بزاق یک جزء حیاتی در دستگاه گوارش انسان است که نقش مهمی در حفظ سلامت دهان، فرآیند گوارش غذا و حفظ تعادل pH دهان دارد. کمبود بزاق میتواند منجر به مشکلاتی همچون خشکی دهان، سوزش و حتی عفونت‌های دهانی شود. بنابراین، افزایش مقدار بزاق و بهبود کیفیت آن میتواند در ارتقای سلامت دهان و جلوگیری از بسیاری از مشکلات زیستی مرتبط با دهان مؤثر باشد. داروی پیلوکارپین با مکانیسم عمل خود سبب افزایش و تحریک تولید بزاق در دهان میشود. در ادامه به بررسی موارد مصرف، طریقه مصرف، موارد احتیاط و منع مصرف داروی پیلوکارپین (Pilocarpine) خواهیم پرداخت.
اشکال دارویی پیلوکارپین
- قرص 5 میلی گرم و 7.5 میلی گرم
- قطره چشمی
موارد مصرف قرص پیلوکارپین
داروی پیلوکارپین برای درمان علائم خشکی دهان ناشی از یک بیماری ایمنی خاص (سندرم شوگرن) یا آسیب غدد بزاق ناشی از پرتو درمانی سر یا گردن برای سرطان استفاده میشود. پیلوکارپین متعلق به دسته‌ای از داروها است که به عنوان آگونیست‌های کولینرژیک شناخته می‌شوند که با تحریک اعصاب خاصی عمل میکند تا میزان بزاق تولید شده را افزایش دهد و صحبت کردن و بلعیدن را راحت‌تر میکند. همچنین قطره چشمی پیلوکارپین در جهت درمان دوربینی مرتبط با افزایش سن (پیش چشمی) استفاده میشود. پیلوکارپین با کوچک شدن مردمک چشم عمل کرده که ممکن است به دیدن اشیا از نزدیک کمک کند.
آثار فارماکولوژیک و مکانیسم اثر داروی Pilocarpine
پاراسمپاتومیمتیک کولینرژیک با اثر غالب موسکارینی؛ ترشح غدد برون ریز را افزایش می‌دهد که عرق، اشک، غدد بزاقی، پانکراس و سلول‌های مخاطی دستگاه تنفسی ممکن است تحریک شوند. همچنین تون و تحرک کیسه صفرا، مجرای صفراوی و مجاری ادراری افزایش می‌یابد. نیمه عمر دارو 0.76-1.35 ساعت با شروع 20 دقیقه (پاسخ اولیه برای خشکی دهان) در مدت زمان 3-5 ساعت (تک دوز)، > 10 ساعت (چند دوز) می‌باشد. پیک زمان پلاسما 0.85-1.25 ساعت و وعده غذایی پرچرب، سرعت و میزان جذب را کاهش می‌دهد.
مقدار مصرف قرص Pilocarpine
قرص پیلوکارپین (Pilocarpine) را طبق دستور پزشک خود به صورت خوراکی با یا بدون غذا معمولاً 3 تا 4 بار در روز مصرف کنید. برای کاهش خطر عوارض جانبی، پزشک ممکن است به شما دستور دهد که این دارو را با دوز پایین شروع کنید و به تدریج دوز خود را افزایش دهید. اگر مشکلات کبدی دارید، طبق دستور پزشک باید مصرف این دارو را فقط دو بار در روز شروع کنید. حداکثر دوز معمول بزرگسالان 30 میلی گرم در روز است. در صورت خشکی دهان از آب یا دیگر جایگزین‌های بزاق دهان استفاده کنید. بهبودی با این دارو در برخی بیماران تا 30 ماه طول می‌کشد، اگر وضعیت شما ادامه یافت یا بدتر شد به پزشک خود اطلاع دهید.
- قرص پیلوکارپین در جهت خشکی دهان ناشی از تشعشع 5 میلی گرم به صورت خوراکی هر 8 ساعت استفاده میشود که در برخی بیماران تا 10 میلی گرم هر 8 ساعت تیتر خواهد شد.
- دوز مصرفی برای خشکی دهان همراه با سندرم شوگرن 5 میلی گرم به صورت خوراکی هر 6 ساعت می‌باشد.
- برای اختلال کبدی متوسط (نمره Child-Pugh 7-9)، 5 میلی گرم به صورت خوراکی و پس از تنظیم بر اساس پاسخ درمانی و تحمل تجویز خواهد شد. این مقدار دوز برای اختلال کبدی شدید (نمره Child-Pugh 10-15)، توصیه نمی‌شود.
زمان مصرف قطره چشمی پیلوکارپین
قبل از مصرف قطره چشمی پیلوکارپین، اطلاعات دارویی موجود در بسته بندی دارو را مطالعه کنید. قطره چشمی پیلوکارپین را طبق دستور پزشک، روزانه در چشم‌های آسیب دیده استفاده کنید. همچنین پزشک برای برخی بیماران در کنار این دارو، یک قطره دیگر 3 تا 6 ساعت پس از اولین دوز تجویز میکند. برای جلوگیری از آلودگی، نوک قطره چکان را لمس نکنید یا اجازه ندهید با چشم یا هر سطح دیگری تماس داشته باشد. اگر از لنزهای تماسی استفاده می‌کنید، قبل از استفاده از قطره چشمی آن را بردارید. حداقل 10 دقیقه قبل از تعویض لنزهای تماسی خود صبر کنید. برای استفاده از قطره چشمی، سر خود را به عقب خم کنید، به سمت بالا نگاه کنید و پلک پایین را به سمت پایین بکشید تا یک کیسه بسازید. قطره چکان را مستقیماً روی چشم خود نگه دارید و یک قطره را داخل کیسه بریزید. برخی از نکات طریقه مصرف قطره چشمی پیلوکارپین شامل موارد زیر می‌باشد؛
- بعد از مصرف قطره چشمی دارو، از تخلیه قطره داخل چشم جلوگیری کنید تا دارو جذب چشم شود. همچنین بعد از مصرف قطره، چشمان خود را به آرامی ببندید و یک انگشت خود را در گوشه چشم خود (نزدیک بینی) قرار دهید. قبل از باز کردن چشمان خود به مدت 1 تا 2 دقیقه فشار ملایمی وارد کنید تا از تخلیه قطره جلوگیری شود.
- بعد از مصرف قطره چشمی سعی کنید پلک نزنید و چشم خود را مالش ندهید.
- پس از هر بار استفاده، درپوش قطره چکان را تعویض کنید. اگر از نوع دیگری از داروی چشمی (مانند پماد) استفاده می‌کنید، حداقل 5 دقیقه قبل از استفاده از داروهای دیگر صبر کنید.
- قبل از استفاده از پماد از قطره‌های چشمی استفاده کنید تا قطره‌ها وارد چشم شوند. در صورت بروز خشکی، قرمزی یا التهاب در چشم، مصرف دارو را قطع و به پزشک مراجعه کنید.
موارد احتیاط
قبل از مصرف داروی پیلوکارپین، اگر به آن یا سایر ترکیبات موجود در دارو حساسیت دارید، از مصرف خودداری کنید. این دارو ممکن است حاوی مواد غیرفعالی باشد که میتواند باعث واکنش‌های آلرژیک یا مشکلات دیگر شود. در صورت داشتن سوابق پزشکی از جمله عنبیه حاد، گلوکوم با زاویه باریک، بیماری قلبی (مانند درد قفسه سینه، نارسایی قلبی، حمله قلبی، ضربان قلب آهسته)، فشار خون پایین یا بالا، مشکلات کبدی، بیماری کیسه صفرا (مانند سنگ کیسه صفرا)، سنگ کلیه، اختلالات خلقی (مانند افسردگی، روان‌پریشی، مشکلات فکری یا درکی مانند زوال عقل، آلزایمر)، مشکلات معده و… با پزشک مشورت کنید.
مصرف داروی پیلوکارپین (Pilocarpine) در برخی بیماران سبب خواب الودگی و گیجی شده است. بیماران بعد از مصرف دارو، از انجام کارهایی که نیاز به هوشیاری بالایی (از جمله کار با ماشین‌آلات، تجهیزات و رانندگی) دارند، خودداری کنید. اگر پیلوکارپین باعث تعریق شدید شما میشود، مایعات زیادی بنوشید تا دچار کم آبی نشوید. اگر قادر به نوشیدن مایعات کافی نیستید، فوراً با پزشک خود صحبت کنید. افراد مسن به عوارض جانبی دارو از جمله سرگیجه، خواب آلودگی، اسهال و افزایش میل به ادرار کردن حساس‌تر می‌باشند.
موارد احیتاط مصرف قرص پیلوکارپین
- بیماران مبتلا به بیماری قلبی عروقی قابل توجه ممکن است نتوانند تغییرات گذرا در همودینامیک یا ریتم ناشی از درمان را جبران کنند. ادم ریوی به عنوان عارضه مسمومیت با پیلوکارپین ناشی از دوزهای بالای چشمی داده شده برای گلوکوم حاد با زاویه بسته گزارش شده است. پیلوکارپین باید با احتیاط و تحت نظارت دقیق پزشکی بیماران مبتلا به بیماری قلبی عروقی قابل توجه تجویز شود.
- تون عضلات صاف و ترشحات برونش؛ درمان باید با احتیاط و تحت نظارت دقیق پزشکی در بیماران مبتلا به آسم کنترل شده، مزمن انجام شود.
- برونشیت یا بیماری مزمن انسدادی ریه که نیاز به درمان دارویی دارد. همچنین سمیت پیلوکارپین با اغراق در پاراسمپاتومیمتیک مشخص میشود.
- مصرف دارو در برخی بیماران سبب عوارضی از جمله سردرد، اختلال بینایی، اشک ریزش، تعریق، دیسترس تنفسی، اسپاسم گوارشی، تهوع، استفراغ، اسهال، بلوک دهلیزی، تاکی کاردی و… شده است.
- اثرات فارماکولوژیک قلبی عروقی مرتبط با دوز پیلوکارپین شامل افت فشار خون، فشار خون بالا، برادی کاردی و تاکی کاردی است.
- دارو باید با احتیاط در بیماران مبتلا به کوللیتیازیس شناخته شده یا مشکوک یا بیماری مجاری صفراوی تجویز شود. انقباضات کیسه صفرا یا ماهیچه صاف صفراوی میتواند رسوب کند.
- پیلوکارپین (Pilocarpine) ممکن است تون ماهیچه صاف حالب را افزایش دهد و از نظر تئوری میتواند کولیک کلیوی (یا “ریفلاکس حالب”) را به ویژه در بیماران مبتلا به سنگ کلیه ایجاد کند.
- آگونیست‌های کولینرژیک ممکن است اثرات سیستم عصبی مرکزی وابسته به دوز داشته باشند. این فرایند باید هنگام درمان بیماران مبتلا به اختلالات شناختی یا روانی زمینه‌ای در نظر گرفته شود.
موارد منع مصرف قرص پیلوکارپین
- آسم کنترل نشده، التهاب قدامی چشم، هرگونه میوز زمانی در موارد نامطلوب (مانند گلوکوم با زاویه باریک، عارضه حاد)
- حساسیت مفرط
- شیردهی یا بارداری (با نسخه پزشک)
عوارض پیلوکارپین (Pilocarpine)
تعریق، حالت تهوع، آبریزش بینی، لرز، گرگرفتگی، میل مکرر به ادرار کردن، سرگیجه، ضعف، اسهال و تاری دید برخی از عوارض داروی پیلوکارپین می‌باشد. اگر هر یک از این اثرات ماندگار یا بدتر شد، فوراً به پزشک یا داروساز خود اطلاع دهید. مصرف دارو در برخی بیماران سبب افزایش اشک میشود که اگر خشکی چشم (مانند سندرم شوگرن) دارید، میتواند مفید باشد. برخی از عوارض جانبی جدی این دارو شامل ضربان قلب آهسته یا سریع، لرزش، غش، مشکلات ریوی (مانند افزایش خس خس، سرفه و خلط). تغییرات روانی یا خلقی (مانند گیجی، بی‌قراری)، درد شدید معده یا شکم و… می‌باشد. در ادامه به برخی از عوارض جانبی داروی پیلوکاپین خواهیم پرداخت؛
- عرق کردن (29%)
- سردرد (11%)
- گرگرفتگی (8-13%)
- سرگیجه (5-12%)
- لرز (3-15%)
- حالت تهوع (6-15%)
- تکرر ادرار (9-12%)
- رینیت (5-14%)
- دیافورز (29-68%)
- درد (4%)
- آستنیا (> 3%)
- سوء هاضمه (7%)
- استفراغ (3-4٪)
- فشار خون بالا (3%)
- اشک ریزش (6%)
- آمبلیوپی (4%)
تداخل دارویی پیلوکارپین
پیلوکارپین (Pilocarpine) یک داروی تجویزی است که برای درمان انواع بیماریها از جمله گلوکوم، خشکی چشم و مشکلات مثانه استفاده میشود. مهم است که قبل از مصرف هر داروی دیگری، از جمله داروهای بدون نسخه، مکمل‌ها و داروهای گیاهی، با پزشک خود در مورد تداخلات دارویی پیلوکارپین صحبت کنید. با این حال مصرف داروهای زیر سبب ایجاد تداخل یا کاهش اثر پیلوکارپین خواهد شد؛
- داروهای ضد کولینرژیک
- داروهای ضد فشار خون
- داروهای مهارکننده بتا
- الکل و کافئین
مصرف داروی پیلوکارپین (Pilocarpine) در دوران بارداری و شیردهی
هیچ مطالعه کافی و به خوبی کنترل شده در مورد مصرف در زنان باردار برای اطلاع از خطرات مرتبط با دارو وجود ندارد. تجویز خوراکی پیلوکارپین به موش‌های باردار در طول اندام‌زایی و شیردهی عوارض جانبی در دوزهای مرتبط بالینی ایجاد نکرد. در رابطه با مصرف دارو در دوران بارداری و شیردهی با پزشک یا داروساز خود مشورت کنید.
تاثیر داروی پیلوکارپین در شیردهی
هیچ اطلاعاتی در مورد وجود پیلوکارپین در شیر مادر، اثرات آن بر روی شیرخواران یا تولید شیر وجود ندارد تا خطر این دارو را برای نوزاد در دوران شیردهی نشان دهد. پیلوکارپین یا متابولیت‌های آن در شیر موش‌های شیرده دفع میشود. سطوح سیستمیک پیلوکارپین پس از تجویز موضعی چشمی پایین است و سطوح قابل اندازه گیری پیلوکارپین در شیر مادر پس از تجویز موضعی چشمی مشخص نیست. فواید رشدی و سلامتی تغذیه با شیر مادر باید همراه با نیاز بالینی مادر به درمان و هرگونه عوارض جانبی احتمالی بر روی کودک شیرده از درمان در نظر گرفته شود.
شرایط نگهداری داروی Pilocarpine
قرص پیلوکارپین (Pilocarpine) باید در دمای اتاق و قطره چشمی آن باید در دمای 2 تا 8 درجه سانتی‌گراد و دور از نور نگهداری شود. همچنین مهم است که تمام داروها را از دید و دسترس کودکان دور نگه دارید، زیرا بسیاری از اشکال دارویی (مانند قرص‌های هفتگی و قطره‌های چشمی، کرم‌ها، چسب‌ها و استنشاق‌ها) در برابر کودک مقاوم نیستند و کودکان خردسال می‌توانند آن‌ها را به راحتی باز کنند. داروهای غیر ضروری باید به روش‌های خاصی دور ریخته شوند تا اطمینان حاصل شود که حیوانات خانگی، کودکان و سایر افراد نمی‌توانند آن‌ها را مصرف کنند.
کلام آخر داروی پیلوکارپین
در این مقاله از مجله داروخانه آنلاین مثبت سبز، به بررسی داروی پیلوکارپین به عنوان یک راه حل مناسب برای افزایش بزاق دهان پرداختیم. پیلوکارپین با تاثیر مستقیم بر سلول‌های بزاقی و تحریک فعالیت آن‌ها، به عنوان یک استیمولانت موثر برای افزایش حجم و کیفیت بزاق شناخته شده است. این دارو نه تنها بهبود مشکلات مرتبط با کمبود بزاق، بلکه میتواند در پیشگیری از مشکلات دهانی ناشی از خشکی دهان، سوزش و عفونت‌های دهانی نقش داشته باشد. مزایای این دارو در افزایش تولید بزاق و ارتقاء سلامت دهان، امکان ارائه یک راه حل موثر و ایمن برای افراد مبتلا به کمبود بزاق را فراهم میکند.
منبع سایت: Medscape
