زنان باردار باید در طی دوران بارداری به وزنی که به‌دست می‌آورند یا ازدست می‌دهند، توجه کامل داشته باشند. چون میزان تغییرات وزنی در این دوران، برای سلامت مادر و جنین بسیار مهم و اثرگذار است. زنان باید در طی دوران بارداری به میزان مشخصی وزن اضافه کنند که این میزان از اضافه وزن کاملا طبیعی بوده و باتوجه به روند رشد نوزاد، که هر روز نیاز به فضای بیشتری پیدا می‌کند، عدد تقریبا مشخصی است. BMI در بارداری و در زمان قبل از بارداری توسط پزشک زنان محاسبه شده و با مادر درمیان گذاشته می‌شود. شاخص توده وزنی، معیاری برای سنجش و اندازه‌گیری چربی بدن است که از تقسیم وزن بر مجذور قد هر فرد به‌دست می‌آید.
BMI در بارداری به چه معناست؟
شاخص توده بدنی (BMI) اگر در دوران بارداری بالا باشد، به معنی اضافه وزن مادر و اثرات منفی بر سلامت مادر و جنین است. به‌همین‌دلیل بسیار مهم است که بدانیم BMI در بارداری چیست و چه محدوده وزنی در دوران بارداری، محدوده خطر چاقی محسوب می‌شود؟
به‌طورکلی، چاقی در فرمول توده وزنی بدن، به محدوده ای گفته می‌شود که عدد BMI 30 یا بالاتر باشد. برای تعیین این عدد نیز کافی است هر فرد (باردار یا غیرباردار) وزن خود را بر حسب کیلوگرم تقسیم بر قد به توان 2 بر حسب متر کند و یا وزن خود را بر حسب پوند تقسیم بر قد بر حسب اینچ نموده و در عدد 703 ضرب کند. حاصل به‌دست آمده نشان‌دهنده طبیعی یا غیرطبیعی بودن وزن بدن است.
محاسبه BMI برای چه افرادی مناسب است؟
محاسبه BMI برای افرادی مناسب است که از سلامت نسبی برخوردارند و می‌خواهند عدد توده وزنی بدن خود را بدانند تا از میزان چاقی، لاغری یا طبیعی بودن وزن خود اطلاع پیدا کنند. شاخص توده وزنی بدن، تغییرات طبیعی در شکل بدن را در نظر می‌گیرد و محدوده وزنی مناسب را برای یک قد خاص ارائه می‌دهد. به همین سادگی! اما متخصصان تغذیه یا پزشکان علاوه بر محاسبه BMI، ممکن است فاکتورهای دیگری را نیز هنگام ارزیابی وزن سالم در نظر بگیرند؛ به‌عنوان مثال، عضله بسیار متراکم‌تر از چربی است.
چرا محاسبه BMI در بارداری اهمیت دارد؟
محاسبه BMI در بارداری به این دلیل مهم است که اگر این عدد بالا باشد می‌تواند بر توان باروری زنان اثر بگذارد و حتی با مهار تخمک‌گذاری منظم، مانع از بارداری سالم شود. این درمورد زنانی که تخمک‌گذاری منظم دارند نیز صادق است و می‌تواند باعث طولانی شدن زمان باروری شود. حتی درمورد باروری‌های آزمایشگاهی نیز داشتن اضافه وزن باعث لقاح ناموفق شده و خطرناک است. سایر عوارضی که با عدد شاخص توده وزنی بالاتر از 30 رخ می‌دهند، شامل موارد زیر هستند:
سقط جنین
دیابت بارداری
مشکلات قلبی
مرده‌زایی و سقط مکرر
پره اکلامپسی: نوعی عارضه بارداری که موجب فشارخون بالا و آسیب به کبد و کلیه می‌شود.
آپنه خواب
نیاز به سزارین و خطر عوارض سزارین مانند عفونت زخم
عوارض ناشی از بالا بودن BMI در بارداری به همین موارد ختم نمی‌شود و سلامت کلی جنین را نیز به شکل‌های مختلفی مانند موارد زیر به خطر می‌اندازد:
اختلالات مادرزادی
مشکلات شناختی و تاخیر رشد
مشکلات کلی رشد
آسم دوران کودکی
ماکروزومی جنینی: جنین به‌طورقابل توجهی بزرگ‌تر از حد متوسط در هنگام تولد است.
چاقی دوران کودکی
چرا افزایش وزن توصیه شده در دوران بارداری مهم است؟
زمانی که افزایش وزن در دوران بارداری کمتر از میزان مجاز باشد، احتمال تولد نوزادی کم‌وزن با مشکلات مختلف بالا می‌رود. این مشکلات ممکن است شامل مشکل در گرفتن سینه و خوردن شیر، ابتلا به بیماری‌های مختلف جسمی یا عفونی و تاخیر در رشد ذهنی یا جسمی باشد. اما از آن‌سو، اگر مادر بیش از حد وزن اضافه کند، ممکن است مجبور به عمل سزارین شود که خطر مشکلات چاقی در دوران کودکی برای جنین و ادامه روند افزایش وزن برای مادر را به همراه خواهد آورد.
BMI بالا در بارداری چند است؟
بسیاری از زنان چاق یا دارای اضافه وزن در دوران بارداری، نوزادانی با وزن بیش از 4 کیلوگرم به دنیا می‌آورند که باعث ایجاد خطر عوارض ناشی از زایمان برای مادر و نوزاد می‌شود. بنابراین، متعادل بودن عدد شاخص توده وزنی در این دوران بسیار مهم است.
احتمال بروز خطر برای مادر و جنین در زنانی که BMI آن‌ها در دوران بارداری بالاتر از 30 بوده، بسیار بیشتر از زنانی است که این عدد برای آن‌ها بین 20 تا 30 قرار گرفته است. به عبارت بهتر، احتمال خطر برای زنان چاق، تقریبا دو برابر زنان طبیعی است. بنابراین، یکی از مواردی که در دوران بارداری بسیار مهم است، وزن قبل از بارداری فرد است. گاهی ممکن است نیاز باشد زن قبل از بارداری، تحت‌نظر پزشک یا متخصص تغذیه مقداری وزن کم کند و سپس اقدام به بارداری نماید تا احتمال آسیب برای او و کودکش کاهش یابد.
برای آن دسته از زنان که در محدوده طبیعی BMI در بارداری قرار دارند، متخصص تغذیه یا پزشک ترجیحا روی تثبیت وزن و پیشگیری از افزایش وزن بیش از حد متمرکز می‌شود، اما اگر این محدوده بالای 30 باشد ممکن است موارد زیر تجویز شود:
آزمایش زودهنگام دیابت بارداری
این آزمایش نوعی آزمایش غربالگری به نام تست چالش گلوکز است که برای زنانی تجویز می‌شود که درمعرض خطر ابتلا به دیابت بارداری قرار داشته باشند. این چالش معمولا بین هفته‌های24 تا 28 بارداری انجام می‌شود. آزمایش چالش گلوکز برای زنانی که BMI معادل 30 یا بالاتر دارند، ممکن است در اولین ویزیت قبل از زایمان تجویز شود و اگر نتایج عادی باشند، معمولا بین هفته‌های 24 تا 28 بارداری دوباره تکرار خواهد شد ولی اگر نتایج نشانگر سطح گلوکز بالا بود، به تست‌های بیشتری نیاز است.
تغییرات در سونوگرافی جنین
معمولا برای ارزیابی سلامت آناتومی جنین، یک سونوگرافی استاندارد بین هفته‌های 18 تا 20 بارداری انجام می‌شود اما اگر زنان باردار، دارای اضافه وزن زیادی بوده و شاخص توده وزنی در بارداری آن‌ها بالا باشد، امواج اولتراسوند نمی‌توانند از بافت چربی شکم عبور کنند و نتایج سونوگرافی با اختلال زیادی مواجه خواهد شد.
غربالگری آپنه انسدادی خواب
آپنه انسدادی خواب که غالبا در اثر اضافه وزن رخ می‌دهد، نوعی اختلال خواب جدی است که باعث توقف متناوب تنفس در هنگام خواب می‌شود. این بیماری در دوران بارداری خطرناک‌تر است چون ممکن است باعث بروز پره اکلامپسی شود. بنابراین، این دسته از زنان در اولین ویزیت قبل از زایمان خود باید از این نظر غربالگری شوند.
BMI نرمال در بارداری چند است؟
معمولا طبیعی‌ترین BMI در بارداری بین 18.5 تا 24.9 است که محدوده سالم وزنی را تشکیل می‌دهد.
جدول BMI مناسب در بارداری در ماه‌های مختلف
توصیه‌های جدول (1) مقادیر مختلف و مناسب BMI در بارداری در ماه‌های مختلف را نشان می‌دهند اما این توصیه‌ها فقط یک راهنما هستند و گاهی ممکن است نظر پزشک با این جدول متفاوت باشد.
BMI قبل از بارداری | افزایش وزن توصیه شده در کل بارداری | افزایش وزن توصیه شده در ماه در سه ماهه دوم و سوم بارداری* |
BMI کمتر از 18.5 (کمبود وزن) | 12.5 کیلوگرم تا 18 کیلوگرم | 2 تا 2.6 کیلوگرم |
18.5 تا 24.9 (وزن طبیعی) 18.5 تا 22.9 در صورت آسیایی بودن | 11.5 کیلوگرم تا 16 کیلوگرم | 1.5 تا 2.3 کیلوگرم |
25 تا 29.9 (اضافه وزن) 23 تا 27.5 درصورت آسیایی بودن | 7 تا 11.5 کیلوگرم | 1 تا 1.5 کیلوگرم |
30 یا بیشتر یا بالای 27.5 درصورت آسیایی بودن | 5 تا 9 کیلوگرم | 0.8 تا 1.2 کیلوگرم |
* میانگین افزایش وزن در سه ماه اول برای همه 1.2 تا 2 کیلوگرم است.
برخی از عواملی که بر میزان BMI در بارداری اثر می‌گذارند، شامل موارد زیر هستند:
چه چیزی و چگونه خوردن در دوران بارداری
میزن تحرک در دوران بارداری
میزان ورزش در دوران بارداری
علائم مرتبط با بارداری مانند حالت تهوع صبحگاهی
احتباس مایعات در دوران بارداری
تغییرات اشتها و میل یا بیزاری از برخی غذاها در دوران بارداری
بهترین کار برای حفظ وزن سالم و طبیعی در بارداری، داشتن وعده‌های غذایی منظم و تمام انواع گروه‌های غذایی در بشقاب است. به این ترتیب، علاوه بر رفع نیاز مادر و جنین به موادمغذی، میزان متابولیسم مادر نیز تنظیم می‌شود. در این دوران هرگز نباید گرسنگی بیش از حد یا مصرف موادغذایی ناسالم در برنامه روزانه مادر باشد.
توصیه‌های خوب برای افزایش وزن سالم در بارداری
در اوایل بارداری و در طی این دوران، همواره با پزشک خود درخصوص هدف افزایش وزن‌تان صحبت کنید.
یک رژیم غذایی متعادل، ترجیحا زیر نظر متخصص تغذیه داشته باشید و انواع غلات کامل، میوه‌ها، پروتئین‌ها و لبنیات کم‌چرب را در بشقاب خود بگنجانید اما زیاده‌روی نکنید.
وزن خود را در این دوران به‌طور منظم پیگیری کنید و سعی کنید در محدوده سالم بمانید.
از مصرف برخی غذاها مانند غذاهای کنسروی و فرآوری شده در این دوران پرهیز کنید.
از این‌که گاهی تنقلاتی مانند چیپس، پفک، شکلات و فست فودها را در برنامه غذایی خود داشته باشید، نترسید.
سعی کنید در هفته حداقل 150 دقیقه فعالیت هوازی با شدت متوسط و در فواصل مختلف داشته باشید.
از مصرف قندهای تصفیه شده و چربی‌های ترانس موجود در نوشابه‌ها، غذاهای سرخ شده، لبنیات و گوشت‌های پرچرب یا ته دیگ‌های چرب بپرهیزید.
نیازهای کالری خود را بشناسید. معمولا زنان در سه ماه اول بارداری، به کالری اضافی نیاز ندارند و در سه ماه دوم، روزانه حدود 340 کالری و در سه ماه سوم، 450 کالری اضافی نیاز دارند.
محاسبه bmi در بارداری توسط پزشک زنان انجام می‌شود و این عدد هرچند معیار دقیقی نیست اما می‌تواند به‌عنوان معیاری برای احتمال بروز بیماری‌های مربوط به بارداری و اضافه وزن مادر باشد.
خلاصه از مقالات دکتر کرمانی: https://kermany.com
