انواع آزمایش قند خون چیست؟ + راهنمای تفسیر آزمایش قند خون
مقاله حاضر به بررسی جامع یکی از حیاتی‌ترین شاخص‌های سلامت، یعنی قند خون می‌پردازد. قند خون، یا گلوکز خون، منبع اصلی انرژی برای سلول‌های بدن است و سطح متعادل آن برای عملکرد صحیح ارگان‌ها و حفظ سلامت عمومی ضروری است. تغییرات غیرطبیعی در سطوح قند خون، اعم از بالا (هیپرگلیسمی) یا پایین (هیپوگلیسمی)، میتواند منجر به عوارض جدی و بلندمدت، از جمله دیابت، بیماری‌های قلبی عروقی، آسیب‌های عصبی و کلیوی شود.
در این مقاله، ابتدا به تعریف و اهمیت آزمایش قند خون خواهیم پرداخت. سپس، انواع رایج آزمایش‌های قند خون شامل آزمایش قند خون ناشتا (FBS)، آزمایش تصادفی قند خون (RBS)، تست تحمل گلوکز خوراکی (OGTT) و آزمایش هموگلوبین گلیکوزیله (HbA1c) را توضیح می‌دهیم. هدف اصلی، آشنایی با انواع آزمایش قند خون و در نهایت بررسی دقیق میزان قند خون نرمال در گروه‌های سنی و جنسی مختلف (مردان، زنان و کودکان) است.
آزمایش قند خون چیست؟
آزمایش قند خون، برای سنجش میزان قند (گلوکز) موجود در جریان خون را اندازه‌گیری می‌کند. گلوکز از کربوهیدرات‌هایی که می‌خوریم تامین می‌شود و سوخت اصلی بدن را فراهم می‌کند. پانکراس با تولید هورمون انسولین، به سلول‌ها کمک می‌کند تا گلوکز را از خون جذب کرده و به انرژی تبدیل کنند. این آزمایش میتواند به تشخیص و مدیریت شرایطی مانند دیابت: زمانی که بدن انسولین کافی تولید نمی‌کند یا نمی‌تواند از انسولین تولید شده به درستی استفاده کند، پیشدیابت: سطوح قند خون بالاتر از حد نرمال اما نه به اندازه کافی برای تشخیص دیابت و هیپوگلیسمی: سطوح پایین قند خون کمک کند.
انواع آزمایش قند خون
آزمایش‌های مختلفی برای اندازه‌گیری قند خون وجود دارد که هر یک هدف و کاربرد خاص خود را دارند:
آزمایش قند خون ناشتا (FBS (Fasting Blood Sugar
این رایج‌ترین نوع آزمایش قند خون است. برای انجام این آزمایش، باید حداقل 8 تا 12 ساعت قبل از آزمایش، هیچ غذایی نخورده و فقط آب نوشیده باشید. آزمایش قند خون ناشتا برای تشخیص دیابت و پیشدیابت به کار می‌رود و نشان‌دهنده میزان قند خون پایه بدن است.
- طبیعی: میزان قند خون ناشتای طبیعی کمتر از 100 mg/dL (معمولاً بین 70 تا 99 mg/dL).
- پیشدیابت: 100 تا 125 mg/dL
- دیابت: ≥126 mg/dL
آزمایش تصادفی قند خون (RBS (Random Blood Sugar
این آزمایش در هر زمانی از روز و بدون نیاز به ناشتا بودن انجام می‌شود. آزمایش تصادفی قند خون معمولاً در مواقعی که پزشک به علائم دیابت (مانند تشنگی بیش از حد، تکرر ادرار، کاهش وزن سریع) مشکوک باشد، برای بررسی فوری سطح قند خون استفاده می‌شود.
- طبیعی: کمتر از 200 mg/dL
- دیابت: ≥200 mg/dL (همراه با علائم دیابت)
تست تحمل گلوکز خوراکی (OGTT (Oral Glucose Tolerance Test
تست تحمل گلوکز خوراکی برای تشخیص دیابت و به ویژه دیابت بارداری استفاده می‌شود. در این آزمایش، ابتدا قند خون ناشتا اندازه‌گیری می‌شود. سپس فرد یک محلول شیرین حاوی مقدار مشخصی گلوکز را می‌نوشد و پس از 1 یا 2 ساعت، دوباره قند خون اندازه‌گیری می‌شود. این تست نشان می‌دهد که بدن چگونه قند را پس از مصرف جذب و مدیریت می‌کند.
- طبیعی: کمتر از 140 mg/dL
- پیشدیابت: 140 تا 199 mg/dL
- دیابت: ≥200 mg/dL
تست HbA1c – Glycated Hemoglobin Test) A1C)
تست A1C که به آن آزمایش هموگلوبین گلیکوزیله نیز گفته می‌شود، میانگین سطح قند خون شما را در طول 2 تا 3 ماه گذشته اندازه‌گیری می‌کند. این تست میزان گلوکز متصل به هموگلوبین (پروتئین حمل‌کننده اکسیژن در گلبول‌های قرمز) را نشان می‌دهد. تست A1C نیازی به ناشتا بودن ندارد و برای تشخیص دیابت، پیشدیابت و نظارت بر کنترل دیابت در افراد مبتلا به کار می‌رود.
- طبیعی: کمتر از 5.7%
- پیشدیابت: 5.7% تا 6.4%
- دیابت: ≥6.5%
میزان قند خون در هر آزمایش و مقادیر نرمال
میزان قند خون نرمال میتواند بسته به نوع آزمایش و همچنین سن و جنسیت افراد متفاوت باشد. در ادامه، مقادیر طبیعی و مرجع برای هر آزمایش و گروه‌های مختلف آورده شده است.
جدول تفسیر آزمایش قند خون بر اساس نوع آزمایش، سن و جنسیت آزمایش دهنده:
- کودکان: مقادیر قند خون در کودکان تا حد زیادی مشابه بزرگسالان است، اما در نوزادان و کودکان خردسال، خصوصاً در شرایط خاص، ممکن است نیاز به مراجعه پزشک متخصص اطفال باشد.
- زنان باردار: برای زنان باردار، مقادیر طبیعی OGTT برای تشخیص دیابت بارداری دارای معیارهای خاص خود است که ممکن است کمی متفاوت باشد. معمولاً برای تشخیص دیابت بارداری، مقادیر OGTT در زمان‌های 1 و 2 ساعت پس از مصرف گلوکز به دقت بررسی می‌شوند و ممکن است نیاز به مقادیر پایین‌تری برای تشخیص باشد.
- واحد اندازه‌گیری: تمامی مقادیر بر حسب میلی‌گرم بر دسی‌لیتر (mg/dL) یا درصد (%) برای A1C است.
| نوع آزمایش | وضعیت | مردان (بزرگسالان) | زنان (بزرگسالان) | کودکان (وابسته به سن) |
| قند خون ناشتا (FBS) | طبیعی | <100 mg/dL | <100 mg/dL | <100 mg/dL |
| پیشدیابت | 100−125 mg/dL | 100−125 mg/dL | 100−125 mg/dL | |
| دیابت | ≥126 mg/dL | ≥126 mg/dL | ≥126 mg/dL | |
| قند خون تصادفی (RBS) | طبیعی | <200 mg/dL | <200 mg/dL | <200 mg/dL |
| دیابت | ≥200 mg/dL (با علائم دیابت) | ≥200 mg/dL (با علائم دیابت) | ≥200 mg/dL (با علائم دیابت) | |
| تست تحمل گلوکز خوراکی (OGTT) – 2 ساعت پس از مصرف گلوکز | طبیعی | <140 mg/dL | <140 mg/dL | <140 mg/dL |
| پیشدیابت | 140−199 mg/dL | 140−199 mg/dL | 140−199 mg/dL | |
| دیابت | ≥200 mg/dL | ≥200 mg/dL | ≥200 mg/dL | |
| تست A1C (هموگلوبین گلیکوزیله) | طبیعی | <5.7% | <5.7% | <5.7% |
| پیشدیابت | 5.7%−6.4% | 5.7%−6.4% | 5.7%−6.4% | |
| دیابت | ≥6.5% | ≥6.5% | ≥6.5% | |
| قند خون دو ساعت پس از غذا | طبیعی | <140 mg/dL | <140 mg/dL | <140 mg/dL |
توضیح کامل درباره جواب آزمایش قند خون
تفسیر جواب آزمایش قند خون باید همواره توسط پزشک صورت گیرد، زیرا عوامل متعددی مانند وضعیت سلامت عمومی فرد، داروهای مصرفی، بیماری‌های زمینه‌ای و سابقه بیماری میتوانند بر نتایج تاثیر داشته باشد. با این حال، درک کلی از معانی این اعداد میتواند به شما در همکاری با پزشک کمک کند:
- نتایج طبیعی: اگر نتایج آزمایش‌های شما در محدوده طبیعی باشند، نشان‌دهنده کنترل خوب قند خون و عدم وجود دیابت یا پیشدیابت است. با این حال، حفظ سبک زندگی سالم، تغذیه مناسب، فعالیت بدنی منظم، کنترل وزن برای پیشگیری از ابتلا به دیابت در آینده توصیه می‌شود.
- نتایج در محدوده پیشدیابت: این نتایج نشان می‌دهند که سطح قند خون بالاتر از حد نرمال است، اما هنوز به اندازه‌ای بالا نیست که دیابت وجود داشته باشد. پیشدیابت یک زنگ خطر جدی است و در صورت عدم تغییر سبک زندگی، احتمال پیشرفت به دیابت نوع 2 بسیار بالاست. خوشبختانه، با اصلاح رژیم غذایی، افزایش فعالیت بدنی و کاهش وزن می‌توان پیشرفت به دیابت را به تأخیر انداخت یا حتی از آن جلوگیری کرد.
- نتایج در محدوده دیابت: در صورتی که جواب آزمایش در محدوده دیابت باشد، با توجه به نظر پزشک ممکن است داروهای خوراکی یا تزریق انسولین را تجویز شود. که در صورت عدم رعایت باعث ایجاد مشکلات در طولانی مدت خواهد شد.
- قند خون پایین (هیپوگلیسمی): اگر نتایج قند خون (به خصوص در آزمایش‌های تصادفی یا قند خون پایین در شرایط ناشتا) زیر 70 mg/dL باشد، نشان‌دهنده هیپوگلیسمی است. این وضعیت میتواند ناشی از مصرف بیش از حد داروهای دیابت، عدم مصرف غذا به موقع، فعالیت بدنی بیش از حد یا برخی بیماری‌های زمینه‌ای باشد.
سخن پایانی
در این مقاله از مجله داروخانه آنلاین مثبت سبز به ضرورت بررسی سطح قند خون در بدن و انواع آزمایشات و اصطلاحات مربوط به آن پرداختیم؛ درک انواع آزمایش‌های قند خون و توانایی تفسیر کلی نتایج آنها، کمک می‌کند تا کنترل بیشتری بر سلامت خود داشته و در صورت لزوم، به موقع اقدامات پیشگیرانه یا درمانی را آغاز کنند. همانطور که گفته شد، مقادیر نرمال قند خون در گروه‌های سنی و جنسی مختلف کمی متفاوت است و باید با توجه به نوع آزمایش، به دقت مورد بررسی قرار گیرد. تشخیص زودهنگام پیشدیابت و دیابت از بروز عوارض جدی بیماری جلوگیری کند. همواره توصیه می‌شود برای تفسیر دقیق نتایج آزمایش‌ها و دریافت توصیه‌های پزشکی مناسب، با پزشک خود مشورت نمایید.
