خواندن جواب آزمایش هورمونFSH [صفر تا صد هرآنچه باید بدانید]

آزمایش FSH چیست و چرا انجام می شود؟

 آزمایش FSH یک آزمایش خون است که میزان این هورمون را در خون اندازه گیری می کند. پزشکان از این تست برای ارزیابی علت مشکلات مربوط به باروری و اختلالات هورمونی استفاده می کنند. بسته به جنسیت و سن فرد، اهداف انجام این آزمایش می تواند شامل موارد زیر باشد :

در زنان: کمک به تشخیص علل ناباروری (مثلاً مشکلات تخمک گذاری)، بررسی علت بی نظمی یا قطع شدن پریود در سنین باروری، تشخیص زمان احتمالی تخمک گذاری یا ورود به دوران یائسگی و پیش یائسگی.

در مردان: کمک به تشخیص علل ناباروری (مانند تعداد کم اسپرم)، بررسی مشکلات مربوط به عملکرد بیضه ها و علت کاهش میل جنسی یا کمبود اسپرم.

در هر دو جنس: تشخیص اختلالات غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس در مغز که می توانند بر ترشح FSH اثر بگذارند.

در کودکان و نوجوانان: ارزیابی علل بلوغ زودرس (شروع علائم بلوغ قبل از سن ۸ سال در دختران یا ۹ سال در پسران) یا تاخیر در بلوغ (عدم ظهور علائم بلوغ تا سن ۱۳ سال در دختران یا ۱۴ سال در پسران).
همچنین باید توجه داشت که معمولاً آزمایش FSH همراه با اندازه گیری دیگر هورمون های مرتبط انجام می شود. بسته به شرایط ، پزشک ممکن است آزمایش های دیگری مانند استرادیول (استروژن) تستوسترون یا پروژسترون را نیز همزمان درخواست کند تا تصویر کامل تری از وضعیت هورمونی فرد به دست آید.

موارد رایج بررسی عملکرد محور هیپوتالاموس–هیپوفیز–گناد

آمادگی های لازم قبل از انجام آزمایش FSH

 قبل از انجام آزمایش FSH، پزشک را در جریان همه داروها و مکمل های مصرفی خود قرار دهید . به طور کلی مهم ترین نکات آمادگی شامل موارد زیر است:
اطلاع به پزشک درباره داروهای مصرفی: به خصوص داروهای رادیوایزوتوپ، داروهای هورمونی و مواردی مانند قرص های ضد بارداری .
زمان بندی آزمایش در زنان: اگر فرد آزمایش دهنده زن است و سیکل قاعدگی دارد، آزمایش معمولاً در روز خاصی از سیکل انجام می شود.

اطلاع رسانی درباره بارداری: در صورتی که باردار هستید یا احتمال بارداری وجود دارد حتماً به پزشک اطلاع دهید. بارداری میتواند بر تفسیر نتایج هورمونی تاثیرگذار باشد.

توجه به تداخلات دارویی: برخی داروها باعث افزایش کاذب یا کاهش کاذب سطح FSH می شوند.
آزمایش FSH نیاز به ناشتایی ندارد و تنها از یک نمونه خون وریدی استفاده می شود. این نمونه خون معمولاً از ورید بازوی شما گرفته می شود. اگر از آن دسته افرادی هستید که رفتن به آزمایشگاه برایتان دشوار است، برخی مراکز آزمایشگاهی خدمات آزمایش در منزل را نیز ارائه می دهند که طی آن نمونه گیر به منزل یا محل مورد نظر شما مراجعه کرده و خون گیری را انجام می دهد.

محدوده نرمال سطح FSH

میزان هورمون FSH در خون با واحد میلی یونیت در میلی لیتر (mIU/mL) یا معادل آن واحد بین المللی در لیتر (IU/L) گزارش می شود. بازه نرمال این هورمون بسته به جنسیت، سن و همچنین زمان انجام آزمایش (در زنان بسته به روز سیکل قاعدگی) متفاوت است. همچنین هر آزمایشگاه ممکن است محدوده مرجع مختص به خود را داشته باشد. با این حال، به طور کلی محدوده های طبیعی به صورت زیر هستند:

توجه: اعداد فوق تقریبی بوده و محدوده نرمال بسته به شرایط فرد و استانداردهای هر آزمایشگاه می تواند قدری متفاوت باشد. پزشک بر اساس محدوده مرجع همان آزمایشگاه و شرایط بالینی فرد تشخیص می دهد که آیا سطح هورمون طبیعی است یا خیر.

تفسیر نتایج آزمایش FSH در زنان

هنگام تفسیر نتیجه آزمایش FSH در زنان باید به سن فرد، روز چرخه قاعدگی که خون گیری انجام شده و وضعیت بالینی او توجه کرد. به طور کلی، بالا بودن غیرطبیعی سطح FSH در خانم ها می تواند نشان دهنده کاهش عملکرد تخمدان ها باشد. در چنین شرایطی هیپوفیز برای جبران عملکرد ضعیف تخمدان، FSH بیشتری ترشح می کند تا تخمدان را بیشتر تحریک کند.

مهم ترین علل بالا بودن FSH در زنان عبارتند از:

نارسایی اولیه تخمدان (Premature Ovarian Insufficiency): یعنی کاهش یا توقف عملکرد طبیعی تخمدان ها پیش از سن ۴۰ سالگی . این وضعیت که به یائسگی زودرس نیز معروف است، باعث نازایی و قطع قاعدگی زودتر از معمول می شود. یائسگی یا پیش یائسگی: با نزدیک شدن به دوران یائسگی، به علت کاهش تعداد و کیفیت تخمک ها، تخمدان پاسخ ضعیف تری به هورمون ها می دهد و در نتیجه سطح FSH خون بالا می رود. در زنان یائسه به طور طبیعی FSH در محدوده بالا (اغلب بالای ۳۰) قرار می گیرد.

اختلالات تخمدان یا کم کاری تخمدان: هر وضعیت پزشکی که منجر به عملکرد ناقص تخمدان ها شود می تواند FSH را بالا ببرد. برای مثال، عدم شکل گیری یا رشد مناسب تخمدان ها در دوران جنینی (دیس ژنزی تخمدان) یکی از علل نادر FSH بسیار بالا در سنین پایین است.

سندرم ترنر: یک بیماری ژنتیکی در زنان که در آن بخشی یا کل یکی از کروموزوم های X وجود ندارد. این سندرم باعث رشد غیرطبیعی تخمدان ها و نارسایی تخمدان شده و سطح FSH را شدیداً افزایش می دهد.

برخی بیماری های غدد داخلی: بیماری های شدید تیروئید کنترل نشده یا اختلالات غده فوق کلیه می توانند بر محور هورمونی اثر گذاشته و با تأثیر بر تخمدان، موجب افزایش FSH شوند.

سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS): یک اختلال هورمونی شایع در زنان است که با قاعدگی های نامنظم و اختلال در تخمک گذاری همراه بوده و در برخی منابع علمی جزو شرایط مرتبط با سطوح غیرطبیعی FSH ذکر شده است.

تومورهای تخمدان: برخی تومورها یا کیست های ترشح کننده هورمون در تخمدان ممکن است باعث اختلال در بازخورد هورمونی و بالا رفتن FSH شوند. در مقابل، پایین بودن غیرطبیعی سطح FSH در زنان اغلب نشان دهنده مشکل در هیپوفیز یا هیپوتالاموس (مراکز ترشح کننده هورمون در مغز) است که منجر به ترشح ناکافی FSH می شود.

مهم ترین علل پایین بودن FSH در زنان عبارتند از:

اختلال در عملکرد غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس: برای مثال کم کاری هیپوفیز (هیپوپیتوییتاریسم) یا وجود تومور در این نواحی مغز می تواند ترشح طبیعی FSH و سایر هورمون های جنسی را مختل کند. در سندرم شیهان (آسیب به هیپوفیز بعد از زایمان به دلیل خونریزی شدید) نیز به علت تخریب سلول های هیپوفیز، سطح FSH بسیار پایین می آید.

سندرم کالمن: یک اختلال مادرزادی نادر که در آن هیپوتالاموس به اندازه کافی هورمون GnRH (هورمون آزادکننده گنادوتروپین) تولید نمی کند. این امر منجر به سطح پایین FSH و تأخیر یا عدم بلوغ جنسی می شود.

بی اشتهایی عصبی یا کاهش وزن شدید: کاهش وزن بسیار زیاد در مدت کوتاه، سوء تغذیه شدید یا اختلالاتی مثل بی اشتهایی عصبی (آنورکسیا) می تواند محور هیپوتالاموس- هیپوفیز- تخمدان را سرکوب کرده و منجر به کاهش سطح FSH شود . ورزش بسیار شدید و استرس مزمن نیز می تواند تأثیر مشابهی داشته باشد.

بیماری های مزمن: برخی بیماری های سیستمیک شدید یا اختلالات متابولیک (مانند هموکروماتوز یا تجمع آهن در بدن) گاهی با آسیب به غده های ترشح کننده هورمون، باعث کاهش FSH می شوند.

تفسیر نتایج آزمایش FSH در مردان :

در مردان، سطح FSH خون بازتابی از عملکرد بیضه ها و محور هورمونی هیپوفیز-بیضه است. بالا بودن FSH در مردان معمولاً به این معنی است که بیضه ها به درستی به سیگنال هورمونی پاسخ نمی دهند و هیپوفیز برای تحریک عملکرد بیضه، میزان FSH را افزایش داده است.

مهم ترین علل افزایش FSH در آقایان :

نارسایی اولیه بیضه ها: عدم وجود یا تکامل ناقص بیضه ها، و نیز آسیب شدید به بافت بیضه (مثلاً بر اثر عفونت اوریون یا عوارض پرتودرمانی/شیمی درمانی) می تواند باعث افزایش FSH شود.
سندرم کلاین فلتر: یک اختلال ژنتیکی در مردان که در آن یک کروموزوم X اضافی وجود دارد و باعث اختلال در تکامل بیضه ها و ناباروری می شود. در این سندرم سطح FSH به طور قابل توجهی بالاتر از نرمال است.
آسیب بیضه بر اثر مصرف الکل: مصرف مزمن و بیش از حد الکل می تواند به بافت بیضه آسیب رسانده و تولید اسپرم و هورمون را مختل کند. در مردان الکلی ممکن است FSH و سایر گنادوتروپین ها افزایش یابد. برداشت جراحی بیضه ها: در صورتی که هر دو بیضه به دلایل پزشکی (مثلاً به علت سرطان بیضه) برداشته شوند، FSH شدیداً افزایش می یابد. در سوی دیگر، پایین بودن غیرطبیعی FSH در مردان معمولاً حاکی از آن است که هیپوفیز (یا هیپوتالاموس) به مقدار کافی سیگنال هورمونی صادر نمی کند.

علل مهم کاهش FSH در مردان عبارتند از:

کم کاری هیپوفیز یا هیپوتالاموس: هر مشکلی در مغز که ترشح هورمون های محرک جنسی را مهار کند می تواند باعث افت FSH شود. برای مثال تومورهای هیپوفیز، ضربه مغزی شدید یا بیماری های التهابی مغز ممکن است منجر به کاهش گنادوتروپین ها شوند.

هیپوگنادیسم ثانویه: در این حالت بیضه ها سالم هستند اما به علت نبود سیگنال کافی از مغز، فعالیت شان کم شده است و نتیجه ممکن است تعداد اسپرم پایین و سطح FSH پایین یا طبیعی باشد. مصرف طولانی مدت برخی هورمون ها: استفاده بی رویه از استروئیدهای آنابولیک (تستوسترون مصنوعی) یا داروهایی که سطح پرولاکتین را بالا می برند، می تواند به طور ثانویه باعث کاهش FSH شود. این موارد را پزشک در تفسیر نتیجه مدنظر قرار خواهد داد.

نکات پایانی در تفسیر آزمایش FSH :

تفسیر جواب آزمایش FSH باید حتماً توسط پزشک و با در نظر گرفتن همه جوانب انجام گیرد. عوامل بسیاری بر تعبیر نتیجه تأثیرگذارند. ممکن است سطح FSH به طور موقت در اثر مصرف داروی خاصی بالا رفته باشد یا در یک آزمایش خاص، غیرطبیعی دیده شود؛ در چنین مواردی پزشک گاهی آزمایش را تکرار می کند یا آزمایش های تکمیلی درخواست می کند.

همچنین باید تأکید کرد که آزمایش FSH به تنهایی برای تشخیص قطعی هیچ بیماری ای کافی نیست. این تست بخشی از ارزیابی هورمونی است و تنها در کنار معاینه بالینی و سایر آزمایش ها معنی دار می شود. در نهایت، چنانچه نتیجه آزمایش FSH شما خارج از محدوده نرمال بود، بهترین اقدام مشورت با پزشک متخصص است. پزشک بر اساس عدد FSH، سایر نتایج آزمایشگاهی و شرایط بالینی شما تشخیص می دهد که آیا این یافته نگران کننده است یا خیر و چه اقداماتی باید صورت گیرد. ممکن است در برخی موارد درمان یا پیگیری خاصی لازم نباشد و فقط تکرار آزمایش در زمان دیگر توصیه شود؛ اما در موارد دیگر نیاز به بررسی های تخصصی تر یا درمان های هورمونی وجود داشته باشد.

از آن جایی که مطالب حوزه پزشکی از حساسیت بالایی برخوردار هستند، همواره تلاش می کنیم مطالبی منتشر کنیم که درست و قابل اعتماد باشد. محتوای این مقاله برگرفته از مقالات معتبرترین سایت ها و مجلات اینترنتی جهانی در حوزه سلامت است و توسط پزشکان متخصص بررسی و اعتبارسنجی می شود؛ اما با وجود این، مطالب منتشر شده هرگز جایگزین نظرات و توصیه های تخصصی پزشکان نیست و مخاطبان هرگز نباید از این مطالب به عنوان جایگزین توصیه های پزشکان استفاده کنند و در صورت بروز مشکل باید در اولین فرصت به اورژانس یا مراکز درمانی مراجعه کنند.