از سال 1988 اول دسامبر یعنی نخستین روز آخرین ماه میلادی به نام روز جهانی ایدز نامگذاری شد است. هدف از نامگذاری این روز آن است که به همه افراد یادآوری شود که این بیماری هنوز نابود نشده و همچنان باید نسبت به عدم انتقال آن هشیارانه عمل کرد. از دهه هشتاد میلادی تاکنون بیش از 75 میلیون نفر در سراسر جهان به این بیماری مهلک مبتلا شده‌اند و بیش از 30 میلیون نفر از آنها جان خود را از دست داده‌اند. متاسفانه با تلاش پیگیرانه دانشمندان و پزشکان تاکنون هیچ درمان موثری برای ایدز کشف نشده است و پژوهشها در این زمینه همچنان ادامه دارد. با مطالعه این مطلب هر آنچه که لازم است درباره این بیماری بدانید، برای شما شرح داده خواهد شد.
آغاز همه گیری ایدز
اوایل دهه هشتاد میلادی بود که برای نخستین بار پزشکان آمریکایی از همه گیری یک بیماری عجیب و رمزآلود خبر دادند. عامل اصلی این همه‌گیری در ابتدا رفتار پرخطر جنسی در میان همجنسگرایان شناخته شد. با گذشت زمان ایدز از آمریکا به سایر کشورهای جهان منتقل شده و همه جای دنیا را تحت تاثیر قرار داد. اولین فردی که در جهان به ویروس ایدز مبتلا شد، ناشناخته است اما با این حال بسیاری از افراد گِیتان دوگا را که یک مهماندار هواپیما بود به عنوان نخستین فرد مبتلا به این بیماری می‌شناسند. این فرد از بیماری خود آگاه بوده و در کمال بی‌رحمی آن را از طریق رابطه جنسی به صدها نفر منتقل کرده بود. تحقیقات در مورد منشا بیماری ایدز همچنان ادامه دارد و شاید نتوان تنها یک نفر را محکوم به بروز اپیدمی آن در جهان کرد.
HIV و بیماری ایدز
HIV ویروسی است که به سیستم ایمنی بدن انسان آسیب می‌رساند؛ به این معنا که فرد مبتلا به این ویروس به مرور زمان سیستم ایمنی ضعیف‌تری خواهد داشت به طوری‌که مستعد ابتلا به انواع بیماری‌ها خواهد بود. و اما ایدز بیماری است که می‌تواند در افراد مبتلا به HIV به وجود بیاید. ابتلا به HIV لزوما به معنای داشتن بیماری ایدز نیست. پیشرفت HIV در 3 مرحله رخ می‌دهد:
- مرحله حاد (چند هفته پس از انتقال)
- مرحله مزمن
- ایدز
پس به این ترتیب می‌توان گفت که مرحله پیشرفته عفونت ویروسی HIV ایدز نام دارد. HIV سلول‌های CD4 را در بدن مورد هدف قرار داده و نقص سیستم ایمنی را پدید می‌آورد. تعداد CD4 در بزرگسالان به طور معمول 500 تا 1500 است اما در صورتی که به کمتر از 200 برسد، نشانگر بروز بیماری ایدز در فرد است.
راه های انتقال HIV
هر فردی می‌تواند به HIV مبتلا شود. این ویروس از طریق مایعات بدن یعنی:
- خون
- مایع منی
- ترشحات واژن و رکتوم
- شیر مادر
از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود. برخی از راه های انتقال ایدز عبارتند از:
- رابطه جنسی واژینال یا مقعدی ( شایع‌ترین روش)
- به اشتراک گذاشتن سوزن و سرنگ برای تزریق
- به اشتراک گذاشتن تجهیزات تاتو بدون استریل نمودن آنها
- در دوران بارداری یا به هنگام زایمان از مادر به نوزاد
- از طریق شیردهی
- جویدن غذای کودک پیش از دادن آن غذا به وی
- هر گونه تماس با خون، مایع منی، ترشحات واژن یا مقعد فرد مبتلا (مثلا از طریق سوزن آلوده)
این ویروس همچنین می‌تواند از طریق انتقال خون یا پیوند عضو نیز منتقل شود. انتقال ایدز از طریق رابطه جنسی دهانی، گاز گرفته شدن توسط فرد مبتلا و تماس با پوست زخمی فرد مبتلا اغلب نادر است اما غیر ممکن نیست. اما از طریق تماس پوستی، در آغوش گرفتن و بوسیدن، هوا و آب، به اشتراک گذاشتن غذا و نوشیدنی، بزاق، اشک و عرق، استفاده از حوله و رختخواب مشترک و از طریق نیش حشرات ویروس اچ آی وی به فرد دیگری انتقال پیدا نمی‌کند.
نحوه تشخیص ویروس HIV
به منظور تشخیص HIV از چندین آزمایش مختلف می‌توان استفاده کرد و پزشک تعیین می‌کند که کدام آزمایش مناسب‌تر خواهد بود:
- آزمایش آنتی بادی-آنتی ژن: این آزمایش طی 18 الی 45 روز پس از ابتلای فرد به HIV نتیجه مثبت یا منفی را نشان خواهد داد.
- تست آنتی بادی: 23 الی 90 روز پس از انتقال ویروس، آنتی بادی در بدن ساخته می‌شود و حدود 30 دقیقه پس از آزمایش خون، نتیجه را می‌توان دریافت کرد.
- تست اسید نوکلئیک: این آزمایش که انجام آن هزینه بالاتری دارد، به دنبال آنتی بادی در بدن نیست و در پی خود ویروس است. 5 تا 21 روز طول می کشد تا HIV در خون قابل تشخیص باشد.
علائم بیماری ایدز
بر اثر بیماری ایدز و داشتن ویروس HIV سیستم ایمنی بدن به مرور زمان تضعیف می‌شود. اگر HIV با داروهای ضد رتروویروسی تحت درمان قرار بگیرد، معمولا به ایدز منجر نخواهد شد اما چنانچه این ویروس دیر شناخته شود، احتمال بروز AIDS افزایش می‌یابد. با تشخیص به موقع اچ آی وی می‌توان بیماری را بدون ابتلا به ایدز دهه‌ها همچنان حفظ نمود. علائم ایدز می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- تب راجعه
- تورم غدد لنفاوی به خصوص در زیر بغل، کشاله ران و گردن
- خستگی مزمن
- تعریق شبانه
- لکه‌های تیره زیر پوست یا داخل دهان، بینی یا پلک‌ها
- زخم، لکه یا ضایعات دهان و زبان، دستگاه تناسلی یا مقعد
- ضایعات یا بثورات پوستی
- اسهال مکرر یا مزمن
- کاهش سریع وزن
- مشکلات عصبی مانند اختلال در تمرکز یا حافظه
- نگرانی یا افسردگی
درمان بیماری ایدز
همان‌طور که اشاره کردیم درمان قطعی برای بیماری AIDS وجود ندارد اما افراد مبتلا به اچ آی وی در مراحل اولیه بیماری می‌توانند از درمان با داروهای ضد رتروویروسی برخوردار شوند. این دارو به توقف تولید مثل ویروس کمک کرده و از بیشتر ضعیف شدن سیستم ایمنی جلوگیری می‌نمایند. داروهای ضد رتروویروسی از پیشرفت HIV و تبدیل آن به ایدز پیشگیری کرده و احتمال انتقال ویروس را نیز کاهش می‌دهند. پس از انجام این نوع درمان ویروس HIV همچنان در بدن وجود دارد اما در آزمایش‌ها غیر قابل شناسایی خواهد بود. در این حالت از آنجایی که ویروس همچنان در بدن وجود دارد، اگر فرد از ادامه درمان دست بکشد و دیگر دارو مصرف نکند، ممکن است بار ویروسی به شدت افزایش یافته و بار دیگر به سیستم ایمنی بدن حمله نماید.
راه های پیشگیری از ابتلا به HIV
در حال حاضر هیچ واکسنی برای عدم ابتلا به ایدز وجود ندارد اما با به کارگیری برخی از راهکارها می‌توان از این بیماری پیشگیری نمود:
- رابطه جنسی رایج‌ترین راه انتقال ایدز است؛ بنابراین ابتدا بهتر است با انجام آزمایش خون از عدم ابتلای شریک جنسی خود به HIV مطمئن شوید و در ضمن حتما از کاندوم استفاده نمایید. توجه داشته باشید که مایعاتی که قبل از انزال نیز از بدن خارج می‌شوند می‌توانند به این ویروس آلوده باشند. توجه به سلامت جنسی می‌تواند در پیشگیری از ابتلا به aids بسیار موثر باشد.
- HIV از طریق خون منتقل می‌شود بنابراین هرگز نباید سوزن و لوازم تزریق را به اشتراک گذاشت.
- فردی که در معرض ویروس HIV قرار گرفته است، باید بلافاصله با مراجعه به پزشک از دارویی به نام پروفیلاکس استفاده نماید. این دارو خطر ابتلا به اچ آی وی را کاهش می‌دهد و به مدت 28 روز باید مورد مصرف قرار گیرد.
اگر مشکوک به ابتلا به HIV هستید با مراجعه به پزشک می‌توانید از راهنمایی‌های بیشتری برای عدم پیشرفت بیماری برخوردار شوید.
تغذیه در افراد مبتلا به ایدز
مبتلایان به ایدز می‌توانند از تمامی مواد غذایی استفاده کنند اما هرچه خوراکی‌های مورد مصرف آنها سالم‌تر باشد، سلامتی آنها بهتر حفظ خواهد شد. به طور کلی رژیم غذایی سرشار از میوه، سبزیجات، غلات کامل و حبوبات به این افراد توصیه می‌شود. مبتلایان به AIDS بهتر است کم‌چرب‌ترین گوشت‌ها را به عنوان منبع پروتئین برای خود انتخاب نمایند و تا حد امکان از خوردن قند و شکر، چربی‌های اشباع و ترانس و نوشیدنیهای گازدار بپرهیزند. کم اشتهایی یکی از مشکلات شایع در میان مبتلایان به ایدز است؛ جهت رفع این مشکل می‌توان ورزش کرد تا به این وسیله اشتها تحریک شود. همچنین با نظر پزشک می‌توان از داروهای اشتها آور نیز کمک گرفت.
بیماری ایدز در ایران
همه‌گیری ابتلا به ویروس ایدز در ایران از اوایل دهه 60 و در میان بیماران هموفیلی که فراورده‌های خونی را که از اروپا وارد کشور می‌شد، دریافت می‌کردند، دیده شد. یک کودک پنج ساله هموفیلی نخستین قربانی این ویروس در ایران بود. اما موج دوم همه‌گیری از اوایل دهه هفتاد و در میان معتادان تزریقی آغاز شد. در آن زمان بیش از 80% از مبتلایان به ایدز را در ایران معتادان تزریقی تشکیل می‌دادند. متاسفانه در سال‌های اخیر نیز مصرف مواد محرک صنعتی از نوع آمفتامین‌ها و متافتامین‌ها در ایران افزایش یافته و این مواد سبب رفتارهای پرخطر جنسی می‌شوند و بنابراین بیماری ایدز به دلیل روابط جنسی ناسالم در حال افزایش است.
در ایران حدود 31% از مبتلایان به ایدز را زنان و 69% را مردان تشکیل می‌دهند. در حال حاضر ۲۰۰ مرکز مشاوره بیماری‌های رفتاری در سطح کشور فعال است و در این مراکز خدمات آموزش، مشاوره و تست اچ‌آی‌وی صورت می‌گیرد و در صورتی که فردی دچار این بیماری باشد، مراقبت‌ها و درمان‌های لازم برای وی تجویز می‌شود. افرادی که در معرض خطر HIV و متقاضی دریافت خدمات هستند می‌توانند جهت کسب اطلاعات بیشتر به آدرس اینترنتی www.HIV-STI.IR (شبکه رسمی اطلاع رسانی ایدز و بیماری های آمیزشی) مراجعه کنند تا از خدمات بیشتری برخوردار شوند. با مراجعه به این آدرس می‌توان از مراکز مشاوره‌ای که به صورت رایگان به بیماران ایدز خدمات می‌دهند، استفاده کرد.
گفتار پایانی
با راهنمایی‌های ارائه شده در این مقاله می‌توان از بروز بیماری ایدز پیشگیری کرد و حتی با تشخیص ویروس HIV در مراحل اولیه مانع از پیشرفت بیماری شد. در بسیاری از موارد می‌توان سال‌های سال با وجود داشتن ویروس HIV همچنان به زندگی ادامه داد. بهتر است اگر فکر می‌کنید ممکن است به این بیماری مبتلا باشید ابتدا آزمایش خون بدهید و بعد با مراجعه به مراکز فعال در حوزه بیماری ایدز از تمام راهنمایی‌های لازم برخوردار شوید و با تمام قوای خود به جنگ این بیماری مرموز بروید و به سادگی خود را تسلیم ننمایید.
