شاخص آلودگی هوا چیست؟

همانطور که وضعیت آب و هوا روز به روز و گاهی ساعت به ساعت تغییر می‌کند، کیفیت هوا نیز می‌تواند متغیر باشد. کیفیت هوا تنفس انسان و زندگی او را تحت تاثیر قرار می‌دهد. مدیریت نظارت و پایش کیفیت هوا در شهرهای بزرگ، داده‌های مربوط به کیفیت هوا را به شاخص کیفیت هوا تبدیل کرده و اطلاعات مورد نیاز را در اختیار عموم مردم قرار می‌دهد. برای آشنایی با شاخص کیفیت هوا و همچنین شاخص آلودگی هوا با این مقاله از مجله داروخانه اینترنتی مثبت سبز با ما همراه باشید.

شاخص آلودگی هوا و شاخص کیفیت هوا

Pollutant Standards Index  یا شاخص آلودگی هوا معیاری برای سنجش آلودگی هوا است. شاخص کیفیت هوا یا همان AQI  یا Air quality index نیز عددی است که از آن برای توصیف وضعیت آلودگی هوا استفاده می‌کنند. به‌طور کلی شاخص کیفیت هوا که شاخصی است برای گزارش روزانه‌ کیفیت هوا نشان می‌دهد که هوای اطرافتان چقدر تمیز و یا چه میزان آلوده است و این حد از آلودگی چه اثراتی ممکن است بر سلامتی داشته باشد. این شاخص بر اثراتی روی سلامتی متمرکز است که ممکن است چند ساعت یا چند روز بعد از تنفس در هوای آلوده و ناسالم با آنها مواجه شوید.

در واقع شاخص کیفیت هوا که یک ابزار کلیدی جهت آگاهی از کیفیت هوا و تعیین میزان آلودگی آن است برای پنج آلاینده اصلی هوا یعنی ذرات معلق، دی اکسیدنیتروژن، ازن سطح زمین (ازن بد)، مونواکسیدکربن و دی اکسیدگوگرد محاسبه می‌شود. با افزایش عددی شاخص کیفیت هوا، درصد بیشتری از مردم احتمالا دچار پیامد‌های بهداشتی ناشی از آلودگی هوا می‌شوند. مقادیر شاخص آلودگی هوا معمولا به صورت طیف‌هایی گروه‌بندی می‌شوند. هر طیف با یک نام توصیف‌کننده، یک کد رنگی و توصیه‌هایی برای بهداشت عمومی مشخص می‌شود. شاخص‌های کیفیت هوا در کشور‌های مختلف برحسب استاندارد‌های ملی مختلفی که دارند متفاوت هستند. در کشور ما حدود چهل سال است که برنامه‌های سنجش آلاینده‌های هوا در تهران و برخی از شهرهای بزرگ اجرا می‌شود. در مورد شاخص الودگی هوا به جدول زیر دقت کنید:

طیف‌های مختلف شاخص کیفیت هوا (AQI)

شاخص کیفیت هوا (AQI)  به شش دسته زیر تقسیم بندی می‌شود.

کپسول آنتی فت پلاس (قرص لاغری)

قیمت: 298.000 تومان

قیمت با تخفیف:253.000 تومان

مشاهده و خرید

کپسول آنتی فت پلاس (قرص لاغری)

قیمت اصلی: 298.000 تومان

قیمت با تخفیف: 253.000 تومان

مشاهده و خرید

خوب(Good)

میزان AQI در این حالت بین دو رقم 0 و 50 است. در این شرایط، کیفیت هوا مطلوب و رضایت بخش بوده و فاقد ریسک سلامتی است و یا ریسک سلامتی آن ناچیز است. این حالت را با رنگ سبز نشان می دهند. در کشور ما معمولا به این حالت، وضعیت “پاک” گفته می‌شود.

متوسط (Moderate)

میزان AQI در این حالت بین اعداد 51 و 100 است. کیفیت هوا در این شرایط قابل قبول است؛ ولی ممکن است آلودگی در این سطح برای تعداد بسیار کمی از افراد (گروه‌های حساس) با ملاحظات بهداشتی خاصی همراه باشد. در این شرایط افرادی که نسبت به ذرات معلق، دی اکسید نیتروژن و ازن حساسیت دارند ممکن است علائمی را بروز دهند که نشان دهنده مشکلات تنفسی است.

وقتی شاخص آلودگی هوا در وضعیت متوسط قرار دارد، افرادی که جزء گروه‌های حساس هستند حتی الامکان باید فعالیت‌های طولانی یا سنگین را کاهش دهند. فعالیت طولانی عبارت است از هر گونه فعالیت خارج از منزل که به‌طور متناوب، طی مدت چندین ساعت انجام شده و سبب شود که نفس کشیدن تا حدی سخت‌‌تر از حالت طبیعی شود. این حالت را با رنگ زرد نشان می‌دهند. فعالیت سنگین نیز عبارت است از هر گونه فعالیت شدید در خارج از منزل که سبب شود نفس کشیدن به سختی صورت گیرد. در کشور ما معمولا به این طیف، وضعیت “سالم” گفته می‌شود.

ناسالم برای گروه‌های حساس (Unhealthy for sensitive groups)

در این حالت میزان   AQI بین 101 و 150 است و معمولا برای افرادی که جزء گروه‌های حساس نیستند مشکلی ایجاد نمی‌کند.  بیماران قلبی- عروقی، بیماران تنفسی، افراد دارای نارسایی کبد و کلیه، خردسالان، افراد مسن، مادران باردار و بیمارانی که دارو‌های سرکوب کننده سیستم ایمنی مصرف می‌کنند از جمله گروه‌های حساس و پرخطر هستند. این دسته از افراد باید از تردد در سطح شهر خودداری کنند. این سطح از آلودگی را با رنگ نارنجی نشان می‌دهند.

ناسالم (Unhealthy)

میزان AQI  در این حالت بین 151 و 200 است. در این شرایط هر فردی ممکن است سلامتی‌اش به خطر بیفتد. همچنین اعضای گروه‌های حساس در چنین شرایطی بیش از سایرین، اثر آلودگی هوا بر سلامتی خود را تجربه می‌کنند. این سطح از آلودگی را با رنگ قرمز نشان می‌دهند.

بسیار ناسالم (Very unhealthy)

در این حالت  AQI بین 201 و 300 قرار دارد و هشداری برای سلامتی محسوب می‌شود. در این شرایط کلیه گروه‌ها (حساس و غیر حساس) ممکن است اثرات جدی را بر سلامت خود تجربه کنند. این حالت را با رنگ بنفش نشان می‌دهند.

خطرناک(Hazardous)

در این وضعیت شاخص آلودگی هوا از 300 بالاتر است و اخطاری جدی برای سلامت انسان محسوب شده و بیانگر شرایط بسیار اضطراری است. در این وضعیت، احتمال اینکه اکثر افراد جامعه دچار مشکلات جدی شوند بسیار زیاد است. این حالت را با رنگ خرمایی نشان می‌دهند.

روش محاسبه شاخص آلودگی هوا

برای محاسبه شاخص کیفیت هوا (AQI)  باید غلظت یک ماده آلاینده در طول یک دوره میانگین مشخص را اندازه گیری کرد. این اندازه گیری به وسیله ایستگاه‌های پایش هوا یا مدل‌ها انجام می‌شود. غلظت یک ماده آلاینده و مدت زمان حضور آن بیانگر میزان یک آلاینده در هوا است.

با استفاده از پژوهش‌های اپیدمیولوژیک یا همه‌گیرشناختی، میزان هر آلاینده محاسبه می‌شود. آلاینده‌های هوا قدرت یکسانی نداشته و ضریبی که برای تبدیل غلظت آلاینده به AQI استفاده می‌شود بسته نوع آلاینده متفاوت است. بسیاری از کشور‌ها میزان‌ ذرات معلق، ازن موجود در سطح زمین، دی‌اکسید گوگرد، مونوکسید کربن و دی‌اکسید نیتروژن موجود در هوا را پایش و شاخص کیفیت هوا را بر اساس آنها محاسبه می‌کنند.

عوارض بهداشتی حاصل از مهمترین آلاینده‌های هوا

برای آگاهی از عوارض بهداشتی مرتبط با مهمترین آلاینده‌های هوا در ادامه این مطلب با ما همراه باشید:

ذرات معلق

به هر نوع ماده اعم از جامد یا مایع که از یک مولکول بزرگ‌تر و از 500 میکرون کوچک‌تر باشد، ذره گفته می‌شود. ذرات معلق در هوا  اصطلاحی است که برای توصیف ذرات جامد و مایع پراکنده شده در هوا استفاده می‌شود. هم از نظر جنس و هم از نظر سایز ذرات معلق بسیار متنوع هستند ولی با توجه به اندازه به سه نوع ذرات درشت، ریز و بسیار ریز تقسیم بندی می‌شوند. ذرات معلق ریز می‌توانند سبب بیماری‌های قلبی و ریوی شده و یا آنها را تشدید کنند. ذرات معلق بسیار ریز نیز به قسمت‌های تحتانی سیستم تنفسی و داخل آلوئول های ریه نفوذ کرده و سبب اثرات قلبی و ریوی متعددی می‌شوند.

دی اکسید گوگرد

دی اکسید گوگرد گازی است بی‌رنگ و غیر قابل انفجار که بویی خفه کننده داشته و تقریبا دو برابر هوا وزن دارد. این ماده که یکی از مهمترین آلاینده‌های هوا است سبب باران‌های اسیدی نیز می‌شود. این آلاینده موجب نارسایی‌های تنفسی، کاهش سیستم دفاعی ریه‌ها و تشدید بیماری‌های قلبی می‌شود.

ازن

گاز ازن که از ترکیب سه اتم اکسیژن ایجاد می‌شود یک اکسید کننده قوی است. ازن در سطح زمین که از آن به عنوان ازن بد نیز یاد می شود، یکی از آلاینده‌های ثانویه هوا است که به‌طور مستقیم در هوا منتشر نمی‌شود. این گاز توسط واکنش شیمیایی بین اکسیدهای نیتروژن و ترکیبات آلی فرار ایجاد می‌شود. ازن موجب درد قفسه سینه، حملات آسم و سرفه می‌شود.

مونوکسید کربن

مونوکسید کربن گازی اسـت بی‌رنگ و بی‌بو که حاصل احتراق ناقص زغال و سوخت‌های فسیلی است. این گاز یک ماده قابل استنشاق سمی است که بافت‌های بدن را از اکسیژن لازم محروم می‌کند. غلظت‌ بالای مونواکسید کربن در بدن می‌تواند باعث تغییرات فیزیولوژیک و پاتولوژیک و نهایتا مرگ شود. گاز مونو اکسید کربن باعث تشدید بیماری‌های قلبی-عروقی، ایجاد ناهنجاری در رفتارهای عصبی و سقط جنین می‌شود.

دی اکسید نیتروژن

دی اکسید نیتروژن آلاینده‌ای سمی است که از اگزوز اتومبیل، کامیون و اتوبوس منتشر می‌شود. این آلاینده به عنوان شاخص آلـودگي هـوا ناشي از تردد وسائط نقليه در نظر گرفته شده است. این گاز خورنده، اکسیدان قوی بوده و از نظر فیزیولوژیکی محرک دستگاه تنفسی تحتانی است. سمیت دی اکسید نیتروژن چندین برابر مونواکسید نیتروژن است. تحقیقات اپیدمیولوژیک نشان داده‌ است که مواجهه با دی اکسید نیتروژن با بروز علائم برونشیت در کودکان مبتلا به آسم و کاهش عملکرد ریه در ارتباط است.

دستگاه تصفیه کننده هوا، راهی برای مقابله با آلودگی

به ویژه اگر بیماری در منزل دارید که آلودگی هوا علائم وی را تشدید می‌کند، بهتر است از دستگاه تصفیه کننده هوا در خانه خود استفاده نمایید. بعضی از این دستگاه‌ها دارای نشانگری هستند که میزان آلودگی محیط را برای شما مشخص می‌کند. دقت داشته باشید که دستگاه تصفیه هوا انواع مختلفی داشته و دارای فیلترهای گوناگونی است. بنابراین مشخصات هر یک از دستگاه‌ها با هم متفاوت بوده و هنگام خرید باید به این نکته توجه کنید. با استفاده از دستگاه تصفیه کننده هوا می‌توانید آلرژن‌ها، سموم و آلاینده‌ها را از محیطی که در آن تنفس می‌کنید حذف نموده و در راه حفظ سلامتی خود گامی موثر بردارید.

وظایف مسئولین کنترل‌کننده کیفیت هوا به هنگام آلودگی هوا چیست؟

یکی از مهم‌ترین وظایف مدیران کنترل کیفیت هوا در هر شهر این است که کیفیت هوا را با عبارات صحیح و کوتاه به اطلاع مردم برسانند که معمولا این کار را با انتشار اطلاعیه‌هایی در رادیو، تلویزیون و روزنامه‌ها انجام می‌دهند. در این اطلاعیه‌ها باید به چند نکته اساسی زیر اشاره شود.

• شاخص کیفیت هوا گزارش شود.
• آلاینده مسئول معرفی گردد.
• گروه‌های حساس در برابر آلاینده مورد نظر نام برده شود.
• توصیه‌های بهداشتی لازم برای گروه‌های حساس بیان شود.
• در صورتی‌که شاخص آلودگی هوا برای آلاینده‌های دیگر بالاتر از 911 باشد باید توصیه‌های بهداشتی برای تمامی آلاینده‌هایی که AQI آنها بالاتر از 911 بوده نیز ارائه شود؛ چون ممکن است افراد حساس برای هر آلاینده هوا متفاوت باشند.
• براساس پیش‌بینی سازمان هواشناسی ،کیفیت هوا برای روزهای آینده پیش‌بینی شده و در گزارشی بطور خلاصه ذکر شود.