آمارهای جهانی گویای آن هستند که در سال 2022 موارد ابتلا به سرخک در سراسر جهان در مقایسه با سال 2021 حدود 80 درصد افزایش داشته است. رئیس مرکز مدیریت بیماریهای واگیر وزارت بهداشت ایران نیز در اردیبهشت 1401 از ابتلای حدود 100 نفر به سرخک خبر داد. این اخبار باعث نگرانیهای بسیاری از افراد از جمله والدینی که نوزاد دارند شده است. اصلا چرا سرخک به ایران بازگشته است؟ مگر همه کودکان بر علیه سرخک واکسینه نمیشوند؟ آیا با وجود تزریق واکسن سرخک باز هم میتوان به این بیماری مبتلا شد؟ با ما همراه باشید تا برایتان شرح دهیم سرخک چیست ؟ و چرا گاهی خطرناک قلمداد میشود؟
بررسی آخرین وضعیت سرخک در ایران
از اوایل دی ماه ۱۴۰۰ یعنی ابتدای سال جاری میلادی تاکنون 98 بیمار مبتلا به سرخک در کشور ما شناسایی شدهاند. به گزارش خبرگزاری ایمنا از این تعداد 28 نفر ایرانی، 66 نفر افغانستانی و 4 نفر پاکستانی بودهاند. البته تعداد افرادی که مشکوک به این بیماری اعلام شدهاند بیش از 3 هزار مورد بوده است.
علت بازگشت سرخک به کشور
سرخک یک بیماری بسیار مسری است که گاه میتواند بسیار خطرناک باشد. علت اینکه آمار سرخک در کشور نسبت به سالهای پیشین بالا رفته است، یکی از موارد زیر میتواند باشد:
- عدم تزریق به موقع واکسن سرخک: کودکان زیر 1 سال که هنوز به سن مناسب برای تزریق واکسن سرخک نرسیدهاند و همچنین گروه سنی 1 تا 5 سال که به دلیل سهلانگاری این واکسن را نزدهاند، بیشترین مبتلایان به سرخک را شامل میشوند.
- ابتلا به سرخک در اتباع خارجی: سرخک در اتباع خارجی بالای 20 سال نیز دیده شده است. اما علت آن عمدتا به عدم تزریق واکسن سرخک مربوط میشود.
سرخک چیست ؟
سرخک یک عفونت ویروسی است که از دستگاه تنفسی آغاز میشود. با وجود اینکه واکسنی ایمن و موثر برای سرخک کشف شده است اما هنوز یکی از علل مهم مرگ و میر در جهان به حساب میآید. بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی در سال 2017 حدود 110000 مرگ و میر جهانی ناشی از سرخک ثبت شده است که عمده آنها را اطفال زیر 5 سال تشکیل دادهاند. سرخک بسیار مسری یا واگیردار است. این بیماری بر اثر عفونت با ویروسی از خانواده پارامیکسوویروس ایجاد میشود. سرخک فقط در انسانها دیده میشود و 24 نوع ژنتیکی از آن تاکنون شناخته شده است.
علائم سرخک
نشانههای ابتلا به سرخک نخستین بار پس از 10 تا 12 روز که از زمان قرار گرفتن در معرض ویروس سرخک گذشت، خود را نشان میدهد. البته این زمان در بعضی دیگر از منابع 7 تا 14 روز عنوان شده است. علائم سرخک عبارتند از:
- تب
- سرفه
- آبریزش بینی
- قرمز شدن چشمها
- گلودرد
- لکههای سفید داخل دهان
- بثورات پوستی گسترده در بدن (لکههای بزرگ و مسطح)
علائمی که بر اثر سرخک روی پوست ایجاد میشود، میتواند تا 7 روز ادامه داشته باشد. این بثورات معمولا روی سر ایجاد شده و بعد به دیگر نقاط بدن گسترش مییابد.
علائم سرخک در بزرگسالان چیست ؟
کودکان کمتر از 5 سال و بزرگسالان بالای 20 سال بیشتر از دیگر گروههای سنی در معرض عوارض ناشی از سرخک هستند. علائم سرخک در بزرگسالان نیز مانند کودکان بوده و با تب، بثورات پوستی، آبریزش بینی، گلودرد و … همراه است. این بیماری در بزرگسالان میتواند منجر به عفونت گوش و اسهال شود و حتی پنومونی (ذات الریه)، نابینایی و آنسفالیت نیز به وجود آورد. اگر شما بزرگسالی هستید که از وضعیت واکسن زدن یا نزدن خود در کودکی اطلاعی ندارید یا مشکوک هستید، حتما برای دریافت این واکسن به مراکز واکسیناسیون در سراسر کشور مراجعه کنید. برای بزرگسالان واکسینه نشده حداقل یک دوز از واکسن سرخک پیشنهاد میشود.
درمان سرخک
برایتان شرح دادیم که سرخک چیست ؟ و ابتلا به آن چه عاملی دارد. برخلاف عفونتهای باکتریایی برای درمان عفونتهای ویروسی هیچ نوع آنتی بیوتیکی وجود ندارد. بنابراین هیچ درمان خاصی برای سرخک موجود نیست. برای افرادی که در معرض ویروس سرخک قرار گرفتهاند جهت پیشگیری یا کاهش شدت علائم بیماری راهکارهای زیر پیشنهاد میشود:
- یک دوز واکسن سرخک که در عرض 72 ساعت پس از قرار گرفتن در معرض ویروس تزریق شود.
- دوز پروتئین ایمنی به نام ایمونوگلوبولین، که ظرف شش روز پس از قرار گرفتن در معرض ویروس باید دریافت شود.
پزشکان راهکارهای زیر را برای بهبود سرخک پیشنهاد میدهند:
- استامینوفن یا ایبوپروفن برای کاهش تب
- استراحت برای کمک به تقویت سیستم ایمنی
- نوشیدن مایعات به مقدار فراوان
- روشن کردن دستگاه بخور تا تصفیه هوا برای تسکین سرفه و گلودرد
- مکملهای حاوی ویتامین A
راه های پیشگیری از بیماری سرخک
بدون شک بهترین راه پیشگیری از ابتلا به بیماری سرخک، واکسیناسیون است. دریافت 2 دوز واکسن سرخک تا 97% فرد را در برابر عامل بیماری مصون میکند. واکسن سرخک معمولا در قالب واکسن MMR تزریق میشود. این واکسن سهگانه است و در برابر سرخک، اوریون و سرخجه ایمنی به وجود میآورد.
کودکان اولین واکسن MMR را در 12 ماهگی و دومین دوز را در سنین 4 تا 6 سالگی باید دریافت نمایند. سایر راههای پیشگیری از سرخک شامل موارد زیر است:
- رعایت بهداشت و شستن دستها قبل از غذا خوردن و پیش از لمس اجزای صورت
- عدم به اشتراکگذاری وسایل شخصی با فرد مبتلا
- عدم تماس مستقیم و نزدیک با فرد مبتلا به سرخک
جدول زمان تزریق واکسن ها در کودکان و نوجوانان
با مطالعه جدول زیر میتوانید متوجه شوید در چه سنی چه واکسنی را باید دریافت کرد:
سن | نوع واکسن |
بلافاصله بعد از تولد و قبل از مرخص شدن از بیمارستان | واکسن ب ث ژ/ فلج اطفال/ هپاتیت B |
2 ماهگی | واکسن سهگانه دیفتری، کزاز و سیاه سرفه/ فلج اطفال/ هپاتیت B |
4 ماهگی | سهگانه دیفتری، کزاز و سیاه سرفه/ فلج اطفال/ هپاتیت B |
6 ماهگی | سهگانه دیفتری، کزاز و سیاه سرفه/ فلج اطفال/ هپاتیت B |
12 ماهگی | واکسن MMR (سرخک، سرخچه و اوریون) |
18 ماهگی | سهگانه دیفتری، کزاز و سیاه سرفه/ فلج اطفال/ |
4 تا 6 سالگی | سهگانه دیفتری، کزاز و سیاه سرفه/ فلج اطفال/ MMR (سرخک، سرخجه، اوریون) |
14 تا 16 سالگی | واکسن دیفتری و کزاز ویژه بزرگسالان |
خطر ابتلا به سرخک در دوران بارداری
بانوانی که در برابر سرخک مصون نشدهاند باید مراقب باشند که در دوران بارداری در معرض ویروس سرخک قرار نگیرند. ابتلا به سرخک در دوران بارداری میتواند اثرات منفی قابل توجهی بر سلامت مادر و جنین داشته باشد. زنان باردار بیش از بقیه در معرض عوارض ناشی از سرخک مثل ذات الریه هستند. علاوه بر این ابتلا به سرخک در دوران بارداری میتواند به:
- سقط جنین
- زایمان زودرس
- تولد نوزاد با وزن کم
- مردهزایی
منجر شود. سرخک همچنین میتواند از مادر به جنین مبتلا شود. نوزادان مبتلا به سرخک مادرزادی پس از تولد دچار بثورات پوستی خواهند شد.
چه افرادی بیش از همه در معرض ابتلا به سرخک هستند ؟
حالا که میدانید سرخک چیست ؟ بهتر است این مطلب را هم بدانید که خطر بروز این بیماری در گروههای زیر بیشتر است:
- کودکان زیر 5 سال
- بزرگسالان بالای 20 سال
- زنان باردار
- افراد با سیستم ایمنی ضعیف
- اشخاص دچار سوء تغذیه
- مبتلایان به کمبود ویتامین آ
سرخک میتواند منجر به عوارض خطرناکی مانند ذات الریه و التهاب مغز (آنسفالیت) شود و زندگی افراد را کاملا به خطر بیندازد.
عوارض ناشی از سرخک چیست ؟
همانطور که در قسمت قبلی نیز اشاره کردیم ذات الریه و آنسفالیت از مهمترین و خطرناکترین عوارض ناشی از سرخک به شمار میآیند. سایر عوارض مرتبط با این بیماری شامل موارد زیر است:
- عفونت گوش
- برونشیت
- خروسک
- اسهال شدید
- از دست دادن قدرت بینایی
- سقط جنین یا زایمان زودرس
پان انسفالیت تحت حاد نیز یک بیماری نادر است که سالها پس از ابتلا به عفونت ناشی از سرخک ممکن است دیده شود.
بسیار بعید است که پس از یک بار ابتلا به سرخک، برای بار دوم نیز به این بیماری مبتلا شوید.
کلام پایانی
سرخک چیست ؟ یک بیماری ویروسی که اگر واکسن آن را بزنید احتمال ابتلای شما به آن تقریبا به صفر میرسد. مواردی از بیماری سرخک که در کشور ما مشاهده شده است، بیشتر مربوط به اشخاصی بوده که واکسن سرخک را دریافت نکردهاند. اگر مشکوک هستید که به عنوان یک بزرگسال در کودکی واکسن سرخک را زدهاید یا نه، حتما برای مشورت با پزشک به مراکز واکسیناسیون مراجعه کنید. واکسن سرخک در قالب واکسن ام ام آر تزریق میشود. این واکسن بر علیه سرخک، سرخجه و اوریون مصونیت بوجود میآورد.