گشاد شدن دریچه قلب یا کاردیومیوپاتی متسع، یک بیماری قلبی جدی و پیشرونده و تهدیدی جدی برای کسانی است که به آن مبتلا شده باشند. طی این بیماری، بطن چپ قلب توان گردش موثر خون اکسیژن‌دار به سراسر بدن را از دست می‌دهد و منجر به مجموعه‌ای از عوارض تهدیدکننده زندگی، از جمله نارسایی قلبی، ریتم غیرطبیعی قلب، لخته شدن خون و مرگ ناگهانی قلبی می‌شود.
از آنجایی که درک مکانیسمهای اساسی و استراتژی‌های مدیریت جامع برای کاردیومیوپاتی متسع، بسیار مهم و حیاتی است، این مقاله سعی دارد تا به مفاهیم اساسی این وضعیت پرداخته و بررسی نماید که چگونه و از چه طریقی اختلال عملکرد بطن پمپاژ قلب می‌تواند منجر به بروز عواقب ناگوار شود. نهایتاً بمنظور بهبود بیماری و کاهش اثرات مخرب آن، رویکردی چند وجهی در انتهای این نوشتار برای مدیریت کاردیومیوپاتی متسع که شامل مداخلات پزشکی، اصلاح شیوه زندگی و نظارت مستمر می‌باشد، ارائه شده است.
مکانیسم محفظه های پمپاژ قلب
قلب انسان از چهار محفظه پمپاژ مجزا تشکیل شده است: دهلیز راست، بطن راست، دهلیز چپ و بطن چپ. این محفظه‌ها به طور هماهنگ کار می‌کنند تا گردش کارآمد خون در سراسر بدن را تامین نمایند. دهلیز راست، خون بدون اکسیژن را از بدن دریافت کرده و به بطن راست می‌ریزد. سپس بطن راست این خون را به داخل شریان‌های ریوی پمپ می‌نماید و در آنجا به ریه‌ها می‌رود تا اکسیژن‌دار شود.
بعد از ترکیب اکسیژن با خون، خون اکسیژن دار به دهلیز چپ باز می‌گردد و از آنجا به بطن چپ، یعنی محفظه اصلی پمپاژ قلب جریان می‌یابد. بطن چپ مسئول هدایت خون اکسیژن دار به داخل آئورت و سراسر سیستم گردش خون بدن است. این چرخه مداوم جریان خون که توسط انقباضات هماهنگ حفره‌های قلب تامین می‌شود، برای حفظ اکسیژن و تامین مواد مغذی بدن ضروری است.
با هم بخوانیم: معرفی بهترین دارو برای گشادی دریچه قلب
مفهوم کاردیومیوپاتی متسع
کاردیومیوپاتی متسع یا گشاد شدن دریچه قلب، یک بیماری قلبی جدی است که با بزرگ شدن و ضعیف شدن محفظه پمپاژ اصلی قلب یعنی بطن چپ تعریف می‌شود. در این بیماری، بطن چپ قلب کشیده و نازک شده و قادر به پمپاژ موثر خون در سراسر بدن نیست. این وضعیت می‌تواند علل زمینه‌ای مختلفی داشته باشد، از جمله عوامل ژنتیکی، عفونت‌های ویروسی، سوء مصرف الکل و برخی درمان‌های پزشکی. صرف نظر از علت اصلی، کاردیومیوپاتی متسع منجر به مجموعه ای از عوارض خطرناک از قبیل نارسایی قلبی، آریتمی و لخته شدن خون می‌شود.
عواقب و پیامدهای خطرناک کاردیومیوپاتی متسع
در این بخش از نوشتار سعی کرده‌ایم تا عواقب تهدیدکننده این بیماری خطرناک را طی چهار بند مجزا به شرح زیر مورد بررسی قرار دهیم.
- نارسایی قلبی: با بزرگ شدن و ضعیف شدن بطن چپ، کارایی قلب در پمپاژ خون کاهش و منجر به ایجاد نارسایی قلبی می‌شود.
پیامدهای خطرناک نارسایی قلبی بشرح زیر می‌باشند:
- کاهش ظرفیت پمپاژ: در اثر گشادی دریچه قلب، بطن چپ قلب که محفظه اصلی پمپاژ خون است، کشیده، بزرگ و ضعیف می‌شود. با کشیده شدن بطن چپ، دیواره‌های آن نازکتر شده و توانایی آن در پمپاژ موثر خون در سراسر بدن به طور قابل توجهی مختل می‌شود.
- کاهش نسبت جهشی: یکی از شاخص‌های کلیدی نارسایی قلبی در گشادی دریچه قلب، کاهش نسبت جهشی (Ejection Fraction: EF) است. نسبت جهشی در حقیقت درصد خونی را که با هر انقباض از بطن چپ به بیرون پمپ می‌شود را اندازه گیری می‌کند. در حالت طبیعی نسبت پمپاژ خون از بطن چپ حدود 50 تا 70 درصد است در صورتیکه در کاردیومیوپاتی متسع، این مقدار معمولاً کمتر از 40٪ می‌باشد.
- کاهش خروجی قلب: با کاهش ظرفیت پمپاژ بطن چپ، قلب قادر به گردش مقادیر کافی خون اکسیژن‌دار برای پاسخگویی به نیازهای بدن نخواهد بود و این وضعیت منجر به کاهش برون‌ده یا خروجی قلبی که در واحد دقیقه محاسبه می‌شود، خواهد شد.
- تجمع مایعات: همزمان که قلب برای پمپاژ موثر خون تلاش می‌کند، ممکن است به دلیل کاهش خروجی قلب، خون و مایعات در ریه‌ها (احتقان ریوی) و یا در سایر قسمت‌های بدن (اِدم محیطی) تجمع پیدا کنند. این تجمع مایعات منجر به علائم مشخصه نارسایی قلبی مانند تنگی نفس، خستگی و تورم در پاها و شکم می‌گردد.
- پیشرفت به مرحله پایانی نارسایی قلبی: در صورت عدم درمان یا کنترل نشدن این اختلال، نارسایی قلبی می‌تواند به مراحل وخیم‌تری پیشرفت کند. در مرحله پیشرفته‌تر، قلب دیگر قادر به حفظ گردش خون کافی نبوده و خطرات و عوارض تهدید کننده زندگی بروز خواهند کرد که بدون مداخله فوری پزشکی، جبران ناپذیر خواهند بود.
- آریتمی: گشادی دریچه قلب می‌تواند هدایت الکتریکی طبیعی قلب را مختل کند و منجر به ریتم‌های غیرطبیعی قلب (آریتمی) و نهایتاً مرگ شود. ذیلاً مکانیسمهای مختلفی که آریتمی می‌تواند خطرآفرین باشد، تشریح شده‌اند.
-
- اختلال در هدایت الکتریکی: کاردیومیوپاتی متسع می‌تواند سیستم هدایت الکتریکی طبیعی در قلب را مختل کرده و منجر به ایجاد انواع مختلف آریتمی (ریتم نامنظم ضربان قلب) شود. با بزرگ شدن حفره‌های قلب و ضعیف شدن بافت ماهیچه‌ای آن، توانایی قلب برای هماهنگ کردن سیگنال‌های الکتریکی که انقباضات آن را تنظیم می‌کنند، به خطر می‌افتد.
- آریتمی‌های بطنی: یکی از نگران کننده‌ترین آریتمی‌های مرتبط با گشادی دریچه قلب، آریتمی‌هایی مانند تاکی کاردی بطنی و فیبریلاسیون بطنی هستند. این ریتم‌های سریع و غیر طبیعی قلب که از بطن‌ها منشا می‌گیرند، می‌توانند تهدید کننده زندگی باشند، زیرا از پمپاژ موثر خون در سراسر بدن جلوگیری می‌کنند.
- فیبریلاسیون دهلیزی: کاردیومیوپاتی متسع همچنین می‌تواند خطر فیبریلاسیون دهلیزی را افزایش دهد. فیبریلاسیون دهلیزی یک نوع رایجی از آریتمی است که با انقباض سریع، نامنظم و ناهماهنگ دهلیزها (حفره‌های فوقانی قلب) مشخص می‌شود. فیبریلاسیون دهلیزی می‌تواند باعث ایجاد لخته‌های خونی شده و با حرکت لخته‌ها به سمت مغز، منجر به سکته مغزی شود.
- هدایت الکتریکی تاخیری و بلوک قلبی: در برخی موارد، گشادی دریچه قلب می‌تواند منجر به تاخیر یا انسداد در مسیرهای هدایت الکتریکی در قلب شود و در نتیجه باعث ایجاد بلوک قلبی شود. بلوک قلبی نیز به نوبه خود می‌تواند باعث کندتر شدن ضربان قلب و بروز علائمی مانند سرگیجه، غش و افزایش خطر نارسایی قلبی شود.
- مرگ ناگهانی قلب: وجود آریتمی‌های تهدید کننده حیات، مانند فیبریلاسیون بطنی، در افراد مبتلا به کاردیومیوپاتی اتساع یافته می‌تواند به طور قابل توجهی خطر مرگ ناگهانی قلبی را افزایش دهد. تشخیص و مدیریت سریع این آریتمی‌ها برای جلوگیری از این پیامد ویرانگر بسیار مهم است.
- لخته‌های خونی: پمپاژ ناکارآمد بطن گشاد شده باعث تشکیل لخته‌های خون و تهدید زندگی می‌شود. این مساله عمدتاً به دو طریق می‌تواند زندگی بیماران را تهدید نماید:
- پمپاژ ناکارآمد قلب و بروز آمبولی: در کاردیومیوپاتی متسع، بطن چپ بزرگ و ضعیف شده و دیگر قادر به پمپاژ موثر خون در سراسر بدن نیست. این عمل پمپاژ ناکارآمد می‌تواند باعث تجمع و راکد ماندن خون در قلب، به ویژه در بطن چپ و دهلیز چپ شده و خطر تشکیل ترومبوز را افزایش دهد. به‌عبارتی بهتر، جریان خون راکد در حفره‌های گشاد شده قلب، محیطی مناسب برای تشکیل لخته‌های خونی ایجاد می‌کند که به آن ترومبی نیز می‌گویند. این لخته‌ها می‌توانند در دیواره‌های داخلی قلب یا در مناطقی که جریان خون مختل است ایجاد شوند. اگر لخته خونی که در قلب تشکیل شده است شکسته شود و از طریق سیستم گردش خون حرکت کند، می‌تواند به آمبولی تبدیل شود. سپس این آمبولی‌ها می‌توانند در اندام‌های مختلف مانند مغز، ریه‌ها یا سایر بافت‌های حیاتی قرار بگیرند و به طور بالقوه باعث ایجاد عوارض تهدیدکننده زندگی مانند سکته مغزی، آمبولی ریوی یا آسیب اندامی شوند.
- فیبریلاسیون دهلیزی و تشکیل لخته: کاردیومیوپاتی متسع همچنین می‌تواند خطر فیبریلاسیون دهلیزی که نوعی آریتمی قلبی هست را افزایش دهد. فیبریلاسیون دهلیزی باعث تشدید رکود جریان خون به ویژه در دهلیز چپ گشته و منجر به افزایش خطر تشکیل ترومبوز و متعاقب آن، بروز آمبولی شود.
- مرگ ناگهانی قلب: بطوریکه پیشتر هم گفته شد، در گشاد شدن دریچه قلب، بطن قلب بزرگ شده و توانایی پمپاژ آن به طور قابل توجهی مختل و عملکرد و کارایی کلی قلب به طور چشمگیری کاهش می‌یابد. این مساله یعنی اختلال شدید در عملکرد بطن چپ، در حقیقت عامل اصلی مرگ ناگهانی قلبی در کاردیومیوپاتی متسع می‌باشد. موضوع به این صورت است که بدنبال ناهنجاری‌های ساختاری و الکتریکی مرتبط با کاردیومیوپاتی متسع، هدایت الکتریکی طبیعی قلب مختل شده و آریتمی‌های بطنی خطرناک پدیدار می‌شوند. هنگامی که آریتمی بطنی رخ می‌دهد، قلب قادر به پمپاژ موثر خون نیست و در نتیجه ایست قلبی ناگهانی ایجاد می‌شود. در طول ایست قلبی، ضربان قلب به طور موثر متوقف گشته و فرد هوشیاری و توانایی تنفس را از دست می‌دهد. در این حالت، بدون مداخلات فوری‌ای چون احیای قلبی ریوی (CPR) و دفیبریلاسیون، مرگ فرد حتمی است.
رویکرد مدیریت جامع
بطوریکه در مقدمه نیز تصریح گردید، بخش انتهایی این مقاله به ارائه رویکرد مدیریت جامعی برای بیماران مبتلا به کاردیومیوپاتی متسع اختصاص یافته است که لازم است مورد توجه ویژه آنها قرار گیرد. بدیهی است با گنجاندن این تغییرات در سبک زندگی و برنامه مدیریت کلی، بیماران مبتلا به گشاد شدن دریچه قلب می‌توانند نقش فعالی در بهبود سلامت قلب خود و کاهش خطر مرگ ناگهانی قلبی داشته باشند.
- تشخیص و درمان آریتمیک نظارت منظم از جمله الکتروکاردیوگرام (ECG) و تصویربرداری از قلب برای تشخیص زودهنگام آریتمی در بیماران مبتلا به کاردیومیوپاتی متسع بسیار ضروری است. مداخلات مناسب مانند داروهای ضد آریتمی، دفیبریلاتورهای قلبی قابل کاشت (ICD) یا کاتتریزاسیون قلبی ممکن است برای مدیریت و کاهش خطر آریتمی در این بیماران ضروری باشد.
- کنترل و درمان انعقاد: نظارت منظم برای وجود لخته‌های خون، از طریق تکنیک‌هایی مانند اکوکاردیوگرافی و سایر روش‌های تصویربرداری در مدیریت کاردیومیوپاتی متسع بسیار مهم است. مداخله سریع با درمان ضد انعقاد مناسب می‌تواند به کاهش خطر حوادث ترومبوآمبولیک تهدید کننده زندگی در این بیماران بسیار مهم و تعیین کننده باشد. برای کاهش خطر لخته شدن خون در بیماران مبتلا به گشادی دریچه قلب، پزشکان ممکن است داروهای ضد انعقاد (رقیق کننده خون) مانند وارفارین، داروهای ضد انعقاد خوراکی با اثر مستقیم (DOACs)، یا عوامل ضد پلاکتی را تجویز کنند. این درمان‌ها به جلوگیری از تشکیل و کاهش خطر آمبولی ناشی از لخته‌های خون کمک می‌کند.
- سایر درمان‌های دارویی: علاوه بر استفاده بالقوه از دفیبریلاتورهای قلبی قابل کاشت (ICD)، پزشکان ممکن است طیف وسیعی از انواع قرص قلب را برای کمک به مدیریت شرایط زمینه‌ای و کاهش خطر آریتمی و مرگ ناگهانی قلبی در بیماران مبتلا به کاردیومیوپاتی متسع تجویز کنند. این موارد می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- داروهای ضد آریتمی: داروهایی مانند آمیودارون، سوتالول یا کینیدین می‌توانند به تثبیت فعالیت الکتریکی قلب و جلوگیری از بروز آریتمی‌های تهدید کننده زندگی کمک کنند.
- بتابلوکرها: این داروها قادر به بهبود عملکرد پمپاژ قلب، کاهش خطر آریتمی و کاهش خطر کلی مرگ ناگهانی قلبی هستند.
- مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE) یا مسدودکننده‌های گیرنده آنژیوتانسین (ARBs): این داروها می‌توانند به کاهش فشار کاری قلب و کند کردن پیشرفت کاردیومیوپاتی متسع کمک کنند.
- اصلاح سبک زندگی: علاوه بر مداخلات پزشکی به بیماران مبتلا به گشادی دریچه قلب توصیه می‌شود که تغییراتی در سبک زندگی ایجاد کنند که منجر به بهبود سلامت قلبی آنها شده و خطر مرگ ناگهانی قلبی را کاهش دهد. این موارد می‌تواند شامل موارد زیر شود:
1-4- فعالیت بدنی منظم:
- ورزش ملایم می‌تواند به بهبود کلی قلبی عروقی و عملکرد قلب کمک کند.
- یک برنامه ورزشی سفارشی توسط پزشکان نیز می‌تواند به بهبود وضعیت بیماری فرد بسیار کمک نماید.
- فعالیت بدنی منظم نیز برای تقویت عضله قلب، بهبود جریان خون و افزایش کارایی کلی قلب و عروق بدن بسیار مفید خواهد بود.
2-4- اصلاحات غذایی:
- اتخاذ یک رژیم غذایی سالم و کم سدیم و بدون چربی‌های اشباع شده می‌تواند به مدیریت علائم و کاهش فشار روی قلب کمک کند.
- رژیم غذایی غنی از میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین‌های بدون چربی نیز برای سلامت قلب و عروق و بهبود عملکرد قلب مفید است.
- محدود کردن مصرف سدیم نیز می‌تواند به کاهش احتباس مایعات و فشار کاری قلب کمک کند.
3-4- ترک الکل و دخانیات: مصرف الکل و سیگار کشیدن می‌تواند شرایط زمینه‌ای را تشدید و خطر عوارضی از جمله آریتمی و مرگ ناگهانی قلبی را افزایش دهد. بنابراین، پرهیز از الکل و ترک سیگار باعث کاهش عوامل خطرزا شده و به مدیریت کلی کاردیومیوپاتی متسع کمک خواهد کرد.
بیشتر بخوانیم: کدام ویتامین به سلامت قلب کمک می کند؟
جمع بندی
در این مبحث از مباحث داروخانه آنلاین مثبت سبز به مبحث گشادی دریچه قلب پرداختیم. باتوجه به اهمیت کنترل و مدیریت هوشمندانه در درمان بیماران مبتلا به کاردیومیوپاتی متسع، نظارت منظم بر وضعیت لخته‌های خونی و اقدامات درمانی به موقع و موثر با استفاده از داروهای ضد انعقاد نقش بسزایی در حفظ سلامت این قبیل بیماران ایفا می‌کند. به‌منظور نظارت و ارزیابی دقیق وضعیت قلبی-عروقی این بیماران استفاده از روش‌های تصویربرداری مانند اکوکاردیوگرافی و سایر تکنیک‌های پیشرفته، بسیار کمک کننده خواهد بود. نهایتاً تغییرات در سبک زندگی و رژیم غذایی در کنار درمان‌های پیشگیرانه پزشکی به بیماران مبتلا به کاردیومیوپاتی متسع کمک شایان توجهی در ارتقای کیفیت زندگی و کنترل عوارض ناشی از بیماری، خواهد کرد.
