واکسن زونا چیست؟
واکسن زونا (Shingles vaccine) برای پیشگیری از بیماری زونا تجویز می‌شود. زونا یک عفونت ویروسی دردناک است که توسط ویروس واریسلا-زوستر (همان ویروسی که باعث آبله‌مرغان می‌شود) ایجاد می‌شود. بعد از ابتلا به آبله‌مرغان، این ویروس در بدن به حالت غیرفعال باقی می‌ماند و ممکن است سال‌ها بعد دوباره فعال شده و زونا را ایجاد کند. دو نوع اصلی واکسن زونا وجود دارد:
- واکسن شینریکس (Shingrix)
- واکسن زوستاواکس (Zostavax)
مزایای واکسن زونا
این واکسن دارای ویژگی و مزایای زیادی است که باعث محبوبیت آن در بازار شده است. برخی از مزایای مهم واکسن زونا به شرح زیر است:
- یشگیری موثر از بیماری زونا: واکسن زونا، در پیشگیری از بروز زونا بسیار موثر است. در مطالعات بالینی، شینریکس تا ۹۷٪ در افراد ۵۰ تا ۶۹ ساله و حدود ۹۰٪ در افراد بالای ۷۰ سال از بروز زونا جلوگیری کرده است.
- کاهش خطر ابتلا به نورالژی پس از زونا: یکی از مهم‌ترین عوارض زونا، نورالژی پس از زونا است؛ نوعی درد عصبی شدید که ممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها پس از بهبود زونا باقی بماند. واکسن زونا به‌طور چشمگیری این عارضه را کاهش می‌دهد.
- تقویت سیستم ایمنی در برابر ویروس آبله‌مرغان: ویروسه عامل آبله‌مرغان بعد از بهبودی در بدن باقی مانده و واکسن زونا با فعال‌سازی سیستم ایمنی بدن، جلوی فعال شدن دوباره ویروس و بروز زونا را می‌گیرد. بیماران با مشورت با پزشک می‌توانند از مکمل های کمک درمانی و قرص تقویت سیستم ایمنی بدن استفاده کنند.
- مناسب برای افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف: واکسن شینریکس، برخلاف واکسن‌های زنده، یک واکسن غیرفعال است و برای بسیاری از افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف (مثل بیماران سرطانی، پیوندی‌ها، دیابتی‌ها و…) نیز ایمن است.
- کاهش بار اقتصادی و جسمی بیماری: زونا ممکن است منجر به بستری در بیمارستان، نیاز به داروهای مسکن قوی، از کار افتادگی موقت و هزینه‌های درمانی قابل توجه شود. با پیشگیری از بروز بیماری، واکسن به کاهش این هزینه‌ها کمک می‌کند.
ترکیبات واکسن زونا
همانطور که بیان شد، این واکسن در دو نوع واکسن شینریکس و زوستاواکس تولید می‌شود که ترکیبات یکسانی دارند. ترکیبات مهم این واکسن شامل آنتی‌ژن گلایکـوپروتئین، ادجوانت AS01B (تقویت‌کننده ایمنی) و سایر مواد جانبی است.
بیشتر بدانید: واکسن سرخک
نحوه تزریق واکسن زونا
قبل از تزریق، اطلاعات دارویی یا نسخه پزشک را با دقت بررسی کنید. واکسن زونا از نوع شینریکس (Shingrix) به‌صورت دو دوز جداگانه تزریق می‌شود تا ایمنی کافی در برابر بیماری زونا ایجاد شود. دوز اول در هر زمان مناسب پس از رسیدن به سن ۵۰ سالگی یا بیشتر تزریق می‌شود، و دوز دوم باید بین ۲ تا ۶ ماه بعد از تزریق اول دریافت گردد. رعایت این فاصله بسیار مهم است، زیرا دوز دوم ایمنی را تقویت کرده و اثربخشی واکسن را به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌دهد.
- تزریق این واکسن به صورت عضلانی انجام می‌شود، یعنی سوزن به شکل مستقیم وارد یک عضله می‌شود. عضله انتخابی برای تزریق عضله دلتوئید در قسمت بالایی بازو (بازوی غیرغالب) است که محل رایجی برای بسیاری از واکسن‌های بزرگسالان به شمار می‌رود.
- حجم هر دوز واکسن شینریکس حدود ۰٫۵ میلی‌لیتر است. برای دستیابی به بیشترین اثربخشی، تزریق باید دقیق و در عمق مناسب عضله انجام شود که توسط پرسنل بهداشتی انجام می‌شود.
مراقبت‌ها و توصیه‌های پیش از تزریق واکسن زونا
پیش از دریافت واکسن زونا، لازم است فرد از نظر وضعیت سلامتی عمومی بررسی شود. اگر فرد در روز تزریق تب، سرماخوردگی شدید یا علائم عفونت فعال داشته باشد، بهتر است تزریق به زمان دیگری موکول شود. همچنین، افرادی که سابقه حساسیت شدید به ترکیبات موجود در واکسن دارند، باید پزشک را مطلع کنند. اگر فرد پیش‌تر دچار بیماری زونا شده، باز هم می‌تواند واکسن را دریافت کند، چرا که واکسن مانع بروز مجدد یا شدیدتر بیماری می‌شود.
کجا واکسن زونا بزنیم؟
برای تزریق واکسن زونا، بهترین گزینه مراجعه به مراکز واکسیناسیون رسمی وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است. در این مراکز، واکسن‌ها طبق استانداردهای بهداشتی نگهداری و تزریق می‌شوند و همچنین مشاوره‌ای کامل درباره مزایا، عوارض احتمالی، و زمان‌بندی واکسیناسیون به مراجعه‌کنندگان ارائه می‌شود.
بیشتر بدانید: واکسن هاری
چه کسانی باید واکسن زونا بزنند؟
واکسن زونا در جهت پیشگیری از بیماری زونا و عوارض جدی آن توصیه می‌شود و گروه‌های خاصی از مردم بیشترین سود را از تزریق این واکسن می‌برند.
- افراد ۵۰ ساله و بالاتر (حتی اگر سالم باشند)
- افرادی با سابقه ابتلا به زونا
- افراد با سیستم ایمنی ضعیف (با تجویز پزشک)
- کارکنان بهداشت و درمان یا مراقبین سالمندان
عوارض واکسن زونا
تزریق هر واکسن با عوارض خفیف و شدیدی همراه است که نیازمند زمان زیادی برای کاهش عوارض می‌باشد. برخی از عوارض این واکسن به شرح زیر است:
- درد در محل تزریق
- قرمزی یا تورم در محل تزریق
- خستگی
- تب خفیف یا احساس گرما
- سردرد یا بدن‌درد
- لرز یا تعریق شبانه
- درد عضلانی یا مفصلی
موارد احتیاط و منع مصرف
قبل از مصرف، اگر به آن یا سایر ترکیبات موجود در دارو حساسیت دارید، از مصرف خودداری کنید. برخی از موارد احتیاط واکسن زونا به شرح زیر است:
- اگر فردی در گذشته به دوز قبلی واکسن شینریکس یا هر یک از ترکیبات آن مانند آدی‌جوانت AS01B یا پروتئین gE ویروس واریسلا زوستر واکنش شدید آلرژیک (آنافیلاکسی) نشان داده باشد، نباید دوباره این واکسن را دریافت کند. علائم واکنش شدید می‌تواند شامل کهیر، تنگی نفس، تورم صورت و افت فشار باشد.
- اگر فرد در زمان مراجعه برای تزریق واکسن، دچار تب، عفونت حاد یا بیماری فعال باشد (برای مثال، سرماخوردگی شدید، آنفلوآنزا، گلودرد چرکی و غیره)، باید تزریق واکسن تا بهبودی کامل تعویق را در نظر داشته باشید. چون سیستم ایمنی در این شرایط درگیر است و ممکن است پاسخ مناسبی به واکسن ندهد.
- واکسن شینریکس، چون حاوی ویروس زنده نیست و در افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف (مثلاً بیماران سرطانی، افراد HIV مثبت، گیرندگان پیوند، یا کسانی که داروهای کورتونی یا شیمی‌درمانی مصرف می‌کنند) ایمن‌تر از واکسن‌های زنده است.
- اگر فردی در گذشته به واکسن‌های مشابه (مثل واکسن هپاتیت B یا واکسن پاپیلوما) واکنش غیرعادی نشان داده، باید با احتیاط و زیر نظر پزشک واکسن زونا را دریافت کند.
- دوز دوم واکسن شینریکس باید حدود ۲ تا ۶ ماه پس از دوز اول تزریق شود. اگر این فاصله خیلی زیاد یا خیلی کم باشد، ممکن است اثربخشی واکسن کاهش یابد. بنابراین رعایت زمان‌بندی بین دوزها ضروری است.
تزریق واکسن زونا در بارداری
به صورت کلی، تزریق واکسن زونا در دوران بارداری توصیه نمیشود. این توصیه به دلیل نبود مطالعات کافی و جامع درباره ایمنی آن در دوران بارداری است. اگرچه واکسن شینریکس یک واکسن غیرفعال (غیر زنده) است و احتمال ایجاد بیماری در مادر یا جنین بسیار کم است، ولی به دلیل عدم اطمینان کامل، استفاده از آن در بارداری احتیاطی در نظر گرفته می‌شود.
به علاوه، واکسن شینریکس حاوی ویروس زنده نیست، خطر جدی برای جنین در حد بسیار پایین است. در چنین شرایطی، پزشک باید وضعیت مادر را پیگیری کند؛ با این حال، نیازی به ختم بارداری یا اقدامات درمانی خاص وجود ندارد. این مورد باید در پرونده پزشکی ثبت و تحت نظر پزشک ادامه یابد.
بیشتر بدانید: واکسن هپاتیت ب
تداخل دارویی واکسن زونا
قبل از تزریق، داروی تجویزی و گیاهی مورد استفاده خود را به پزشک اطلاع دهید تا در صورت نیاز واکسن را زمان دیگری تغییر دهد. به صورت کلی، تداخل دارویی خاصی در رابطه با این واکسن گزارش نشده است.
شرایط نگهداری واکسن زونا
واکسن زونا باید همیشه در دمای یخچال بین ۲ تا ۸ درجه‌ی سانتی‌گراد (°C) نگهداری شود. در زمان تزریق، باید تاریخ انقضا و ظاهر واکسن بررسی شود.
کلام آخر
این مقاله به بررسی پیشگیری از ابتلا به بیماری زونا با واکسن زونا، از مجله داروخانه آنلاین مثبت سبز پرداخت. زونا نه تنها موجب بروز ضایعات پوستی دردناک می‌شود، بلکه می‌تواند تا مدت‌ها عوارض عصبی و روانی از جمله درد مزمن، بی‌خوابی، افسردگی و کاهش کیفیت زندگی را به دنبال داشته باشد. در این میان، واکسن زونا (Shingrix) یک راهکار ایمن، مناسب و علمی، نقشی حیاتی در پیشگیری از ابتلا و کاهش شدت بیماری ایفا می‌کند.
