یکی از داروهای مؤثر در مدیریت و درمان افسردگی و شیدایی، قرص لیتیوم کربنات است. لیتیوم کربنات، به عنوان یک تثبیت‌کننده خلقی، برای اولین بار در دهه ۱۹۴۰ به عنوان درمانی برای اختلالات خلقی معرفی شد. این دارو با تنظیم فعالیت‌های شیمیایی مغز، کمک می‌کند تا نوسانات شدید خلقی کاهش یابد و فرد بتواند زندگی روزمره خود را با ثبات بیشتری ادامه دهد.
آنچه در این مقاله می خوانیم
اشکال دارویی لیتیوم کربنات
- قرص
موارد مصرف قرص لیتیوم کربنات
قرص لیتیوم کربنات برای درمان اختلال شیدایی- افسردگی (اختلال دوقطبی) استفاده می‌شود. این دارو با بازگرداندن تعادل برخی مواد طبیعی (انتقال‌دهنده‌های عصبی) در مغز، خلق و خو را تثبیت می‌کند و افراط در رفتار را کاهش می‌دهد. برخی از مزایای استفاده مداوم از این دارو شامل کاهش دفعات وقوع دوره‌های شیدایی و کاهش علائم دوره‌های شیدایی است. برخی از این علائم دوره‌های شیدایی شامل احساسات اغراق آمیز رفاه، احساساتی که دیگران می‌خواهند به شما آسیب برسانند، تحریک پذیری، اضطراب، گفتار سریع یا بلند، و رفتارهای پرخاشگرانه یا خصمانه و… می‌باشد.
آثار فارماکولوژیک و مکانیسم اثر داروی لیتیوم کربنات
مکانیسم عمل قرص لیتیوم کربنات در اختلالات خلقی ناشناخته است. با این حال، این دارو انتقال کاتیون‌ها را از طریق غشای سلولی در سلول‌های عصبی و عضلانی تغییر می‌دهد و بر جذب مجدد سروتونین یا نوراپی نفرین تأثیر می‌گذارد و سیستم‌های پیام رسان دوم را که شامل چرخه فسفاتیدیلینوزیتول می‌شود، مهار می‌کند. به علاوه، ممکن است با افزایش کلیرانس گلوتامات، مهار فعالیت آپوپتوز کننده گلیکوژن سنتاز کیناز، افزایش سطح پروتئین آنتی آپوپتوز Bcl-2 و افزایش بیان فاکتورهای نوروتروپیک، از جمله فاکتور نوروتروفیک مشتق از مغز، اثرات محافظتی عصبی ایجاد کند.
مقدار مصرف قرص لیتیوم کربنات
قرص لیتیوم کربنات را طبق دستور پزشک، معمولاً ۲ تا ۳ بار در روز از طریق خوراکی مصرف کنید. برای کاهش ناراحتی معده، لیتیوم را همراه یا بلافاصله بعد از غذا مصرف کنید. قرص را به صورت کامل همراه با آب یا غذا میل کرده و از جویدن با خرد کردن دارو خودداری کنید. جویدن یا خرد کردن قرص منجر به آزادسازی فوری و افزایش خطر عوارض جانبی می‌شود. هر روز 8 تا 12 لیوان (هر کدام 8 اونس یا 240 میلی لیتر) آب یا مایعات دیگر بنوشید و در حین مصرف این دارو طبق دستور پزشک یا متخصص تغذیه از یک رژیم غذایی سالم با مقادیر طبیعی نمک (سدیم) استفاده کنید.
نحوه مصرف قرص لیتیوم کربنات
از این دارو به طور منظم استفاده کنید تا بیشترین سود را از آن ببرید. برای کمک به یادآوری، آن را هر روز در زمان‌های معینی مصرف کنید. دوز بر اساس وضعیت پزشکی شما، سطح لیتیوم خون و پاسخ به درمان است. اگر مقدار دارو در بدن شما در یک سطح ثابت نگه داشته شود، این دارو بهترین اثر را دارد. این دارو را در فواصل مساوی مصرف کنید. اگر وضعیت شما بهبود نیافت یا بدتر شد به پزشک خود اطلاع دهید. ممکن است 1 تا 3 هفته طول بکشد تا متوجه بهبود وضعیت خود شوید.
طریقه مصرف قرص لیتیوم کربنات
- این دارو باید دقیقاً طبق دستور مصرف شود. به مصرف لیتیوم ادامه دهید حتی اگر احساس بهبودی دارید. بدون مشورت با پزشک مصرف این دارو را قطع نکنید. برخی شرایط ممکن است با قطع ناگهانی این دارو بدتر شوند. برای جزئیات بیشتر با پزشک خود و یا مسئول داروخانه مشورت کنید.
- برخی انواع قرص‌های لیتیم طوری ساخته شده‌اند تا دارو را به آرامی در جریان خون شما آزاد کنند. این قرص‌ها باید به طور کامل همراه با آب میل شود و از جویدن یا خرد کردن آن خودداری کنید.
- از نصف کردن دوز مصرفی یا قرص بدون هماهنگی با پزشک خودداری کنید. در صورت مشکل در بلع، با پزشک یا داروساز خود در رابطه با مصرف قرص مشورت کنید.
موارد احتیاط
قبل از مصرف قرص لیتیوم کربنات، اگر به آن یا سایر ترکیبات موجود در دارو حساسیت دارید، از مصرف خودداری کنید. در صورت داشتن سوابق پزشکی از جمله سابقه شخصی یا خانوادگی فشار خون بالا، سابقه سردردهای شدید و مکرر، سابقه شخصی و خانوادگی اختلالات روانی یا خلقی (مانند اختلال دوقطبی، افسردگی، اسکیزوفرنی)، مشکلات کبدی، برخی بیماری‌های سیستم عصبی (سندرم پارکینسون)، تشنج، تیروئید پرکار (پرکاری تیروئید)، سابقه شخصی یا خانوادگی گلوکوم (نوع بسته زاویه) و… با پزشک مشورت کنید. در ادامه به برخی از موارد احتیاط قرص لیتیوم کربنات خواهیم پرداخت؛
- درمان لیتیوم به ندرت ممکن است یک بیماری موجود را که بر ریتم قلب تأثیر می‌گذارد (سندرم بروگادا) نشان دهد. سندرم بروگادا یک مشکل قلبی ارثی و تهدید کننده زندگی است که ممکن است برخی افراد بدون اطلاع از آن دچار شوند که می‌تواند باعث ضربان قلب غیر طبیعی جدی (احتمالا کشنده) و سایر علائم (مانند سرگیجه شدید، غش، تنگی نفس) شود که نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارند. سندرم بروگادا ممکن است باعث مرگ ناگهانی شود.
- به همین جهت، قبل از شروع درمان با لیتیوم، اگر هر یک از عوامل خطر از جمله سندرم بروگادا، غش بدون دلیل، سابقه خانوادگی مشکلات قلبی خاص (سندرم بروگادا، مرگ ناگهانی و غیر قابل توضیح قبل از 45 سالگی) و… دارید، با پزشک مشورت کنید.
- مصرف قرص لیتیوم کربنات در برخی بیماران سبب گیجی و خواب آلودگی شده است. در صورت بروز، از انجام فعالیت‌هایی که نیاز به هوشیاری بالایی است، خودداری کنید. تا حد امکان رانندگی نکرده و کار با ماشین‌آلات و تجهیزات را به زمان دیگری موکول کنید.
- اگر تعریق شدید یا اسهال شدید رخ داد، فوراً با پزشک خود مشورت کنید که چگونه به بهترین نحو مصرف لیتیوم را ادامه دهید. در هوای گرم یا در حین فعالیت‌هایی که باعث تعریق شدید شما می‌شود، مانند حمام‌های داغ، سونا یا ورزش، مراقب باشید.
- سمیت لیتیوم ارتباط نزدیکی با سطح سرمی آن دارد و حتی می‌تواند در دوزهای نزدیک به سطوح درمانی رخ دهد. قبل از شروع درمان، لازم است برای تعیین سریع و دقیق سطح لیتیم سرمی برنامه‌ریزی شود.
- مصرف طولانی مدت بیش از 3 الی 5 سال از این دارو توصیه نمی‌شود، زیرا احتمال بروز تغييرات بافتی و عملكردی كليه وجود دارد.
- برخی از نشانه‌های مسمومیت با لیتیوم کربنات شامل لرزش، عدم تعادل، نيستاگموس، نارسايی كليوی و تشنج است. در صورت بروز، درمان را قطع کرده و در صورت لزوم مسموميت زدايی انجام شود. وقتی كه غلظت پلاسمايی ليتيوم به حد سمی می‌رسد، معمولا 1 يا 2 روز طول می‌كشد تا علائم شديد مسموميت بروز كند.
موارد هشدار مصرف قرص لیتیوم کربنات
- در صورت کاهش سديم بدن، مسموميت با ليتيوم تشديد می‌شود. در این راستا، از مصرف داروهای مدر بخصوص تيازيد‌ها همزمان با اين دارو بايد اجتناب شود. همچنین، انجام نوار قلب قبل از شروع درمان و در طول درمان توصیه می‌شود. به علاوه، تعيين غلظت سرمی لیتیوم به طور منظم در طول درمان نيز توصيه می‌شود.
- برای مصرف قرص لیتیوم کربنات در دوران بارداری، محاسبه نسبت خطر یا منفعت در دوران بارداری (به ویژه در سه ماهه اول) لازم می‌باشد. همچنین باید سطح سرمی لیتیم مادر به دقت کنترل شود، زیرا ممکن است نیاز به تنظیم دوز مصرفی در دوران بارداری باشد. خطر احتمالی تراتوژنیسیته و آسیب به جنین و نوزاد، از جمله ناهنجاری‌های قلبی عروقی و مسمومیت با لیتیم، بر اساس داده‌های انسانی وجود دارد.
- اگر در دوران شیردهی نوزاد نیاز زیادی به مصرف این دارو داشتید، محاسبه نسبت خطر یا منفعت در این دوران برای مادر و شیرخوار ضروری است. همچنین، درکنار این موارد پایش سطح سرمی لیتیم در نوزاد، BUN/Cr و TSH در نظر گرفته شود، زیرا خطر احتمالی آسیب به نوزاد بر اساس مطالعات انسانی وجود دارد.
- سطح سمی لیتیم در بزرگسالان و کودکان بیشتر از ۱/۵ و در افراد سالمند بیشتر از ۰/۸ میلی‌اکی‌والان بر لیتر می‌باشد.
- توجه داشته باشید که زمان مناسب برای اندازه‌گیری لیتیوم، ۱۲ساعت پس از دوز شبانه‌ی لیتیم می‌باشد. همچنین، مدت زمان رسیدن به سطح پایدار، در بزرگسالان 3 تا 6 روز، در کودکان 3 تا 5 روز و در سالمندان 4 تا 8 روز است.
- برای افزایش تحمل دارو، مجموع دوزهای روزانه بیشتر از۳۰۰ میلی گرم در روز با ۲ یا ۳ دوز منقسم روزانه شروع شود. پس از گذشت چند هفته با دوز مشخص و غلظت سرمی ثابت، می‌توان برنامه مصرف را به یک دوز منفرد سریع رهش یا آهسته رهش قبل از خواب تغییر داد.
- برای قطع مصرف دارو باید دوز مصرفی تدرجی کاهش یابد. به جهت تشخیص علائم عود بیماری هنگام قطع درمان نگهدارنده برای اختلال دوقطبی، در صورت امکان، دوز مصرفی لیتیوم کربنات طی چند هفته تا چند ماه کاهش داده شود.
- در کودکان و نوجوانان، غلظت سرمی و پاسخ بالینی (اثربخشی و سمیت) برای تعیین دوز مناسب مرتب بررسی شود. هر ۵ میلی لیتر محلول خوراکی لیتیم حاوی ۸ میلی اکی والان یون لیتیوم است که معادل مقدار لیتیوم موجود در ۳۰۰ میلی گرم کپسول/قرص لیتیم سریع رهش می‌باشد.
موارد منع مصرف قرص لیتیوم کربنات
- سابقه حساسیت به قرص لیتیوم کربنات یا هریک از اجزای فرمولاسیون
- سندرم بروگادا
- مصرف همزمان با دیورتیک‌ها
- کم‌آبی شدید و از دست دادن زیاد سدیم
- ضعف جسمانی شدید
- مشکلات کلیوی یا قلبی عروقی شدید
- آسیب مغزی(برچسب کانادایی)
عوارض قرص لیتیوم کربنات
حالت تهوع و استفراغ، سردرد و سرگیجه، خواب آلودگی، اختلال شناختی، اختلال در هماهنگی، ضعف عضلانی، بی‌اشتهایی، خشکی دهان، خستگی، آلوپسی و… برخی از عوارض قرص لیتیوم کربنات می‌باشد. برای کاهش خطر سرگیجه و سبکی سر، هنگام برخاستن از حالت نشسته یا خوابیده به آرامی بلند شوید. برخی از عوارض جانبی جدی این دارو شامل غش، تغییرات روانی و خلقتی (بی‌قراری، گیجی)، سفتی یا انقباض عضلانی، تغییر در توانایی جنسی، لرزش، تورم مچ پا، افزایش یا کاهش وزن غیرعادی، تورم و قرمزی چشم، تغییرات بینایی (مانند دوتایی یا تاری دید)، تشنج و… می‌باشد. در ادامه به عوارض قرص لیتیوم کربنات خواهیم پرداخت؛
- لرزش
- خستگی
- خشکی دهان
- آلوپسی
- حالت تهوع و استفراغ
- سردرد
- سرگیجه
- خواب آلودگی
- ضعف عضلانی
- بی‌اشتهایی
- آکنه
- تاری دید
تداخل دارویی لیتیوم کربنات
- تداخلات رده X (پرهیز): داپوکستین، فکسینیدازول، مهارکننده‌های مونو آمین اکسیداز (تیپ B)، سرتیندول
- کاهش اثرات داروها توسط لیتیوم کربنات: داروهای ضد سایکوز، دسموپرسین، وازوپرسین
- کاهش اثرات لیتیوم کربنات توسط داروها: کافئین و فراورده‌های حاوی کافئین، کلسی‌تونین، کلسیم پلی استایرن سولفونات، مهارکننده‌های کربنیک انهیدراز، دیورتیک های لوپ، سدیم بیکربنات، سدیم کلرید، سدیم پلی استایرن سولفونات، گیاه علف چای، مشتقات تئوفیلین
- افزایش اثرات داروها توسط لیتیوم کربنات: داروهای ضد سایکوز، فکسینیدازول، هالوپریدول، داروهای بلاک‌کننده عصبی-عضلانی، اکسی تریپتان، پتاسیم یدات، عوامل طولانی کننده فاصله QT (بیشترین خطر)، مهارکننده‌های اختصاصی باز جذب سروتونین، تضعیف‌کننده‌های CNS سروتونرژیک غیر اوپیوئیدی، تریپتوفان ، فرآورده‌های والپروات
مصرف قرص لیتیوم کربنات در دوران بارداری و شیردهی
مصرف این دارو در دوران بارداری به طور کلی به خصوص در سه ماهه اول بارداری توصیه نمی‌شود. مصرف لیتیوم در دوران بارداری می تواند خطر نقائص مادرزادی قلب را در نوزاد افزایش دهد. همچنین ممکن است خطر سقط جنین یا زایمان زودرس را افزایش دهد. با این حال، ترک ناگهانی مصرف لیتیوم در زنان مبتلا به اختلال دو قطبی می تواند منجر به عود علائم شود که می تواند هم برای مادر و هم برای جنین خطرناک باشد.
شرایط نگهداری قرص لیتیوم کربنات
قرص لیتیوم کربنات باید در دمای اتاق و دور از نور نگهداری شود. توجه داشته باشید که اشکال دارویی مختلف از جمله قرص، شربت، محلول تزریقی، کپسول و… باید دور از دسترس کودکان و حیوانات نگهداری شوند.
کلام آخر قرص لیتیوم کربنات
این مقاله به بررسی درمان اختلال شیدایی- افسردگی (اختلال دوقطبی) با قرص لیتیوم کربنات، از مجله داروخانه آنلاین مثبت سبز پرداخت. لیتیوم کربنات به عنوان یکی از موثرترین داروها در درمان اختلالات خلقی، به ویژه افسردگی و شیدایی، شناخته شده است. این دارو با تنظیم فعالیت‌های شیمیایی مغز، کمک می‌کند تا نوسانات شدید خلقی کاهش یابد و به ثبات روانی فرد کمک می‌کند. مطالعات متعدد نشان داده‌اند که لیتیوم کربنات در پیشگیری از عود دوره‌های شیدایی و افسردگی بسیار موثر است و می‌تواند کیفیت زندگی بیماران را به طور قابل توجهی بهبود بخشد.
