هالوتان (Halothane) یک بی‌هوش‌کننده عمومی استنشاقی است که از دهه ۱۹۵۰ میلادی در پزشکی استفاده میشود. عملکرد این دارو در القای بیهوشی به دلیل ویژگی‌های فارماکولوژیکی و فیزیولوژیکی خاص آن است. هالوتان از طریق استنشاق وارد ریه‌ها میشود و سپس از طریق جریان خون به سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) منتقل میشود.
آنچه در این مقاله می خوانیم
اشکال دارویی هالوتان
- هالوتان استنشاقی
موارد مصرف داروی هالوتان
داروی هالوتان یک داروی بیهوشی استنشاقی است که قبلاً برای القاء و حفظ بیهوشی عمومی استفاده میشد. این دارو به شکل مایع بیرنگ و فرار با بوی کمی تند وجود دارد. هالوتان با استنشاق بخار آن از طریق ماسک یا لوله تراشه به بیمار تجویز میشود. این دارو با اثر بر روی سیستم عصبی مرکزی، باعث بیهوشی، از دست دادن حس درد و شل شدن عضلات میشود. با این حال، به دلیل نگرانی‌های مربوط به عوارض جانبی، به تدریج توسط داروهای بیهوشی دیگر جایگزین شده است.
آثار فارماکولوژیک و مکانیسم اثر هالوتان
مکانیسم عمل داروی هالوتان به طور کامل مشخص نیست، ولی به نظر می‌رسد قدرت بیهوش‌كنندگی هالوتان در رابطه با قدرت حلالیت آن در چربی است. ضريب توزيع خون به گاز آن 5/2 است و تا حدود 20% مقدار مصرف آن در كبد متابوليزه میشود. حداقل غلظت آلوئولی (MAC) هالوتان هنگام مصرف با اكسيژن 75/0% و هنگام مصرف با نيتروزاكسايد هفتاد درصد 29/0% است. بين 80-60 درصد آن به صورت تغيير نيافته از طريق ريه‌ها دفع میشود.
داروی هالوتان یک بی‌حس‌کننده استنشاقی است که از نظر شیمیایی 2-بروم-2-کلرو-1،1،1-تری فلوئورواتان نامیده میشود. وزن مخصوص 1.872 تا 1.877 در 20 درجه سانتیگراد است و نقطه جوش (محدوده) 49 درجه تا 51 درجه سانتیگراد در 760 میلی متر جیوه است. فشار بخار 243 میلی‌متر جیوه در دمای 20 درجه سانتیگراد است. ضریب خون/گاز در دمای 37 درجه سانتیگراد 2.5 و ضریب روغن زیتون/آب 220 در دمای 37 درجه سانتیگراد است. غلظت بخار در محدوده بی‌حسی غیر تحریک‌کننده است و بوی مطبوعی دارد.
نحوه اثر داروی هالوتان
هالوتان تبخیر شده، USP به عنوان یک بی‌حس‌کننده استنشاقی عمل می‌کند. القا و بهبودی سریع هستند و عمق بیهوشی را می‌توان به سرعت تغییر داد. بی‌حسی هالوتان به تدریج تنفس را کاهش می‌دهد و ممکن است تاکی پنه با کاهش حجم جزر و مد و تهویه آلوئولار وجود داشته باشد. بخار هالوتان برای دستگاه تنفسی تحریک کننده نیست و معمولا ترشحات بزاق یا برونش‌ها افزایش نمی‌یابد. به علاوه، رفلکس‌های حلق و حنجره به سرعت از بین می‌روند و باعث گشاد شدن برونش میشود. بی‌حسی هالوتان فشار خون را کاهش و اغلب ضربان نبض را کاهش می‌دهد. هر چه غلظت دارو بیشتر باشد، این تغییرات آشکارتر میشود.
مقدار مصرف داروی هالوتان
قبل از مصرف داروی هالوتان، اطلاعات دارویی موجود در بسته بندی شامل مقدار و زمان مصرف را با دقت بررسی کنید. این دارو باید توسط پزشک یا پرستاران در مراکز درمانی تجویز شود. دوز و مدت زمان آن بر اساس وضعیت پزشکی و پاسخ شما به درمان است. همچنین در کودکان نیز دوز براساس وزن توسط پزشک تجویز میشود. اگر این دارو را برای درمان عفونت مصرف می‌کنید، حتی در صورت علائم، مصرف این دارو را تا پایان کامل مقدار تجویز شده ادامه دهید.
نحوه مصرف هالوتان
- بیمار به صورت مناسب روی تخت جراحی قرار می‌گیرد و بررسی‌های لازم (مانند اندازه‌گیری فشار خون، ضربان قلب و سطح اکسیژن) انجام میشود. دوز مناسب هالوتان توسط پزشک متخصص بیهوشی تنظیم میشود. دستگاه بیهوشی تنظیم میشود تا مخلوطی از هالوتان و اکسیژن یا نیتروس اکساید به بیمار تحویل داده شود.
- بیمار از طریق ماسک یا دستگاه تنفسی، مخلوط گازی حاوی هالوتان را استنشاق می‌کند. این فرآیند تا زمانی که بیمار به حالت بیهوشی کامل برسد، ادامه می‌یابد.
- در طول جراحی، وضعیت بیمار به طور مداوم توسط تیم پزشکی بررسی میشود تا اطمینان حاصل شود که سطح بیهوشی مناسب و ایمن باقی می‌ماند. پس از اتمام جراحی، تزریق هالوتان متوقف میشود و بیمار شروع به بازگشت به هوشیاری می‌کند. در این مرحله نیز پایش و نظارت دقیق ادامه دارد تا بیمار به طور کامل از حالت بیهوشی خارج شود.
موارد احتیاط
قبل از مصرف داروی هالوتان، اگر به آن یا سایر ترکیبات موجود در دارو حساسیت دارید، از مصرف خودداری کنید. این دارو ممکن است حاوی مواد غیرفعالی باشد که می‌تواند باعث واکنش‌های آلرژیک یا مشکلات دیگر شود. در صورت داشتن سوابق پزشکی از جمله مشکلات تنفسی (مانند آسم، بیماری مزمن انسدادی ریه)، غش، تشنج، بیماری معده یا روده (مانند زخم)، مشکل در ادرار کردن (مانند بزرگ شدن پروستات) و… را با پزشک مشورت کنید. در ادامه به موارد احتیاط داروی هالوتان خواهیم پرداخت؛
- بیماران با سابقه مشکلات کبدی، یرقان يا آسيب حاد ناشی از مصرف قبلی هالوتان، باید با احتیاط و مشورت پزشک دارو را مصرف کنند.
- توجه داشته باشید که مصرف هالوتان در زايمان واژينال توصيه نمیشود، مگر آنكه به شل شدن رحم نياز باشد. همچنین، هالوتان ضربان قلب و نبض و ترشحات بزاق و دستگاه تنفس را كاهش می‌دهد.
- این دارو به ميزان زيادی عضله قلب را به اثرات داروهای مقلد سمپاتيک، به خصوص كاتكل آمين‌ها، حساس می‌كند. این فرایند سبب افزايش خطر بروز آريتمی‌های بطنی شديد میشود. داروهای مقلد سمپاتيک بايد در مقدار کم و با احتیاط زیادی در بیمارانی که هالوتان مصرف می‌کنند، تجویز شود.
- بيماران مبتلا به فئوكروموسيتوم ممكن است بيشتر در معرض خطر آريتمی ناشی از مصرف هالوتان باشند. در طول مصرف دارو، بررسی وضعيت تنفسی و تهويه بيمار توصيه میشود.
- هالوتان، USP باید در بخارسازهایی استفاده شود که امکان تقریب معقول خروجی و ترجیحاً از نوع کالیبره شده را دارند. بخارساز باید خارج از مدار در سیستم‌های تنفس مجدد مدار بسته قرار گیرد. در غیر این صورت اجتناب از مصرف بیش از حد مشکل است. بیمار باید از نظر علائم مصرف بیش از حد، مانند کاهش فشار خون، ضربان نبض و تهویه، به ویژه در هنگام تهویه کمکی یا کنترل شده، به دقت تحت نظر باشد.
- هالوتان باعث افزایش فشار مایع مغزی نخاعی میشود. بنابراین، در بیماران با افزایش قابل توجه فشار داخل جمجمه، اگر هالوتان اندیکاسیون داشته باشد، باید قبل از تجویز اقداماتی که معمولاً برای کاهش فشار مایع مغزی نخاعی استفاده میشود، انجام شود. تهویه باید به دقت ارزیابی شود و ممکن است کمک یا کنترل تهویه برای اطمینان از اکسیژن رسانی کافی و حذف دی اکسید کربن ضروری باشد.
- اپی نفرین یا لوارترنول (نوراپی نفرین) باید در طول بیهوشی هالوتان با احتیاط استفاده شود، زیرا مصرف همزمان آن‌ها ممکن است باعث تاکی کاردی بطنی یا فیبریلاسیون شود.
- گزارش شده است که در افراد مستعد ژنتیکی، استفاده از بی‌هوش‌کننده‌های عمومی و شل‌کننده عضلانی، سوکسینیل کولین، ممکن است باعث ایجاد سندرمی شود که به عنوان بحران هایپرترمیک بدخیم شناخته میشود. پایش دما در حین جراحی به تشخیص زودهنگام این سندرم کمک می‌کند. دانترولن سدیم و اقدامات حمایتی به طور کلی در مدیریت هیپرترمی بدخیم نشان داده شده است. برای اطلاعات بیشتر در مورد مدیریت بحران هایپرترمیک بدخیم، به منابع متون یا اطلاعات تجویز دانترولن مراجعه کنید.
موارد منع مصرف داروی هالوتان
- وجود هيپرترمی بدخيم يا سابقه ابتلا
- حساسیت به هالوتان یا سایر ترکیبات دارو
عوارض داروی هالوتان
اگر هر یک از عوارض دارو ماندگار یا بدتر شد، فورا به پزشک یا داروساز خود اطلاع دهید. اگر پزشک شما این دارو را تجویز کرده است، به یاد داشته باشید که پزشک شما تشخیص داده که مزایای آن برای شما بیشتر از خطر عوارض جانبی است. بسیاری از افرادی که از این دارو استفاده می‌کنند عوارض جانبی جدی ندارند. در صورت مشاهده علائم یک واکنش آلرژیک جدی، از جمله بثورات پوستی، خارش و تورم (به ویژه در صورت، زبان و گلو)، سرگیجه شدید، مشکل تنفسی، فورا به پزشک مراجعه کنید. در ادامه به برخی از عوارض داروی هالوتان خواهیم پرداخت؛
- حالت تهوع و استفراغ
- لرز
- سرگیجه
- سردرد
- درد عضلانی
- آسیب کلیوی
- آریتمی قلبی
- واکنش‌های آلرژیک
- توهم
- تشنج
تداخل دارویی هالوتان
مصرف همزمان هالوتان با آمينوگليكوزيد‌ها و عوامل مهار كننده عصبی – عضلانی موجب تشديد شل شدن عضلات خواهد شد. تجویز این دارو همزمان با تئوفيلين و تركيبات تقويت‌كننده سيستم دوپامينی مثل لوودوپا و كاتكل آمين‌ها( دوپامين، اپی نفرين، نوراپی نفرين) در برخی بیماران منجر به بروز آریتمی میشود. مصرف همزمان هالوتان با خون حاوی تركيبات ضد انعقادی سيترات و پلی ميكسين‌ها توصيه نمیشود، زيرا احتمال بروز انسداد عصبی – عضلانی افزايش می‌يابد.
مصرف داروی هالوتان در دوران بارداری و شیردهی
داروی هالوتان در دوران بارداری خطرناک است و مصرف آن منع شده است. استفاده ایمن از هالوتان با توجه به اثرات نامطلوب احتمالی بر رشد جنین ثابت نشده است. بنابراین، هالوتان نباید در زنانی که امکان بارداری وجود دارد و به ویژه در اوایل بارداری استفاده شود، مگر اینکه به تشخیص پزشک، فواید بالقوه آن بیشتر از خطرات ناشناخته برای جنین باشد.
شرایط نگهداری داروی هالوتان
داروی هالوتان باید در دمای اتاق (15 تا 25 درجه سانتیگراد) و دور از نور نگهداری شود. همچنین مهم است که تمام داروها را از دید و دسترس کودکان دور نگه دارید، زیرا بسیاری از اشکال دارویی (مانند قرص‌های هفتگی و قطره‌های چشمی، کرم‌ها، چسب‌ها و استنشاق‌ها) در برابر کودک مقاوم نیستند و کودکان خردسال می‌توانند آن‌ها را به راحتی باز کنند. داروهای غیر ضروری باید به روش‌های خاصی دور ریخته شوند تا اطمینان حاصل شود که حیوانات خانگی، کودکان و سایر افراد نمی‌توانند آن‌ها را مصرف کنند.
کلام آخر داروی هالوتان
این مقاله به بررسی بیهوشی استنشاقی با داروی هالوتان، از مجله داروخانه آنلاین مثبت سبز پرداخت. هالوتان به عنوان یکی از بی‌هوش‌کننده‌های استنشاقی برجسته، نقش مهمی در تاریخچه و توسعه بیهوشی عمومی ایفا کرده است. این دارو به دلیل توانایی القای سریع بیهوشی، کنترل دقیق عمق آن و ویژگی‌های شل‌کننده عضلات، مورد توجه و استفاده گسترده در جراحی‌های مختلف قرار گرفته است. با این حال، عوارض جانبی احتمالی و نیاز به نظارت دقیق پزشکی، چالش‌هایی را در استفاده از هالوتان ایجاد کرده است.
