سیس پلاتین چیست؟
سیس پلاتین (Cisplatin) یک داروی شیمیدرمانی قوی است که برای درمان انواع سرطان‌ها از جمله سرطان بیضه، تخمدان، مثانه و ریه استفاده میشود. این دارو با آسیب رساندن به DNA سلولهای سرطانی، از تکثیر آنها جلوگیری میکند. دقت داشته باشید که داروهای شیمیدرمانی در کنار مزایای گسترده، با عوارض زیادی همراه است.
کاربرد سیس پلاتین
همانطور که بیان شد، این دارو با اختلال در ساختار DNA سلولهای سرطانی، مانع از تقسیم و رشد آنها میشود. این دارو به صورت گسترده در شیمیدرمانی کاربرد دارد و در درمان برخی سرطان‌های مقاوم نیز موثر است. بسته به نوع سرطان، به صورت تکی یا همراه با داروهای دیگر استفاده میشود. برای آگاهی از کاربردهای این دارو با ما همراه باشید.
- سرطان بیضه: این دارو در ترکیب با داروهایی از جمله اتوپوزاید و بلئومایسین، یکی از بهترین درمان‌ها برای سرطان بیضه محسوب میشود. بسیاری از بیماران مبتلا به این نوع سرطان با استفاده از این داروها بهبودی کامل پیدا می‌کنند.
- سرطان تخمدان: در مراحل پیشرفته سرطان تخمدان، سیس پلاتین به‌همراه سایر داروهای شیمیدرمانی مانند پاکلیتاکسل استفاده میشود. این ترکیب میتواند اندازه تومورها را کاهش داده و روند بیماری را کند کند.
- سرطان ریه: سیس پلاتین در درمان سرطان ریه سلول غیرکوچک (NSCLC) نقش مهمی دارد و با داروهایی مانند جم‌سیتابین یا دوکتاکسل ترکیب میشود. این درمان میتواند طول عمر بیماران را افزایش دهد و علائم بیماری را کاهش دهد.
- سرطان مری و معده: در درمان برخی موارد سرطان مری و معده، این دارو با داروهایی مانند 5-FU ترکیب شده و برای کنترل بیماری در مراحل پیشرفته یا قبل از جراحی تجویز میشود. بیماران با مشورت پزشک می‌توانند از قرص تقویت سیستم ایمنی بدن و مکمل گیاهی استفاده کنند.
ترکیبات سیس پلاتین
این دارو یک ترکیب پلاتینیومی است که فرمول شیمیایی آن [PtCl₂(NH₃)₂] می‌باشد. این دارو از یک اتم پلاتین مرکزی تشکیل شده که به دو گروه آمین (NH₃) و دو یون کلرید (Cl⁻) متصل است.
نحوه مصرف سیس پلاتین
سیس پلاتین به شکل تزریق وریدی (داخل رگ) تجویز میشود و باید زیر نظر پزشک متخصص و در محیط درمانی انجام گیرد. دوز مصرفی آن بسته به نوع سرطان، وضعیت کلی بیمار، وزن بدن و ترکیب با سایر داروهای شیمیدرمانی متفاوت است. این دارو به صورت دوره‌ای (برای مثال، هر سه هفته) تزریق میشود و پیش از آن، بیمار باید مایعات کافی دریافت کند تا از آسیب کلیوی جلوگیری شود.
- سیس پلاتین تنها از طریق تزریق وریدی (IV) و اغلب به‌صورت انفوزیون آهسته (چند ساعته) تزریق میشود.
- تزریق باید در بیمارستان یا کلینیک مجهز به امکانات مراقبتی انجام شود تا در صورت بروز عوارض، رسیدگی سریع انجام گیرد.
- میزان دوز به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله نوع و مرحله سرطان، وزن و سطح سلامت عمومی بیمار، عملکرد کلیهها، و سایر داروهایی که بیمار مصرف میکند.
- برای جلوگیری از آسیب به کلیهها، قبل و بعد از تزریق، مقدار زیادی مایعات (سرم) تجویز میشود. این دارو میتواند تهوع و استفراغ شدید ایجاد کند، بنابراین همزمان داروهای ضدتهوع قوی تجویز می‌شوند.
- پیش از هر نوبت درمان، آزمایش خون برای بررسی عملکرد کلیهها (از جمله کراتینین و اوره) انجام میشود تا از ایمنی ادامه درمان اطمینان حاصل شود.
عوارض سیس پلاتین
سیس پلاتین یک داروی شیمیدرمانی مناسب است و مانند بسیاری از داروهای ضدسرطان، با عوارض جانبی زیادی همراه است. این عوارض به دلیل اثرات دارو بر سلولهای سالم بدن از جمله سلولهای حساس مانند سلولهای کلیه، گوش و دستگاه گوارش ایجاد می‌شوند. شدت و نوع عوارض در افراد مختلف متفاوت است و نیاز به مراقبت دارد. عوارض شایع این دارو عبارتند از:
- تهوع و استفراغ شدید
- آسیب به کلیهها (نفروتوکسیسیتی)
- کاهش شنوایی یا وزوز گوش
- کم‌خونی و کاهش گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها
- بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن دست‌ها و پاها
- کاهش اشتها و ضعف عمومی
- اختلال در الکترولیت‌ها مانند کاهش منیزیم و پتاسیم
- ریزش مو (در برخی بیماران)
- واکنشهای آلرژیک یا حساسیت به دارو
عوارض جدی سیس پلاتین ممکن است به اندام‌های حیاتی آسیب برسانند و نیازمند توقف درمان یا اقدامات فوری پزشکی باشند. این عوارض نادر است و در صورت بروز، بسیار خطرناک و تهدیدکننده زندگی می‌باشند. برخی از عوارض جدی این دارو به شرح زیر است:
- نارسایی شدید کلیه
- کاهش شدید شنوایی یا ناشنوایی
- افت شدید گلبول‌های سفید (ریسک عفونت)
- نوروپاتی محیطی شدید
- واکنشهای حساسیتی تهدیدکننده حیات
- آسیب کبدی
- تشنج یا گیجی شدید
آیا سیس پلاتین باعث ریزش مو میشود؟
بله، این دارو میتواند باعث ریزش مو شود. این عارضه در همه بیماران رخ نمی‌دهد و شدت آن نیز متفاوت است. برخی افراد ممکن است تنها دچار نازک شدن مو شوند، در حالی که برخی دیگر ریزش کامل مو را تجربه می‌کنند. این ریزش موقتی است و پس از پایان دوره درمان، رشد موها از سر گرفته میشود.
موارد احتیاط و منع مصرف
قبل از مصرف، اگر به آن یا سایر ترکیبات موجود در دارو حساسیت دارید، از مصرف خودداری کنید. برای اطلاع از موارد احتیاط با ما همراه باشید.
- سیس پلاتین سمی‌ترین اثر خود را بر کلیهها دارد. بنابراین، پیش از شروع درمان و در طول آن باید عملکرد کلیهها با آزمایش‌هایی مانند کراتینین و BUN بررسی شود. اگر عملکرد کلیه مختل باشد، ممکن است دارو کاهش یابد یا جایگزین شود.
- برای کاهش خطر آسیب کلیوی، بیمار باید قبل، حین و بعد از تزریق دارو، مقادیر زیادی مایعات (سرم وریدی) دریافت کند.
- این دارو میتواند به گوش داخلی آسیب بزند و باعث کاهش شنوایی یا وزوز گوش شود. بیماران باید به صورت منظم آزمایش شنوایی انجام دهند، از جمله اگر علائم شنوایی بروز کند.
- این دارو میتواند منجر به کاهش گلبول‌های سفید، قرمز و پلاکت‌ها شود. این کاهش باعث افزایش خطر عفونت، خونریزی یا کم‌خونی میشود. در صورت افت شدید، ممکن است درمان متوقف شود یا داروهای حمایتی مانند آنتی‌بیوتیک یا فاکتور رشد داده شود.
- این دارو باعث کاهش منیزیم، پتاسیم و کلسیم در بدن میشود. این وضعیت میتواند عوارض جدی مانند ضعف عضلانی، گرفتگی عضلات یا حتی آریتمی قلبی ایجاد کند. باید الکترولیت‌ها در طول درمان منظم بررسی و در صورت نیاز اصلاح شوند.
- در موارد نادر، ایندارو میتواند واکنشهای حساسیتی شدید ایجاد کند که با علائم مختلف از جمله کهیر، تنگی نفس یا شوک همراه است. در صورت بروز، باید دارو قطع و درمان حمایتی آغاز شود.
مصرف سیس پلاتین در بارداری
مصرف این دارو در دوران بارداری به صورت کلی ممنوع است، مگر در شرایطی که مزایای درمان برای مادر بسیار بیشتر از خطرات احتمالی برای جنین باشد. این دارو میتواند به جنین آسیب جدی وارد کند، از جمله اگر در سه ماهه اول بارداری مصرف شود. در این دوره اندام‌های حیاتی جنین در حال شکل‌گیری است. مطالعات حیوانی و انسانی نشان داده که سیس پلاتین میتواند باعث ناهنجاری‌های مادرزادی، رشد ناکافی جنین یا حتی مرگ جنینی شود. زنان در سنین باروری باید پیش از شروع درمان از باردار نبودن خود مطمئن شوند و از روش‌های پیشگیری مطمئن استفاده کنند.
تداخل دارویی سیس پلاتین
قبل از مصرف، داروهای تجویزی و گیاهی مورد استفاده خود را به پزشک اطلاع دهید. برخی از تداخلات دارویی به شرح زیر است:
- تداخلات رده X: ب.ث.ژ (داخل مثانه‌ای)، کلادریبین، دیپیرون، ناتالیزومب، پیمکرولیموس، تاکرولیموس (موضعی)، اوپاداسیتینیب، واکسن (زنده)
- کاهش اثرات داروها توسط سیس پلاتین: لنوگراستیم، لیپگفیلگراستیم، نیوولومب، پیدوتیمود، سیپولوسل-تی، واکسن آبله و آبله میمونی (زنده)، ترتوموتید، واکسن (غیرفعال)، واکسن (زنده)، تست پوستی کوکسیدیوئید ایمیت، فوس فنی‌توئین-فنی‌توئین
کلام آخر
این مقاله به بررسی درمان انواع سرطان از جمله سرطان بیضه، تخمدان و مثانه با سیس پلاتین، از مجله داروخانه آنلاین مثبت سبز پرداخت. این دارو با تأثیر مستقیم بر DNA سلولهای سرطانی، مانع از تقسیم و رشد آنها شده و به توقف پیشرفت بیماری کمک میکند. با این حال، مصرف آن نیازمند مراقبت‌های ویژه و پایش مداوم است تا از بروز عوارض جانبی شدید جلوگیری شود. آگاهی بیماران و همراهی دقیق تیم درمان در مدیریت عوارض، میتواند نقش مهمی در موفقیت درمان و بهبود کیفیت زندگی بیماران ایفا کند.
