یکی از داروهای مورد استفاده در شیمی درمانی، آمپول ویندسین (Vincristine) است. ویندسین به صورت آمپول تجویز میشود که با ممانعت از تشکیل میکروتوبول‌ها در سلول‌های سرطانی، مانع از تقسیم و تکثیر آنها می‌گردد. ویندسین به عنوان یک داروی مهم در درمان انواع مختلفی از سرطانها از جمله لوسمی، لنفوم و برخی از تومورهای جامد استفاده میشود.
آنچه در این مقاله می خوانیم
اشکال دارویی ویندسین
- آمپول
موارد مصرف آمپول ویندسین
آمپول ویندسین (ویندزین سولفات) دارویی ضدسرطان است که برای درمان انواع مختلف سرطان، از جمله لکمی حاد، لنفوم و برخی تومورهای جامد مانند سرطان پستان و ریه استفاده میشود. همچنین، این دارو با نسخه پزشک برای لوسمی و لنفوم همچون لوسمی لنفوبلاستیک حاد اطفال، لوسمیمیلوئید مزمن، ملانومای بدخیم (مقاوم به سایر درمان‌ها)، سرطان پیشرفته‌ی پستان (مقاوم به جراحی و هورمون درمانی) و… قابل مصرف است.
آثار فارماکولوژیک و مکانیسم اثر داروی ویندسین
ویندسین یک داروی آنتی میکروتوبولار و از دسته‌ی آلکالوئیدهای نیمه‌سنتتیک وینکا مشتق شده از وین‌بلاستین میباشد. ویندسین با متوقف کردن تقسیم سلولی عمل می‌کند که این کار را با متصل شدن به میکروتوبول‌ها و جلوگیری از عملکرد آنها انجام می‌دهد. ویندسین با اتصال به میکروتوبول‌ها، از تشکیل دوک تقسیم میتوز (ساختاری که کروموزوم‌ها را در طول تقسیم سلولی جدا می‌کند) جلوگیری می‌کند. این امر باعث میشود که سلول‌ها نتوانند به طور کامل تقسیم شوند و در نهایت منجر به مرگ سلول میشود.
مقدار مصرف آمپول ویندسین
قبل از تزریق آمپول ویندسین، اطلاعات دارویی موجود در بسته بندی یا نسخه پزشک را با دقت بررسی کنید. مقدار مصرف این دارو بسته به نوع بیماری و سن شما متفاوت است. با این حال، ویندسین با مقدار 3-4.5 میلی گرم روزانه به صورت تزریق وریدی در یک الی دو هفته استفاده میشود. بهترین نحوه‌ی تزریق ویندسین به صورت انفوزیون آهسته ۵ تا۱۰ دقیقه‌ای در مینی‌بگ ۲۵ تا ۵۰ میلی‌لیتری میباشد که باید توسط یک متخصص یا پرستار در مراکز درمانی صورت گیرد.
نحوه مصرف آمپول ویندسین
- دوز مصرفی و تزریقی ویندسین توسط متخصص انکولوژی و براساس سطح بدن بیمار تعیین می‌گردد که فواصل نوبت‌های تزریق به صورت هفتگی مشخص میشود. توجه داشته باشید که این دارو نباید در یک زمان با سایر داروهای موثر بر سیستم اعصاب مرکزی تزریق شود.
- این دارو قابل رقیق سازی با محلول دکستروز ۵ درصد، سدیم کلراید و دکستروز/سالین جهت انفوزیون میباشد. همچنین می‌توان دارو را به صورت بلوس مستقیما در رگ به مدت ۱ تا ۳ دقیقه تزریق کرد.
- افرادی که سابقه بیماری عفونی (همچنان فعال) دارند، درمان با ویندسین تا کنترل کامل عفونت به تاخیر انداخته شود.
- آمپول ویندسین برای تزریق وریدی است و دیگر موارد تزریق شامل عوارض خطرناکی برای بیمار است. به همین جهت، بهتر است بر روی سرنگ تزریقی ویندسین عبارت “فقط جهت تزریق وریدی، در صورت تزریق از روش‌های دیگر خطر مرگ دارد” را درج کنید.
- پزشک برای کاهش عوارض گوارشی از جمله یبوست، رژیم غذایی خاصی را باید برای بیماران تجویز کند. سمیت گوارشی این دارو در برخی بیماران با دردهای شکمی حاد بروز می‌کند. در صورت مشاهده‌ی دردشکمی حاد، با پزشک مشورت کرده و بدون هماهنگی دوز مصرفی خود را افزایش ندهید.
- سازمان جهانی بهداشت با تاکید فراوان پیشنهاد می‌کند که داروهای آلکالوئیدی وینکا به جای سرنگ، در مینی بگ جهت استفاده و حمل، نگهداری شوند. همچنین نگهداری، جابجایی، تزریق و… باید با رعایت اصول و نکات ایمنی انجام شود.
موارد احتیاط
قبل از مصرف آمپول ویندسین، اگر به آن یا سایر ترکیبات موجود در دارو حساسیت دارید، از مصرف خودداری کنید. در صورت داشتن سوابق پزشکی از جمله مشکلات عصبی و عضلانی (مانند بی‌حسی و سوزن سوزن شدن و درد ناشی از نوروپاتی، شرایط دمیلینه کننده از جمله سندرم شارکو ماری توث)، بیماری کبد، پرتودرمانی به کبد، کاهش عملکرد مغز استخوان، اختلالات خونی، عفونت فعلی و… با پزشک مشورت کنید. از هر کسی عفونتی دارد که ممکن است به راحتی پخش شود (مانند آبله مرغان، کووید-19، سرخک، آنفولانزا) دوری کنید. در ادامه به برخی از موارد احتیاط آمپول ویندسین خواهیم پرداخت؛
- شیمی درمانی با داروهایی نظیر ویندسین موجب سرکوب‌مغزاستخوان قابل توجهی میشود که میتواند خود را به صورت افت پلاکت و تغییر هموستاز خون نشان دهد. در این راستا، در مواردی که خونریزی وجود دارد توصیه میشود با پزشک یا متخصص خود مشورت کنید.
- تزریق باید توسط پرستاران یا پزشکان انجام شود، زیرا نیاز به رعایت اصول رگ‌گیری و تزریق دارد. توجه کنید که رگی را ظرفیت بالا را انتخاب کنید و از ورود سوزن به صورت کامل پیش از تزریق، اطمینان حاصل کنید.
- در صورت مشاهده‌ی نشت دارو بر روی پوست، به سرعت تزریق قطع شود. زیرا نشت این دارو به خارج از رگ، میتواند منجر به آسیب‌های بافتی جدی شود. همچنین، در صورت لزوم از کمپرس گرم (گرمای متوسط و خشک) به مدت ۲۰ دقیقه، ۴ مرتبه روزانه در محل نشت دارو برای یک تا دو روز استفاده کنید. این کار کمک شایانی به کاهش اثرات نامطلوب و جلوگیری از تشکیل سلولیت می‌کند.
- حمل و نگهداری این دارو باید مطابق با اصول داروهای شیمی درمانی صورت گیرد. آموزش‌های لازم در این موارد را به پرسنل فراموش نکنید، به علاوه پرسنل باردار یا شیرده از جابجایی آمپول ویندسین خودداری کنند.
- در صورت بروز علائم سمیت عصبی (پارستزی، درد فک، از‌دست‌دادن رفلکس تاندونی، سردرد، تشنج و…) مصرف دارو قطع و با پزشک مشورت شود. همچنین، در افراد با نارسایی کبدی یا صفراوی، نیاز به کاهش دوز مصرفی میباشد.
- سمیت ریوی در برخی بیماران خود را به صورت دیس‌پنه پیشرونده نشان می‌دهد که نیاز به درمان مزمن دارد. اگر مشاهده شد باید درمان با ویندسین به صورت کامل قطع شود.
- ترومبوسیتوپنی در صورت تزریق بیشتر از یک بار در هفته ممکن است رخ دهد، وضعیت پلاکت‌های خون به صورت منظم و دوره‌ای بررسی شود.
- پیش از شروع شیمی درمانی توصیه میشود آزمایشات هپاتیت ب برای بیماران انجام شود. اما با توجه به شرایط بیمار از به تاخیر انداختن درمان تا مشخص شدن نتایج آزمایش، می‌توان صرف نظر کرد.
موارد منع مصرف آمپول ویندسین
- حساسیت به ویندسین یا سایر داروهای مشابه
- بارداری و شیردهی
- مشکلات کلیوی یا کبدی (نیاز به تایید پزشک)
- کاهش تعداد گلبول‌های سفید خون
عوارض آمپول ویندسین
لرز، تشنج؛ تب، درد شکمی، احساس بیماری، راش، درد عصبی عضلانی، احساس گزگز دست و پا، سمیت عصبی، افسردگی و… برخی از عوارض آمپول ویندسین میباشد. اگر هر یک از این عوارض ماندگار یا بدتر شد، فورا به پزشک یا داروساز خود اطلاع دهید. برخی از عوارض جانبی جدی این دارو شامل گرانولوسیتوپنی (بروز در 3 تا 5 روز پس از تزریق، ریکاوری در عرض 7 تا 10 روز)، ترومبوسیتوپنی، سمیت عصبی، تشنج، واکنش‌های زمان تزریق، اکستراوازیشن، درد فک، برونکواسپاسم، تب، ناباروری و… میباشد. در ادامه به عوارض آمپول ویندسین خواهیم پرداخت؛
- تشنج
- افسردگی
- سردرد
- احساس بیماری
- سمیت عصبی
- احساس گزگز دست و پا
- درد عصبی عضلانی
- راش
- درد شکمی
- وزیکولاسیون دهانی
- یبوست یا اسهال
- حالت تهوع و استفراغ
- تب
- آنورکسی
- انسداد فلجی روده
تداخلات دارویی آمپول ویندسین
- منع مصرف همزمان (کنترا اندیکه): ب.ث.ژ (اینتراوزیکال)، کلادریبین، دی‌پایرون، فکسینیدازول، فوزیدیک اسید (سیستمیک)
- افزایش اثر داروها توسط ویندسین: کلوزاپین، دفریپرون، فکسینیدازول، میتومایسین (سیستمیک)، اولاپاریب، روپگ‌اینترفرون آلفا-۲ب
- داروهایی که سطح خونی ویندسین را بالا می‌برند: مشتقات ۵-آمینوسالیسیلیک اسید، کلرامفنیکل (چشمی)، کلادریبین، مهارکنندگان CYP3A4 (متوسط)، مهارکنندگان CYP3A4 (قوی)، دی‌پایرون، اردافیتینیب، فکسینیدازول، فوزیدیک‌اسید (سیستمیک)، پالیفرمین، پرومازین
- کاهش اثرات داروها توسط ویندسین: ب.ث.ژ (اینتراوزیکال)، لنوگراستیم، لیپگ‌فیلگراستیم، فنی‌توئین
مصرف آمپول ویندسین در دوران بارداری و شیردهی
مصرف آمپول ویندسین در دوران بارداری به شدت ممنوع است. این دارو میتواند از جفت عبور کند و به جنین برسد که این امر ممکن است باعث نقص مادرزادی جدی از جمله نقایص قلبی، نقایص لوله عصبی و ناهنجاری‌های صورت شود. به همین دلیل، زنان باردار یا زنانی که قصد باردار شدن دارند، هرگز نباید از ویندسین استفاده کنند.
شرایط نگهداری آمپول ویندسین
آمپول ویندسین باید در دمای اتاق و دور از نور نگهداری شود. همچنین مهم است که تمام داروها را از دید و دسترس کودکان دور نگه دارید، زیرا بسیاری از اشکال دارویی (مانند قرص‌های هفتگی و قطره‌های چشمی، کرم‌ها، چسب‌ها و استنشاق‌ها) در برابر کودک مقاوم نیستند و کودکان خردسال می‌توانند آنها را به راحتی باز کنند. داروهای غیر ضروری باید به روش‌های خاصی دور ریخته شوند تا اطمینان حاصل شود که حیوانات خانگی، کودکان و سایر افراد نمی‌توانند آنها را مصرف کنند.
کلام آخر آمپول ویندسین
این مقاله به بررسی درمان انواع سرطان با آمپول ویندسین، از مجله داروخانه آنلاین مثبت سبز پرداخت. آمپول ویندسین به عنوان یک عامل شیمی‌درمانی، نقش بسیار مهمی در درمان انواع مختلف سرطانها ایفا می‌کند. این دارو با مهار تقسیم سلولی و جلوگیری از تکثیر سلول‌های سرطانی، توانسته است در بهبود بسیاری از بیماران مبتلا به لوسمی، لنفوم و سایر تومورهای جامد تاثیرات مثبت و قابل توجهی داشته باشد. ویندسین با تأثیرگذاری بر میکروتوبول‌ها و ممانعت از تشکیل آنها، به عنوان یک ابزار قدرتمند در کنترل رشد سلول‌های سرطانی شناخته میشود.
