موسیقی درمانی به عنوان یک رویکرد درمانی شناخته می‌شود که با بهره‌گیری از ویژگی‌های ذاتی موسیقی، به بهبود رفتارهای اجتماعی و ارتقای سلامت روح و جسم افراد کمک می‌کند. در این مطلب از داروخانه آنلاین مثبت سبز، جزئیات این شیوه درمانی به اطلاع شما خواهد رسید. این روش درمانی، که مداخله هدف‌مندی را دنبال می‌کند، شامل فعالیت‌هایی همچون نواختن موسیقی، آهنگسازی، آواز خواندن، رقصیدن، گوش دادن به موسیقی و بحث درباره آن است. ممکن است این رویکرد برای افراد مبتلا به افسردگی و اضطراب مفید باشد و کیفیت زندگی افراد دارای مشکلات جسمانی را نیز بهبود بخشد.
آنچه در این مقاله می خوانیم
موسیقی درمانی چیست؟
در پاسخ به موسیقی درمانی چیست باید بگوییم موسیقی درمانی نوعی هنردرمانی است که از موسیقی به عنوان ابزاری برای بهبود و حفظ سلامت جسمی، روانی و اجتماعی افراد استفاده می‌شود. در این روش، موسیقی‌درمانگر با بهره‌گیری از فعالیت‌های گوناگون همراه با موسیقی مانند گوش دادن، آوازخوانی و نواختن، اهداف درمانی را دنبال می‌کند. استفاده از موسیقی برای اهداف درمانی، سابقه‌ای طولانی دارد؛ اما تنها در دهه‌های اخیر است که به شکل علمی مورد بررسی قرار گرفته است. در تعریف آکادمیک، موسیقی درمانی به معنای کاربرد موسیقی و برنامه‌های موسیقی برای توانبخشی بیماران جسمی و روانی است.
این رویکرد درمانی، ابزار و شبکه‌های ارتباطی را از طریق موسیقی و نشانه‌های موسیقایی برای ایجاد رابطه متقابل میان بیمار و درمانگر به کار می‌گیرد که می‌تواند موجب تغییر در وضعیت بیمار و شیوه درمان شود. موسیقی درمانی همچنین به عنوان نوعی طب مکمل یا درمان بدون استفاده از داروهای شیمیایی نیز کاربرد دارد و در محیط‌هایی چون بیمارستان‌ها، مراکز توانبخشی، مدارس، خانه‌های سالمندان و آسایشگاه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تاریخچه موسیقی درمانی به چه زمانی برمی‌گردد؟
اگرچه علاقه به تأثیر درمانی موسیقی قدمت زیادی دارد، اما موسیقی درمانی به عنوان یک حرفه مجزا در قرن بیستم پدیدار شد. این فراگرد بعد از جنگ‌های جهانی اول و دوم آغاز گشت، زمانی که نوازندگان برای کمک به بهبود سربازان آسیب‌دیده به بیمارستان‌ها رفتند. واکنش‌های قابل توجه بیماران به موسیقی، باعث شد پزشکان و پرستاران خواستار استخدام نوازندگان در بیمارستان‌ها شوند. از طرفی تقاضا برای آموزش رسمی موسیقی درمانی سبب شد که برنامه‌های درسی دانشگاهی در این زمینه توسعه پیدا کنند و بیشتر به دنبال کسب اطلاعات درمورد سوال موسیقی درمانی چیست بگردند.
معرفی انواع موسیقی درمانی
موسیقی درمانی می‌تواند به عنوان یک فرآیند پویا تعریف شود که در آن شرکت‌کنندگان در آهنگسازی مشارکت دارند یا به صورت غیرفعال با گوش دادن به موسیقی به آن واکنش نشان می دهند. موسیقی درمانی شامل روش‌های متنوعی است که درمانگران از آنها استفاده می‌کنند. برخی از این رویکردها عبارتند از:
موسیقی درمانی بنِنِزون
این روش توسط رولیر بنِنِزون، یک روانپزشک آرژانتینی توسعه یافت و بر اساس نظریه روانکاوی فروید بنا نهاده شده است. هدف آن یافتن “هویت صدای موسیقایی” یا تجسم صوتی شخصیت درونی شرکت کننده از طریق فرآیند آهنگسازی است. انتظار می‌رود که این هویت صدای منحصربه‌فرد، ویژگی‌ها و زمینه‌های شخصیتی شرکت‌کننده را منعکس کند.
موسیقی درمانی تحلیلی
در این روش، شرکت کننده تشویق می‌شود تا افکار و احساسات ناخودآگاه خود را از طریق آواز خواندن، نواختن ساز یا آهنگسازی فی‌البداهه بیان کند. همچنین به شرکت‌کننده امکان می‌دهد تا مسائل و موضوعات درونی خود را کشف و مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد. درمانگر می‌تواند با شرکت کننده در مورد محتوا و تجربه موسیقایی بحث کند.
روش نوردوف-رابینز
این روش که به نام موسیقی درمانی خلاق نیز شناخته می‌شود، بر بداهه نوازی و خلق آزاد موسیقی تمرکز دارد. درمانگر و شرکت‌کننده هر دو به طور همزمان ساز می‌نوازند و با یکدیگر تعامل موسیقایی برقرار می‌کنند. این رویکرد به شرکت کنندگان اجازه می‌دهد تا احساسات و تجربیات درونی خود را به طور غیرکلامی بیان کنند.
موسیقی درمانی اجتماعی
در این رویکرد گروهی، موسیقی به عنوان ابزاری برای کمک به تغییر اجتماعی و توانمندسازی جوامع استفاده می‌شود. شرکت‌کنندگان به طور مشترک در فعالیت‌های موسیقایی درگیر می‌شوند تا روابط بین فردی، همبستگی گروهی و آگاهی اجتماعی را ارتقا دهند. این روش مشارکت فعال و تعامل همه اعضای گروه را می‌طلبد.
روش بانی (تصویرسازی و موسیقی هدایت شده)
در این روش، شرکت‌کننده به موسیقی کلاسیک پیچیده و طولانی مدت گوش می‌دهد و تصاویر، خاطرات، احساسات و حواس درونی خود را که توسط موسیقی برانگیخته می‌شود، توصیف می‌کند. در مقابل درمانگر این تصاویر و تجربیات را راهنمایی و تفسیر کرده تا به شرکت‌کننده در درک بهتر خود کمک کند.
موسیقی درمانی شناختی رفتاری
این رویکرد، اصول و تکنیک‌های درمان شناختی رفتاری (CBT) را با فعالیت‌های موسیقایی مانند گوش دادن به موسیقی، آواز خواندن، نواختن ساز و رقصیدن ترکیب می‌کند. CBMT از موسیقی برای شناسایی و اصلاح الگوهای تفکر و رفتار ناسازگار استفاده می‌کند.
روان درمانی صوتی
این رویکرد نوظهور از تمرینات صوتی مانند آواز خواندن، صداهای فری، زمزمه و همچنین تکنیک‌های تنفس برای کشف و بیان احساسات، حس‌ها و تکانه‌های بدنی درونی استفاده می‌کند و هدف اصلی آن ارتقای آگاهی حسی، درک عمیق‌تر از خود و رشد روانی – جسمی است.
موسیقی درمانی و درمان برخی بیماری ها
موسیقی درمانی یک روش درمانی غیردارویی است که از موسیقی به عنوان ابزاری برای بهبود سلامت روان و جسمی استفاده می‌کند. این درمان می‌تواند برای افرادی که با مشکلات زیر دست و پنجه نرم می‌کنند، مفید باشد:
- بیماری آلزایمر:
موسیقی می‌تواند به بهبود حافظه، ارتباطات و کیفیت زندگی بیماران آلزایمری کمک کند. آهنگ‌ها و ملودی‌های آشنا می‌توانند خاطرات و احساسات را تداعی کنند.
- اضطراب، استرس یا افسردگی:
موسیقی آرامش‌بخش می‌تواند سطح هورمون‌های استرس را کاهش دهد و باعث آرامش و تسکین اضطراب شود. همچنین می‌تواند به بهبود خلق و خو کمک کند.
- اوتیسم:
موسیقی درمانی می‌تواند به بهبود مهارت‌های اجتماعی، ارتباطی و رفتاری در افراد اوتیسم کمک کند.
- مشکلات قلبی:
گوش دادن به موسیقی آرام می‌تواند فشار خون و ضربان قلب را کاهش دهد و به بهبود جریان خون کمک کند.
- درد مزمن:
موسیقی می‌تواند به عنوان یک روش غیردارویی برای تسکین درد عمل کند و باعث انحراف حواس از درد شود.
- دیابت:
فعالیت‌های موسیقی درمانی می‌تواند به کنترل قند خون و کاهش استرس در افراد دیابتی کمک کند.
- مشکلات ارتباطی کلامی و غیرکلامی:
موسیقی درمانی می‌تواند مهارت‌های ارتباطی را در افرادی که دچار مشکلات گفتاری یا زبانی هستند، بهبود بخشد.
- برهم خوردن تنظیم هیجانات:
موسیقی می‌تواند به شناسایی، ابراز و مدیریت احساسات کمک کند.
- احساس عزت نفس پایین:
موسیقی درمانی می‌تواند با افزایش اعتماد به نفس و خودباوری، عزت نفس را ارتقا دهد.
بیشتر بخوانید: موسیقی درمانی برای افسردگی
- سردرد، تکانشوری، خلق و خوی منفی:
گوش دادن به موسیقی آرام‌بخش می‌تواند بر علائمی مانند سردرد، تکانشوری و خلق و خوی منفی تأثیر مثبت داشته باشد. این موسیقی با کاهش استرس و اضطراب، تعدیل واکنش‌های تکانشی و بهبود احساس آرامش ذهنی، به بهبود این علائم کمک می‌کند.
- اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، افسردگی مربوط به زایمان:
موسیقی درمانی می‌تواند برای کاهش علائم اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) و افسردگی مربوط به زایمان مفید باشد. این روش به بیماران کمک می‌کند تا احساسات خود را بیان کرده و به آرامش برسند.
- بازیابی انرژی افرادی که بعد از آسیب دیدگی یا عمل جراحی توان خود را از دست داده‌اند:
موسیقی می‌تواند در طول دوره توانبخشی بعد از آسیب دیدگی یا عمل جراحی بسیار مفید باشد. این روش با افزایش انگیزه و تمرکز بیماران، به آنها کمک می‌کند تا به طور موثرتری در تمرینات و درمان‌های توانبخشی مشارکت کنند.
- مشکلات تنفسی:
موسیقی آرامش‌بخش می‌تواند در درمان مشکلات تنفسی نیز مفید باشد؛ همچنین با ایجاد احساس آرامش و آزادسازی تنش‌های عضلانی، به تسهیل فرایند تنفس کمک می‌کند.
- اختلالات سوء مصرف مواد:
موسیقی درمانی می‌تواند راهی برای ابراز احساسات و مدیریت تمایلات مصرف مواد باشد.
- مسائل مربوط به جراحی:
موسیقی می‌تواند به کاهش اضطراب قبل از عمل و تسکین درد بعد از عمل کمک کند.
- آسیب مغزی تروماتیک (TBI):
موسیقی درمانی می‌تواند بازتوانی و بهبود مهارت‌های شناختی را در این افراد تسهیل کند.
علاوه بر این، تحقیقات نشان می‌دهد که درمان موسیقی می‌تواند برای افراد مبتلا به بی‌خوابی، اختلال وسواس فکری-عملی (OCD)، اسکیزوفرنی و سکته مغزی یا سایر اختلالات عصبی نیز مفید باشد.
مزایای استفاده از موسیقی درمانی در درمان بیماری های گوناگون
موسیقی درمانی می‌تواند برای همه گروه‌های سنی و سطوح مختلف دانش موسیقایی و شرایط سلامت روانی و جسمانی مفید باشد. به طوری که با درگیر شدن در موسیقی درمانی، افراد می‌توانند اثرات زیر را تجربه کنند:
- فعال شدن مناطق مغزی مرتبط با حافظه، احساسات، حرکت، حواس، عملکردهای خودکار، تصمیم‌گیری و واکنش
- برآورده شدن نیازهای اجتماعی سالمندان در محیط‌های گروهی
- کاهش ضربان قلب و فشار خون
- از بین رفتن گرفتگی عضلانی
- ترشح آندورفین (هورمون شادی)
- کاهش استرس و افزایش آرامش
- بهبود مهارت‌های حرکتی در کودکان و ارتباطات در نوجوانان با ناتوانی‌های رشدی / یادگیری
همچنین تحقیقات نشان داده‌اند موسیقی درمانی می‌تواند تاثیر زیادی بر افراد مبتلا به زوال عقل و اختلالات مرتبط با حافظه داشته باشد. به طور کلی، این درمان احساسات مثبتی مانند آرامش، رضایت، اعتماد به نفس و صمیمیت عاطفی را افزایش می‌دهد. از دیگر مزایای این روش می‌توانیم به بهبود مشکلات زیر اشاره کنیم:
افسردگی
موسیقی درمانی با کاهش هورمون‌های استرس و افزایش هورمون‌های آرامش‌بخش مانند اندورفین، دوپامین و سروتونین، به بهبود خلق و خو کمک می‌کند. از طرفی فعالیت‌های گروهی موسیقایی، احساس تعلق و ارتباط اجتماعی را در افراد افسرده تقویت می‌کنند. در واقع موسیقی راهی برای بیان سازنده احساسات و افکار درونی است، به طوری که می‌تواند فعالیت امواج مغزی را تنظیم کرده و آرامش ذهنی را به ارمغان آورد.
سرطان
موسیقی با کاهش استرس و اضطراب، تحمل عوارض جانبی شیمی درمانی و پرتودرمانی را آسان تر می‌کند. درگیر شدن در فعالیت‌های موسیقایی، حواس بیمار را از تمرکز بر بیماری و درد منحرف خواهد کرد. آهنگ‌های شاد، روحیه بیماران را تقویت کرده و به آنها انگیزه و امید می‌دهند. بنابراین موسیقی درمانی راهی برای ابراز احساسات و هیجانات دشوار برای بیماران سرطانی است. زیرا فعالیت‌های گروهی، حس انزوا و تنهایی بیماران را کاهش می‌دهد.
مدیریت درد
موسیقی با انحراف توجه و افزایش آستانه تحمل درد، درک درد را کاهش می‌دهد. آهنگ‌های آرام باعث کاهش تنش عضلانی و استرس شده و به کاهش درد کمک می‌کنند. همچنین با افزایش ترشح اندورفین‌ها، احساس لذت را افزایش می‌دهند. فعالیت‌های گروهی موسیقایی، حس حمایت و همدلی را تقویت می‌کنند که در مدیریت درد مزمن مفید است.
اختلالات خواب
موسیقی آرام با ریتم کند و ملایم، آرامش بدن و ذهن را در پی داشته و به خواب رفتن را تسهیل می‌کند. نواختن موسیقی از افکار مزاحم و نگرانی‌های شبانه که مانع خواب می‌شوند، جلوگیری می‌کند، چرخه خواب – بیداری را تنظیم می‌کند و کیفیت خواب را بهبود می‌بخشد.
اتفاقاتی که در جلسات موسیقی درمانی می افتد
موسیقی درمانی بر چند محور اصلی استوار است. این محورها در کنار هم به عنوان یک رویکرد جامع برای بهبود سلامت روانی و جسمانی افراد استفاده می‌شوند. از جمله این موارد عبارتند از:
- خواندن
- نواختن
- ساختن آهنگ
- حرکات موزیکال
- بحث و گفتگو پیرامون موسیقی
هدف اصلی در این شیوه درمانی، درمان و توانبخشی است. نوع برنامه و فعالیت‌های موسیقی درمانی بسته به مشکل بیمار و هدف درمان، متفاوت خواهد بود. معمولا در جلسات موسیقی درمانی، گروه‌های کوچکی تشکیل می‌شود. زمانی که مراجع و درمانگر در ارتباط متقابل و فعال قرار می‌گیرند، آرامش به تدریج بر مراجع غالب می‌شود و تمایل پیدا می‌کند تا در حلقه‌های گروهی نیز شرکت کند. در اصل، شرکت در این جلسات برای ایجاد و تقویت مهارت‌های غیرموسیقایی است و بیشتر بر اهداف درمانی تمرکز می‌شود.
مراجعان در محیطی امن و بدون قضاوت قرار می‌گیرند تا احساسات و افکار خود را از طریق موسیقی بیان کنند. درمانگر هم بر اساس نیازهای مراجع و اهداف درمانی، از مجموعه‌ای از فعالیت‌ها استفاده می‌کند تا پاسخ‌های هیجانی، شناختی، اجتماعی، فیزیکی و سایر حوزه‌های درمانی را تحریک کند.
سرانجام، موسیقی درمانی روشی غیرتهاجمی و غیرکلامی برای ترغیب بیماران به درمان، بهبود و تغییر رفتار است که می‌تواند به تنهایی یا در ترکیب با سایر روش‌های درمانی استفاده شود.
تکنیک های موسیقی درمانی
در موسیقی درمانی از تکنیک‌ها و روش‌های متنوعی استفاده می‌شود که عبارتند از:
- نوشتن متن آهنگ:
این روش به افراد کمک می‌کند تا افکار و احساسات خود را به شکلی خلاق بیان کنند. درواقع نوشتن کلمات می‌تواند راهی برای پردازش و بیان تجربیات باشد.
- طبل زدن:
این تکنیک می‌تواند به بیان احساسات و تخلیه هیجانات کمک کند. ضربات طبل می‌توانند انرژی درونی را منتقل کنند و باعث آرامش شوند. همچنین ریتم طبل می‌تواند قدرت تمرکز را بهبود بخشد.
- ایجاد هنر با موسیقی:
ترکیب موسیقی با هنرهای تجسمی مانند نقاشی یا رقص می‌تواند راهی برای بیان خلاق احساسات باشد و حس آرامش را افزایش دهد.
- یادگیری نواختن ساز:
این فرآیند علاوه بر آموزش مهارت جدید، می‌تواند تمرکز و هماهنگی را افزایش دهد و راهی برای بیان خلاق باشد.
- تکنیک‌های آرامش بخش:
کشیدن نفس عمیق و رها کردن عضلات همراه با موسیقی آرامش بخش در کاهش استرس و اضطراب مؤثر خواهد بود.
- ترانه سرایی:
این تکنیک به افراد اجازه می‌دهد تا خاطرات، تجربیات و احساسات خود را در قالب یک آهنگ شخصی بیان کنند. اصلاح متن ترانه براساس زندگی فردی می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد.
- گوش کردن به موسیقی:
گوش دادن به انواع مختلف موسیقی می‌تواند احساسات متفاوتی را برانگیزد و در افراد آرامش، شادی یا انرژی ایجاد کند.
- حرکات موزون:
رقص یا حرکات بدنی همراه با موسیقی می‌تواند انرژی جسمی را تخلیه کند، تمرکز را افزایش دهد و راهی برای بیان احساسات باشد.
- بحث درباره موسیقی:
تبادل نظر در مورد معنا و احساسات برانگیخته شده توسط یک آهنگ می‌تواند بینش و بصیرت را افزایش دهد و روابط اجتماعی را تقویت کند.
- آوازخوانی:
همراهی با موسیقی از طریق آواز می‌تواند احساس آرامش و لذت را افزایش دهد و راهی برای شناخت بهتر صدای خود باشد.
بنابراین تنوع روش‌ها در موسیقی درمانی امکان سفارشی‌سازی درمان براساس نیازها و ترجیحات هر فرد را فراهم می‌کند.
ابزارهای مورد استفاده در موسیقی درمانی
از جمله ابزارهای موسیقیایی در موسیقی درمانی می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- گیتار:
گیتار همچنان به عنوان یکی از ابزارهای پرکاربرد در موسیقی درمانی مطرح است. استفاده از گیتار، به دلیل درگیر کردن هر دو دست و اثر گذاری بر نیمکره های مغز، ارتباط مثبتی بین درمانگر و بیمار ایجاد می‌کند.
- Djembe یا طبل دستی:
استفاده از طبل‌های دستی در موسیقی درمانی همچنان محبوبیت فراوانی دارد. تولید آسان ریتم و ایجاد تعامل بین بیماران باعث شده این ابزار به روشی مؤثر در تسهیل ارتباط و بهبود حال بیماران تبدیل شود.
- پیانو:
استفاده از پیانو به خصوص در درمان گروهی همچنان ادامه دارد. گستره صوتی وسیع پیانو امکان هماهنگی موسیقایی بهتری با گروه بیماران را فراهم می‌کند. اما همچنان مراقبت برای کاهش موانع فیزیکی بین بیمار و پیانو توصیه می‌شود.
در مجموع، این سه ابزار موسیقی به دلیل انعطاف‌پذیری، قدرت تعامل و تأثیر مثبت بر بیماران، کماکان مهم‌ترین ابزارهای مورد استفاده در موسیقی درمانی محسوب می‌شوند.
سخن پایانی
در این مقاله از مجله داروخانه آنلاین مثبت سبز به پاسخ سوال موسیقی درمانی چیست پرداختیم. در پایان لازم است به موضوع اشاره کنیم که افزون بر ابزارهای موسیقی مذکور، در سال‌های اخیر شاهد توسعه و استفاده از سایر روش‌های نوین در موسیقی درمانی بوده‌ایم. امیدواریم با بهره‌گیری از این روش درمانی، خود و اطرافیانتان را از دامان هرگونه بیماری روحی و جسمی رهایی یابید.
