مشکلات خواب یکی از چالش‌های عمده‌ای است که بسیاری از افراد در دنیای مدرن با آن مواجه هستند. بی‌خوابی، مشکلات در شروع یا حفظ خواب و خواب‌آلودگی در طول روز، می‌تواند تأثیرات منفی قابل توجهی بر کیفیت زندگی فردی، سلامت روانی و جسمی داشته باشد. در میان داروهای مختلفی که برای درمان مشکلات خواب معرفی شده‌اند، قرص نیترازپام (Nitrazepam) به عنوان یکی از گزینه‌های رایج و مؤثر شناخته می‌شود. در این مقاله، به بررسی نحوه عملکرد نیترازپام، کاربردهای بالینی آن، مزایا و عوارض جانبی احتمالی، و نکات کلیدی در مصرف این دارو خواهیم پرداخت.
اشکال دارویی نیترازپام
- قرص
موارد مصرف قرص نیترازپام
قرص نیترازپام (Nitrazepam) یکی از داروهای بنزودیازپینی است که برای درمان مشکلات خواب (مانند بی‌خوابی) و گاهی اوقات برای کاهش اضطراب و تسکین عضلانی استفاده می‌شود. این دارو با تأثیر بر سیستم عصبی مرکزی عمل می‌کند و باعث آرامش و خواب‌آوری می‌شود.
آثار فارماکولوژیک و مکانیسم اثر قرص نیترازپام
قرص نیترازپام یک داروی بنزودیازپینی است که آثار فارماکولوژیک آن بیشتر به عنوان یک داروی آرام‌بخش، خواب‌آور، ضد اضطراب و ضد تشنج شناخته می‌شود. مکانیسم اثر نیترازپام به تعامل آن با گیرنده‌های گابا (GABA) در سیستم عصبی مرکزی مربوط می‌شود. نیترازپام با اتصال به گیرنده‌های بنزودیازپینی که بخشی از مجموعه گیرنده‌های گابا-آ (GABA-A) هستند، عمل می‌کند. گابا (گاما آمینوبوتیریک اسید) یک نوروترانسمیتر مهاری در سیستم عصبی مرکزی است که با افزایش ورود یون کلر به نورون‌ها، هیپرپلاریزاسیون غشای سلولی و کاهش تحریک‌پذیری نورون‌ها را به همراه دارد. مکانیسم اثر قرص نیترازپام شامل موارد زیر می‌باشد؛
- اتصال به گیرنده‌های GABA-A: نیترازپام با اتصال به گیرنده‌های بنزودیازپینی، حساسیت این گیرنده‌ها به گابا را افزایش می‌دهد. این افزایش حساسیت باعث تقویت اثرات مهاری گابا می‌شود.
- افزایش جریان یون کلر: با اتصال نیترازپام به گیرنده‌های GABA-A، کانال‌های کلر باز شده و ورود یون‌های کلر به داخل نورون افزایش می‌یابد. این امر منجر به هیپرپلاریزاسیون غشای نورون و کاهش فعالیت آن می‌شود.
- کاهش تحریک‌پذیری نورون‌ها: در نتیجه افزایش جریان یون کلر و هیپرپلاریزاسیون، فعالیت نورونی کاهش یافته و اثرات آرام‌بخش، خواب‌آور، ضد اضطراب و ضد تشنج دارو بروز می‌یابد.
نحوه مصرف قرص نیترازپام
- نیترازپام معمولاً برای بی‌خوابی بین 5 تا 10 میلی‌گرم قبل از خواب تجویز می‌شود. برای بزرگسالان و افراد مسن، دوز کمتری ممکن است تجویز شود تا خطر عوارض جانبی کاهش یابد.
- نیترازپام باید دقیقاً قبل از خواب مصرف شود زیرا اثرات خواب‌آوری آن قوی است و می‌تواند باعث خواب‌آلودگی سریع شود. نیترازپام را می‌توان با یا بدون غذا مصرف کرد، اما مصرف آن با غذا ممکن است جذب دارو را کمی کندتر کند.
- قرص را به صورت کامل با یک لیوان آب میل کرده و از جویدن یا خرد کردن دارو خودداری کنید. خرد کردن یا جویدن دارو منجر به آزادسازی فوری و در نتیجه عوارض جانبی می‌شود. نیترازپام معمولاً برای دوره‌های کوتاه‌مدت (معمولاً 2 تا 4 هفته) تجویز می‌شود تا از وابستگی و تحمل جلوگیری شود. در صورت نیاز به مصرف طولانی‌مدت، پزشک ممکن است دوز دارو را تنظیم کند و برنامه‌ای برای کاهش تدریجی دوز دارو ایجاد کند.
مقدار مصرف قرص نیترازپام
- قطع ناگهانی مصرف نیترازپام می‌تواند باعث بروز علائم ترک مانند اضطراب، بی‌خوابی، تشنج و تحریک‌پذیری شود. کاهش دوز دارو باید به تدریج و تحت نظر پزشک انجام شود. مصرف همزمان الکل یا سایر داروهای آرام‌بخش با نیترازپام می‌تواند اثرات خواب‌آوری و آرام‌بخشی دارو را تشدید کرده و خطر بروز عوارض جانبی جدی را افزایش دهد.
- این دارو در بیماران سبب خواب آلودگی و گیجی می‌شود. در صورت بروز، از انجام فعالیت‌هایی که نیاز به هوشیاری بالایی است، خودداری کنید. تا حد امکان رانندگی نکرده و کار با ماشین‌آلات و تجهیزات را به زمان دیگری موکول کنید.
- در صورت فراموشی یک نوبت از دارو، به محض یادآوری آن را مصرف کنید. اگر نوبت فراموش شده نزدیک به نوبت بعدی است، آن را فراموش کرده و دارو را مطابق با نسخه پزشک ادامه دهید. هرگز برای جبران دوز از دست رفته یک نوبت را دو بار استفاده نکنید.
موارد احتیاط
قبل از مصرف قرص نیترازپام، اگر به آن یا سایر ترکیبات موجود در دارو حساسیت دارید، از مصرف خودداری کنید. این دارو ممکن است حاوی مواد غیرفعالی باشد که می‌تواند باعث واکنش‌های آلرژیک یا حساسیت شود. درصورت داشتن سوابق پزشکی مانند مشکلات کبدی، فشار خون بسیار بالا یا پایین، مشکلات تنفسی (مانند آسم)، افسردگی، سابقه شخصی یا خانوادگی اختلال مصرف مواد (مانند مصرف بیش از حد یا اعتیاد به مواد مخدر یا الکل) و… با پزشک در رابطه با خطرات این دارو مشورت کنید. در ادامه به موارد احتیاط قرص نیترازپام خواهیم پرداخت؛
- نیترازپام باید فقط برای دوره‌های کوتاه‌مدت (معمولاً 2 تا 4 هفته) استفاده شود. مصرف طولانی‌مدت می‌تواند منجر به وابستگی فیزیکی و روانی شود. در صورت نیاز به قطع مصرف، دارو باید به تدریج و تحت نظر پزشک کاهش یابد تا از بروز علائم ترک جلوگیری شود.
- از مصرف الکل و سایر داروهای آرام‌بخش همزمان با نیترازپام باید خودداری شود، زیرا می‌تواند اثرات آرام‌بخش دارو را تشدید کرده و خطر بروز عوارض جانبی را افزایش دهد.
- مصرف نیترازپام در دوران بارداری و شیردهی ممکن است خطراتی برای جنین یا نوزاد داشته باشد. قبل از مصرف در این دوره‌ها حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
- بنزوديازپين‌ها ممكن است سبب بروز ضعف تنفسی در سالخوردگان، نوجوانان یا افراد بشدت بيمار شوند. در اين افراد، كاهش مقدر مصرف دارو ممكن است ضروری باشد. مصرف طولانی مدت يا مقادير زياد بنزوديازپين‌ها ممكن است سبب بروز وابستگی‌های روانی و جسمی شود.
- در صورتی كه پس از چند هفته، اثربخشی دارو كاهش يافت، باید به پزشک مراجعه و از افزایش مقدار مصرف دارو خودداری نمود. به عنوان ضد تشنج، دوره درمان بايد كامل شود. بايد دقت شود هیچ یک از نوبت‌های مصرف فراموش نشود.
موارد منع مصرف قرص نیترازپام
- حساسیت به نیترازپام یا سایر بنزودیازپین‌ها
- بیماری‌های شدید تنفسی
- نارسایی کبدی شدید
- بارداری و شیردهی
عوارض قرص نیترازپام
اگر هر یک از عوارض دارو ماندگار یا بدتر شد، فورا به پزشک یا داروساز خود اطلاع دهید. اگر پزشک شما این دارو را تجویز کرده است، به یاد داشته باشید که پزشک شما تشخیص داده که مزایای آن برای شما بیشتر از خطر عوارض جانبی است. بسیاری از افرادی که از این دارو استفاده می‌کنند عوارض جانبی جدی ندارند. در صورت مشاهده علائم یک واکنش آلرژیک جدی، از جمله بثورات پوستی، خارش و تورم (به ویژه در صورت، زبان و گلو)، سرگیجه شدید، مشکل تنفسی، فورا به پزشک مراجعه کنید. در ادامه به برخی عوارض قرص نیترازپام خواهیم پرداخت؛
- قلبی عروقی: افت فشارخون، تپش قلب
- سیستم اعصاب مرکزی: رفتار تهاجمی، آژیتاسیون، فراموشی، آتاکسی، گیجی، هذیان، افسردگی، دیس اورینتیشن (اختلال در تشخیص موقعیت)، سرگیجه، هیجان، خستگی، توهم، حالت خماری، سردرد، بیش فعالی، تحریک پذیری، لتارژی، ضعف عضلانی، عصبانیت، کابوس شبانه، فوران خشم، روان پریشی، بی قراری، تلوتلو خوردن، سندرم ترک (مصرف مزمن)
- پوستی: واکنش پوستی
- غدد درون ریز و متابولیسم: تغییر در میل جنسی
- گوارشی: یبوست، اسهال، سوزش سر دل، تهوع، استفراغ
- هماتولوژی و انکولوژی: گرانولوسیتوپنی، لکوپنی
- کبدی: اختلال عملکرد کبدی
- ازدیاد حساسیت: آنافیلاکسی (یا واکنش شبه آنافیلاکسی؛ آنژیوادم، تنگی نفس، تهوع، ادم گلو، استفراغ)
- عصبی، عضلانی و اسکلتی: اسپاسم عضلانی
- تنفسی: آسپیراسیون، تنگی نفس، افزایش ترشحات برونش
تداخل دارویی قرص نیترازپام
- تداخلات رده X (پرهیز): آزلاستین (نازال)، بروم پریدول، الانزاپین، اورفنادرین، اوکسوممازین، پارالدهید، سدیم اکسیبات، تالیدومید
- افزایش اثرات داروها توسط نیترازپام: الکل (اتیل)، آزلاستین (نازال)، بلونانسرین، برکسانولون، بوپرنورفین، کلوزاپین، تضعیف‌کننده‌های CNS، فلونیترازپام، فوس فنی‌توئین، متادون، متوتری‌مپرازین، متی‌روسین، آگونیست‌های اپیوئید، اورفنادرین، اکسی کدون، پارالدهید، فنی‌توئین، پیریبدیل، پرامی‌پکسول، روپینیرول، روتیگوتین، مهارکننده‌های انتخابی باز جذب سروتونین، سدیم اکسیبات، سوورکسانت، تالیدومید، زولپیدم
- افزایش اثرات نیترازپام توسط داروها: آلیزاپرید، بریمونیدین (موضعی)، بروموپرید، بروم پریدول، کانابیدیول، ماری‌جوانا (شاهدانه)، کلرمتیازول، کلرفنسین کاربامات، دایمتیندن (موضعی)، دوکسیلامین، درونابینول، دروپریدول، اسکتامین، هیدروکسی‌زین، گیاه کاوا، لمبورکسانت، لیزورید، لوفکسیدین، منیزیم سولفات، ملاتونین، متوتری‌مپرازین، متوکلوپرامید، مینوسیکلین (سیستمیک)، نابیلون، الانزاپین، اوکسوممازین، پرامپانل، روفینامید، تدوگلوتاید، تتراهیدروکانابینول، تتراهیدروکانابینول وکانابیدیول، تری‌مپرازین
مصرف قرص نیترازپام در دوران بارداری و شیردهی
مصرف نیترازپام در دوران بارداری و شیردهی می‌تواند خطراتی برای جنین و نوزاد به همراه داشته باشد. نیترازپام در سه‌ماهه اول بارداری به شدت منع مصرف دارد، زیرا می‌تواند خطر نقایص مادرزادی و مشکلات جنینی را افزایش دهد. مصرف این دارو در این دوره می‌تواند باعث ایجاد ناهنجاری‌های ساختاری در جنین شود. مصرف نیترازپام در سه‌ماهه دوم و سوم بارداری نیز معمولاً توصیه نمی‌شود، مگر اینکه منافع درمانی آن به وضوح بیشتر از خطرات احتمالی باشد.
نیترازپام به شیر مادر منتقل می‌شود و می‌تواند اثرات منفی بر نوزاد از جمله خواب‌آلودگی بیش از حد، کاهش توان عضلانی، و مشکلات تغذیه‌ای داشته باشد. به طور کلی، مصرف نیترازپام در دوران شیردهی توصیه نمی‌شود. اگر نیاز به مصرف داروی آرام‌بخش دارید، پزشک ممکن است داروهای دیگری را که ایمنی بیشتری در دوران شیردهی دارند، تجویز کند. در صورتی که نیاز به درمان اختلالات خواب یا اضطراب دارید و باردار یا شیرده هستید، پزشک می‌تواند گزینه‌های دارویی یا غیردارویی ایمن‌تری را پیشنهاد کند.
شرایط نگهداری قرص نیترازپام
قرص نیترازپام باید در دمای اتاق و دور از نور نگهداری شود. همچنین مهم است که تمام داروها را از دید و دسترس کودکان دور نگه دارید، زیرا بسیاری از اشکال دارویی (مانند قرص‌های هفتگی و قطره‌های چشمی، کرم‌ها، چسب‌ها و استنشاق‌ها) در برابر کودک مقاوم نیستند و کودکان خردسال می‌توانند آن‌ها را به راحتی باز کنند. داروهای غیر ضروری باید به روش‌های خاصی دور ریخته شوند تا اطمینان حاصل شود که حیوانات خانگی، کودکان و سایر افراد نمی‌توانند آن‌ها را مصرف کنند.
کلام آخر قرص نیترازپام
این مقاله به بررسی درمان مشکلات خواب با قرص نیترازپام، از مجله داروخانه آنلاین مثبت سبز پرداخت. در نهایت، نیترازپام به عنوان یک داروی مؤثر در درمان مشکلات خواب، به‌ویژه بی‌خوابی و اختلالات خواب ناشی از اضطراب، شناخته می‌شود. این دارو با عملکرد بر سیستم عصبی مرکزی و افزایش تأثیر گابا (GABA)، به بهبود کیفیت خواب، کاهش زمان به خواب رفتن، و افزایش مدت زمان خواب کمک می‌کند. با این حال، مصرف نیترازپام باید با احتیاط و تحت نظر پزشک صورت گیرد تا از عوارض جانبی و خطرات احتمالی جلوگیری شود.
