برخورداری از تغذیه سالم، انجام تمرینات ورزشی مناسب، استفاده از کمپرس سرد و گرم، استفاده از وسایل کمکی مثل عصا و مصرف مکملها و قرص مفاصل و استخوان میتوانند در درمان بیماری های مفصلی مفید واقع شوند.
از دیگر راهکارهایی که بهبود مشکلات استخوان و مفاصل کمک میکنند و حتما زیر نظر متخصص باید برای انجام آنها اقدام کرد، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- دارو درمانی و استفاده از مسکنها و داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی
- فیزیوتراپی و کاردرمانی
- لیزر درمانی
- مگنت تراپی با استفاده از امواج مغناطیسی
کلام پایانی
ایجاد قابلیت حرکت کردن، مهمترین و اساسیترین وظیفه مفصل در بدن انسان است. مفصل محل اتصال دو یا چند استخوان بوده و بدون وجود آن هیچ نوع حرکتی مقدور نیست و انسان تبدیل به موجودی میشود که قابلیت جابجایی ندارد. از این رو توجه به حفظ سلامت مفاصل از اهمیت خاصی برخوردار است. با افزایش سن احتمال ابتلا به بیماریهای استخوان و مفاصل به ویژه در زنان افزایش مییابد. از آنجایی که شعار پیشگیری بهتر از درمان است، همواره باید راهنمای همه انسانها باشد، توصیه میکنیم که با برخورداری از تغذیه سالم، انجام حداقل 30 دقیقه ورزش در هر روز و خودداری از انجام کارهای سنگین در پیشگیری از این نوع بیماریها پیشقدم باشید.