کم‌خونی یکی از مشکلات شایع در جامعه به حساب می‌آید که می‌تواند بر تندرستی و کیفیت زندگی افراد تأثیر گذار باشد. یکی از عوامل اساسی در پیشگیری و درمان کم‌خونی، تأمین و مصرف مقادیر کافی آهن در بدن است. آهن یک عنصر مهم برای تولید هموگلوبین – پروتئینی که به انتقال اکسیژن در خون از ریه‌ها به اندام‌های مختلف بدن می‌پردازد، گفته میشود. در مواجهه با کم‌خونی، پزشکان اقدام به تجویز داروهای کم خونی مانند آمپول ونوفر آهن می‌کنند. آیا آمپول‌های ونوفر آهن می‌توانند به عنوان یک راهکار مؤثر برای کم‌خونی شناخته شوند؟ در ادامه مقاله، به بررسی مکانیسم عمل و کاربردهای این دارو خواهیم پرداخت.
اشکال دارویی ونوفر آهن
اشکال دارویی ونوفر آهن محلول تزریقی 20 میلی گرم (آهن) در میلی لیتر است. این دارو با نام‌های تجاری مختلفی تولید می‌شوند. داروهای هم گروه آن شامل هماتنیک، فروس سولفات، آیرون دکستران، فروس سولفات+فولیک اسید، فروموکسیتول و… می‌باشد.
موارد مصرف آمپول ونوفر آهن
این دارو برای درمان فقر از آهن (کم خونی) در افراد مبتلا به بیماری کلیوی طولانی مدت استفاده میشود که ممکن است به دلیل از دست دادن خون در طی دیالیز کلیه به آهن اضافی نیاز داشته باشید. اگر از داروی اریتروپویتین برای کمک به ساخت گلبول‌های قرمز جدید استفاده می‌کنید، شاید بدن شما به آهن بیشتری نیز نیاز داشته باشد. آهن بخش مهمی از گلبول‌های قرمز خون شما است و برای انتقال اکسیژن در بدن لازم است. بسیاری از بیماران مبتلا به بیماری کلیوی نمی‌توانند آهن کافی از غذا دریافت کنند و نیاز به تزریق دارند.
آثار فارماکولوژیک و مکانیسم اثر داروی iron sucrose
این دارو جایگزینی برای ذخایر آهن موجود در هموگلوبین، میوگلوبین و آنزیم‌ها و برای انتقال اکسیژن از طریق هموگلوبین کار می‌کند. پاکسازی 1.2 لیتر در ساعت و دفع ادرار (5%) صورت می‌گیرد.
مقدار مصرف داروی iron sucrose
این دارو طبق دستور پزشک از طریق تزریق در ورید استفاده میشود و معمولاً به آرامی و طی 2 تا 5 دقیقه تجویز میشود. همچنین میتوان آن را در محلول نمکی مخلوط کرد و در مدت زمان طولانیتری مصرف کرد. دوز و طول درمان بر اساس وضعیت پزشکی، سن، آزمایش خون و پاسخ به درمان است. ساکارز آهن به ندرت ممکن است باعث واکنش آلرژیک جدی شود. نظارت دقیق در طول درمان و حداقل 30 دقیقه پس از درمان شاید خطر شما را کاهش دهد. اگر بعد از مصرف دارو واکنش‌های آلرژیک رخ داد، مصرف دارو را قطع و به پزشک اطلاع دهید.
مقدار مصرف ونوفر آهن در بزرگسالان
- آمپول ونوفر آهن برای درمان کم خونی یا فقر آهن مرتبط با بیماری مزمن کلیوی توصیه میشود.
- CKDوابسته به همودیالیز: 100 میلی گرم آهن عنصری به صورت تزریق داخل وریدی (IV) (تزریق یا انفوزیون طی 2-5 دقیقه) مصرف شود که در هر جلسه دیالیز نباید از مجموع دوز تجمعی 1000 میلی گرم تقسیم شده در 3 دوز در هفته تجاوز کند.
- CKDغیر وابسته به دیالیز: 200 میلی گرم تزریق وریدی برای 5 دوز در بیش از 14 روز (مجموعاً 1000 میلی گرم در دوره 14 روزه) تجویز میشود.
- CKDوابسته به دیالیز صفاقی: انفوزیون 300 میلی گرم به مدت 2 دوز به فاصله 14 روز، سپس 400 میلی گرم انفوزیون وریدی (2.5 ساعت) 14 روز بعد (مجموعاً 1000 میلی گرم تقسیم شده به 3 دوز در ماه) استفاده شود.
زمان مصرف آمپول ونوفر آهن در کودکان
- آمپول ونوفر آهن برای درمان نگهدارنده کم خونی فقر آهن مرتبط با بیماری مزمن کلیوی در کودکان توصیه میشود.
- ایمنی و اثربخشی این دارو درکودکان زیر 2 سال ثابت نشده است.
- وابسته به همودیالیز: 0.5 میلی گرم بر کیلوگرم به صورت تزریق داخل وریدی (IV) به مدت 12 هفته که نباید از 100 میلی گرم در دوز بیشتر شود.
- غیر وابسته به دیالیز یا وابسته به صفاق (به اریتروپویتین): 0.5 میلی گرم بر کیلوگرم به صورت تزریق داخل وریدی در چهار هفته به مدت 12 هفته استفاده شود که بیش از 100 میلی گرم در دوز نباشد.
موارد احتیاط
قبل از تزریق آمپول ونوفر آهن، اگر به آن یا سایر ترکیبات موجود در دارو حساسیت دارید، از مصرف خودداری کنید. این دارو ممکن است حاوی مواد غیرفعالی باشد که می‌تواند باعث واکنش‌های آلرژیک یا مشکلات دیگر شود. سوابق پزشکی خود از جمله اختلالات کبدی یا کلیوی، مشکلات گوارشی (مانند زخم معده، زخم مری و…)، حساسیت خاص، واکنش‌های آلرژیک و… را به پزشک اطلاع دهید تا در صورت وجود خطر نسخه را تغییر دهد.
- بعد از مصرف این دارو، امکان افت فشار خون جدی در برخی بیماران گزارش شده است. به همین جهت، لازم است علائم و نشانه‌های افت فشار در بیمار به دقت پیگیری شود. افت فشار خون می‌تواند با دوز تام یا سرعت تزریق مرتبط باشد، بهتر است در این موارد از تزریق سریع وریدی خودداری شود.
- از تزریق این دارو به بیمارانی که درگیر با عفونت سیستمیک فعال هستند خودداری شود.
- در مدت استفاده از آمپول ونوفر آهن، همواره محل تزریق را به صورت دوره‌ای بررسی کنید.
- مصرف بیش‌درمانی با آهن می‌تواند موجب ذخیره‌ی بیش از حد این ماده در بدن شود. به همین جهت فرد با افزایش شدید سطح آهن در بدن مواجه است، در این موارد از تزریق ونوفر آهن خودداری کنید. برای اطمینان از لزوم ادامه‌ی درمان تزریقی لازم است سطح هموگلوبین، هماتوکریت، فریتین سرم و ترنسفرین اشباع به صورت منظم و دوره‌ای بررسی شود.
- استفاده از این دارو در دوران بارداری سبب افت فشارخون جنین (خصوصاً در سه‌ماهه‌ی دوم و سوم) خواهد شد. با این حال، این عارضه بسیار نادر است و درمان‌های معمول شوک و واکنش‌های حساسیتی موجود است و میتوان از آن‌ها استفاده کرد.
- جهت تصمیم‌گیری برای ادامه یا شروع درمان با آهن تزریقی، ارزیابی TSAT و فریتین لازم است. همچنین در بیمارانی که از داروهای محرک اریتروپویتین (ESA) استفاده می‌کنند، لازم است حداقل هر سه ماه یکبار سطح این دو فاکتور ارزیابی شود.
- احتمال بروز انتروکولیت نکروزدهنده در نوزادان نارس در پی تزریق آهن گزارش شده است، آهن تزریقی در این گروه با احتیاط استفاده شود.
حساسیت مفرط با مصرف ونوفر آهن
- واکنش‌های حساسیت مفرط جدی از جمله واکنش‌های نوع آنافیلاکتیک، که برخی از آن‌ها تهدیدکننده زندگی و کشنده بوده‌اند، گزارش شده است.
- بیماران ممکن است با شوک، افت فشار خون قابل توجه بالینی، از دست دادن هوشیاری یا فروپاشی مراجعه کنند.
- در صورت بروز واکنش‌های حساسیت مفرط یا علائم عدم تحمل در حین مصرف، بلافاصله انفوزیون را قطع کنید.
- بیماران را از نظر علائم و نشانه‌های حساسیت بیش از حد در حین و پس از مصرف حداقل 30 دقیقه و تا زمانی که پس از اتمام انفوزیون از نظر بالینی پایدار شود، پایش کنید.
موارد منع مصرف ونوفر آهن
- حساسیت مفرط
- کم خونی ناشی از کمبود آهن نیست
- اضافه بار آهن
عوارض جانبی آمپول ونوفر آهن (iron sucrose)
گرفتگی عضلانی، تهوع، استفراغ، طعم عجیب در دهان، اسهال، یبوست، سردرد، سرفه، کمردرد، درد مفاصل، سرگیجه یا تورم بازوها و پاها از عوارض جانبی ونوفر آهن می‌باشد. همچنین در برخی بیماران درد، تورم یا قرمزی در محل تزریق ایجاد شده است. بسیاری از افرادی که این دارو استفاده می‌کنند عوارض جانبی جدی ندارند. عوارض جانبی جدی این دارو شامل درد شکم، درد قفسه سینه، ضربان قلب نامنظم (آریتمی)، فشار در قفسه سینه، سردرد شدید و تاری دید (فشار خون) و… می‌باشد.
- فشار خون
- گرفتگی عضلات
- سردرد و سرگیجه
- حالت تهوع
- خستگی
- آرترالژی
- کمردرد
- فشارخون
- اضافه بار مایعات
- ادم محیطی
- سرفه
- استفراغ و اسهال
- یبوست
- خارش
تداخل دارویی ونوفر آهن
- تداخلات ماژور: بالوگزاویر ماربوکسیل، بیکتگراویر، دیمرکاپرول، دلوتگراویر، الترومبوپگ، الویتگراویر، اردافیتینیب، اتینیل‌استرادیول، منیزیم سولفات، رالتگراویر
- تداخلات متوسط: گرپافلوکساسین، ایباندرونیت، لانزوپرازول، لوودوپا، لووفلوکساسین، لووتیروکسین، لومفلوکساسین، متاسایکلین، متیل‌دوپا، مینوسایکلین، موکسی‌فلوکساسین، میکوفنولات موفتیل، میکوفنولیک اسید، نورفلوکساسین، افلوکساسین، الپادرونیت، اماداسایکلین، امپرازول، اکسی‌تتراسایکلین، پنتوپرازول، آلندرونیت، کربی‌دوپا، سفدینیر، سینوگزاسین، سیپروفلوکساسین، کلوندرونیت سدیم، کلودرونیک‌اسید، دفریپرون، دلافلوکساسین، دمکلوسایکلین، دکس‌لانزوپرازول، داکسی‌سایکلین، انوکساسین، انتاکاپون، ازومپرازول، اتیدرونیت، گاتیفلوکساسین، جمی‌فلوکساسین
- افزایش اثرداروها توسط ونوفر آهن: آمیفوستین، داروهای آنتی‌سایکوتیک(نسل دوم/آتیپیک)، برمپریدل، دولوکستین، عوامل کاهنده فشارخون، فرآورده‌های خاوی لوودوپا، نیتروپروساید، فولکدین
- داروهایی که سطح خونی ونوفر آهن را بالا می برند: برمپریدل، عوامل کاهندهی فشارخون، بریمونیدین(موضعی)، دیازوکساید، دیمرکاپرول، فرآورده‌های گیاهی یا اثرات کاهندهی فشارخون، لورمتازپام، مولسیدومین، نفتوپیدیل، نیکرگولین، نیکوراندیل، اوبینتوزومب، پنتوکسی‌فیلین، مهارکننده‌های فسفو‌دی‌استراز۵، آنالوگ‌های پروستاسایکلین، کوئیناگولاید
مصرف ونوفر آهن (iron sucrose) در دوران بارداری و شیردهی
مطالعات منتشر شده در مورد درمان ساکارز آهن داخل وریدی پس از سه ماهه اول بارداری، پیامدهای نامطلوب مادری یا جنینی را نشان نداد. گزارش‌های موجود از مصرف ساکارز آهن داخل وریدی در زنان باردار در طول سه ماهه اول برای ارزیابی خطر نقص مادرزادی عمده و سقط جنین کافی نیست. کم خونی ناشی از فقر آهن در دوران بارداری باید درمان شود زیرا خطراتی برای مادر و جنین در ارتباط با کم خونی فقر آهن درمان نشده (IDA) وجود دارد. عوارض جانبی شدید از جمله نارسایی گردش خون (افت فشار خون شدید، شوک از جمله در زمینه واکنش آنافیلاکتیک) ممکن است در زنان باردار با فرآورده‌های آهن تزریقی رخ دهد که در برخی باعث برادی کاردی جنین، به ویژه در سه ماهه دوم و سوم میشود.
مطالعات حیوانی آمپول ونوفر آهن
مطالعات تولید مثل حیوانی ساکارز آهن که در طول دوره اندام‌زایی در دوزهای آهن عنصری معادل حداکثر دوز توصیه شده انسان بر اساس سطح بدن به موش‌ها و خرگوش‌ها داده شده بود، هیچ شواهدی دال بر آسیب به جنین نشان نداد. پیامدهای نامطلوب در بارداری بدون توجه به سلامت مادر یا استفاده از داروها رخ می‌دهد. کم خونی یا فقر آهن در دوران بارداری باید درمان شود. IDA درمان نشده در بارداری با پیامدهای نامطلوب مادری مانند کم خونی پس از زایمان همراه است. پیامدهای نامطلوب بارداری مرتبط با IDA شامل افزایش خطر زایمان زودرس و وزن کم هنگام تولد بوده است.
تاثیر ونوفر آهن در شیردهی
ساکارز آهن در شیر انسان وجود دارد و گزارش‌های منتشر شده موجود پس از قرار گرفتن در معرض 100 تا 300 میلی‌گرم آهن ساکارز وریدی، واکنش‌های نامطلوبی را در نوزادان شیرده گزارش نکرده است. فواید رشدی و سلامتی تغذیه با شیر مادر باید در کنار نیاز بالینی مادر به درمان و هرگونه عوارض جانبی احتمالی بر روی کودک شیرده از درمان یا شرایط زمینه‌ای مادر در نظر گرفته شود.
شرایط نگهداری داروی iron sucrose
برای اطلاع از شیوه نگهداری آمپول ونوفر آهن با پزشک یا داروساز خود مشورت کنید. همچنین می‌توانید از اطلاعات دارویی موجود بر روی بسته‌بندی دارو استفاده کنید.
کلام آخر در مورد آمپول ونوفر آهن
همان طور که در این مقاله از مجله داروخانه آنلاین مثبت سبز شرح دادیم، آمپول ونوفر آهن یک داروی تزریقی است که برای درمان کم خونی یا فقر آهن استفاده میشود. این دارو حاوی آهن است که به شکل هیدروکسید آهن پلی‌نوکلئار عرضه میشود. این دارو به طور کلی یک داروی ایمن است. با این حال، ممکن است برخی از عوارض جانبی خفیف مانند درد در محل تزریق، سردرد، حالت تهوع و استفراغ ایجاد کند. در صورت بروز عوارض جانبی جدی یا حساسیت با پزشک در رابطه با خطرات استفاده این دارو مشورت کنید.
منبع سایت: Medscape
