سرفه یک مکانیسم دفاعی طبیعی و مهم دستگاه تنفسی است. سرفه خشک (dry cough) سرفه‌ای است که خلط یا مخاط تولید نمی‌کند. سرفه خشک اغلب به دلیل تحریک یا التهاب در مجاری تنفسی یا گلو، همراه با احساس قلقلک است.
سرفه خشک با چه علائم دیگری همراه است؟
سرفه خشک اغلب با علائم و نشانه‌های دیگری همراه است که میتواند به تشخیص علت زمینه‌ای آن کمک کند. این علائم معمولاً شامل موارد زیر هستند:
- خارش یا سوزش گلو
- گرفتگی یا تغییر صدا
- احساس قلقلک یا ترشح در پشت گلو
- درد در قفسه سینه یا شکم
- سوزش سر دل
- خستگی و کوفتگی
- علائم آلرژی
علت سرفه خشک چیست؟
معمولاً سرفه های خشک به دلایل زیر بروز می‌یابند:
- سرماخوردگی
- آلرژیها یا حساسیت‌ها
- کووید (کووید-۱۹)
- آسم
- رفلاکس معده به مری (یا بیماری رفلاکس اسید)
- وقفه‌ی تنفسی در خواب (یا آپنه خواب)
- اختلال عملکرد تارهای صوتی
علت سرفه کوتاه مدت (حاد)
سرفه حاد به سرفه‌ای گفته میشود که به طور ناگهانی شروع شده و معمولاً کمتر از ۳ هفته طول می‌کشد. شایع‌ترین علل سرفه خشک حاد عبارتند از:
- عفونتهای ویروسی دستگاه تنفسی مانند سرماخوردگی، آنفولانزا، کووید-۱۹.
- لارنژیت (التهاب حنجره): التهاب تارهای صوتی که اغلب با گرفتگی صدا همراه است.
- قرار گرفتن در معرض مواد محرک مانند دود سیگار، آلودگی هوا، گرد و غبار و غیره.
- شروع اولیه آسم: در برخی افراد، سرفه خشک میتواند اولین علامت شروع آسم باشد.
علت سرفه خشک طولانی مدت (مزمن)
سرفه مزمن به سرفه‌ای گفته میشود که بیش از ۸ هفته (دو ماه) ادامه یابد. در این حالت، سرفه یک عارضه نیست، بلکه نشانه‌ای از یک بیماری زمینه‌ای است. شایع‌ترین علل سرفه خشک مزمن که به آن‌ها سه‌گانه سرفه مزمن نیز گفته میشود، عبارتند از:
۱. ترشحات پشت حلق (Post-Nasal Drip)
این وضعیت که به عنوان سندرم سرفه دستگاه تنفسی فوقانی (UACS) نیز شناخته میشود، زمانی رخ می‌دهد که ترشحات مخاطی از بینی و سینوس‌ها به انتهای گلو ریخته و حس قلقلک ایجاد کرده و فرد را تحریک به سرفه خشک می‌کند. این حالت میتواند ناشی از موارد زیر باشد:
- آلرژیها (حساسیت فصلی یا دائمی)
- رینیت مزمن
- سینوزیت
۲. رفلاکس اسید معده (GERD)
در این شرایط، اسید معده به مری، گلو و حنجره باز می‌گردد و با تحریک این مجاری، سرفه خشک را آغاز می‌کند. سرفه رفلاکسی اغلب در شبها یا بلافاصله پس از دراز کشیدن شدیدتر میشود. توجه کنید که گاهی این سرفه بدون علائم معمول گوارشی مانند سوزش سر دل رخ می‌دهد و تنها نشانه رفلاکس است.
نکات مهم برای کاهش سرفههای رفلاکسی
برای درمان و کنترل سرفه رفلاکسی (ناشی از GERD) در خانه، پزشکان معمولاً ترکیبی از تغییرات سبک زندگی و اصلاحات تغذیه‌ای را پیشنهاد می‌کنند. هدف اصلی، کاهش میزان بازگشت اسید از معده به مری و گلو است.
– سر تختخواب را ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر بالا ببرید و از بالش‌های متعدد استفاده نکنید.
– حداقل ۲ تا ۳ ساعت پس از غذا، از دراز کشیدن یا خم شدن پرهیز کنید.
– وزن خود را کنترل کنید تا فشار روی دریچه معده کاهش یابد.
– لباس‌های گشاد بپوشید و از کمربندهای تنگ اجتناب کنید.
– سیگار نکشید، زیرا نیکوتین دریچه مری را تضعیف و رفلاکس را تشدید می‌کند.
– از مصرف محرک‌های اصلی مانند غذاهای چرب، تند، نعناع و شکلات پرهیز کنید.
– مصرف مواد اسیدی نظیر مرکبات، گوجه‌فرنگی و فرآورده‌های آن را کاهش دهید.
– نوشیدنی‌های محرک مانند قهوه، چای پررنگ، نوشابه‌های گازدار و الکل را حذف یا محدود کنید.
– وعده‌های غذایی کوچک‌تر و مکرر میل کنید تا فشار کمتری به معده وارد شود.
– تحت نظر پزشک از قرص معده استفاده کنید.
۳. آسم (Asthma) و سرفه ناشی از آن
سرفه در مبتلایان به آسم اغلب با علائم تنفسی دیگر مانند خس‌خس سینه یا تنگی نفس همراه است، اما در برخی موارد، تنها علامت آسم، سرفه خشک مزمن است که به آن آسم با واریانت سرفه گفته میشود.
۴. علل کمتر شایع اما مهم:
– مصرف برخی داروها به ویژه داروهای فشار خون از دسته‌ی مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE Inhibitors) مانند انالاپریل یا لیزینوپریل، که عارضه جانبی آن‌ها سرفه خشک مداوم است.
- برونشیت ائوزینوفیلی غیرآسمی (NAEB)، التهاب راه‌های هوایی که با سرفه خشک همراه است.
- در موارد پیشرفته نارسایی قلبی، سرفه خشک میتواند نشانه‌ی تجمع مایع در ریه‌ها باشد.
- بیماری‌های ریوی مزمن مانند فیبروز ریوی یا برونشکتازی.
نکته کلیدی تشخیص در سرفه مزمن:
اگر سرفههای طولانی‌مدت (بیش از ۸ هفته) به درمان‌های مرتبط با سه‌گانه اصلی (ترشحات پشت حلق، رفلاکس و آسم) پاسخ ندهد، پزشک برای تشخیص دقیق به سراغ تست‌های تخصصی می‌رود. این تست‌ها شامل مانیتورینگ ۲۴ ساعته pH/امپدانس (برای تشخیص رفلاکس‌های پنهان)، سی‌تی اسکن قفسه سینه و در موارد نادر برونکوسکوپی می‌شوند تا علت اصلی سرفه مشخص گردد.
آیا سرفه خشک شما عارضه جانبی داروست؟
بله، سرفه خشک ممکن است یک عارضه جانبی شایع برخی داروها باشد و این یکی از دلایل مهم سرفه مزمن (طولانی‌مدت) است که پزشکان همیشه آن را بررسی می‌کنند.
شایع‌ترین و شناخته‌شده‌ترین دارویی که باعث سرفه خشک میشود، داروهای مهارکننده آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE Inhibitors) هستند.
نمونه‌هایی از این داروها عبارتند از: انالاپریل (Enalapril)، لیزینوپریل (Lisinopril) و کاپتوپریل (Captopril) که معمولاً برای درمان فشار خون بالا و نارسایی قلبی تجویز می‌شوند.
سرفه ایجاد شده توسط این داروها معمولاً خشک، آزاردهنده و مداوم است. این سرفه هیچ ارتباطی با آسم یا عفونت ندارد و میتواند در هر زمانی پس از شروع مصرف دارو (از چند روز تا یک سال بعد) ظاهر شود.
مکانیسم ایجاد سرفه:
مهارکننده‌های ACE با دخالت در سیستم رنین-آنژیوتانسین، باعث تجمع ماده‌ای به نام برادی‌کینین (Bradykinin) در ریه‌ها و مجاری تنفسی می‌شوند. تجمع برادی‌کینین گیرنده‌های سرفه را تحریک می‌کند.
راه‌حل:
اگر سرفه خشک شما پس از شروع این داروها آغاز شده و ادامه دارد، حتماً با پزشک خود مشورت کنید. پزشک میتواند دارو را به یک داروی جایگزین (مانند مهارکننده‌های گیرنده آنژیوتانسین II یا ARBs) که معمولاً سرفه ایجاد نمی‌کنند، تغییر دهد. (هرگز مصرف دارو را بدون دستور پزشک قطع نکنید.)
تشخیص و ارزیابی سرفه های خشک
تشخیص با معاینه فیزیکی و تاریخچه پزشکی شروع میشود و شامل تست‌های تخصصی زیر است:
- تست‌های ریوی: اسپیرومتری (برای آسم) و تست‌های برونکوپرووکاسیون (متاکولین).
- آزمایش خلط: برای شمارش ائوزینوفیل خلط (مهم برای تشخیص آسم).
- تست‌های ریفلاکس: مانیتورینگ امپدانس-pH (برای تشخیص ریفلاکس اسیدی و غیر اسیدی).
- تصویربرداری: سی‌تی اسکن سینوس یا قفسه سینه.
- ابزارهای عینی ارزیابی: استفاده از سیستم‌های مانیتورینگ سرفه سرپایی (مانند Leicester Cough Monitor) و پرسشنامه‌های کیفیت زندگی (مانند LCQ) برای ارزیابی ذهنی.
درمان خارش گلو و سرفه خشک
بهترین راهکار استفاده از مواد نرم‌کننده و پوشاننده گلو است که حاوی موسیلاژ (لعاب گیاهی) باشند. مصرف عسل (به استثنای کودکان زیر یک سال)، به‌دانه یا گل ختمی میتواند خارش گلو را کاهش داده و تحریک به سرفه را مهار کند. همچنین، مکیدن قرص‌های مکیدنی و نوشیدن مایعات گرم فراوان به مرطوب نگه‌داشتن مخاط گلو کمک شایانی می‌کند.
درمان سرفه خشک حساسیتی
این نوع سرفه معمولاً ناشی از تماس با آلرژن‌ها است و درمان اصلی آن شناسایی و حذف عامل حساسیت است. داروهای آنتی‌هیستامین (نسل اول یا دوم) برای کاهش واکنش‌های آلرژیک و ترشحات پشت حلق تجویز می‌شوند. همچنین، شستشوی روزانه بینی با محلول نرمال سالین (آب نمک) یا اسپری بینی سزالین میتواند آلرژن‌ها و محرک‌ها را از مجاری تنفسی فوقانی پاک کند.
درمان سرفههای خشک سینوزیتی
سرفههای سینوزیتی عمدتاً به دلیل ترشحات پشت حلق (PND) رخ می‌دهند که ناشی از التهاب یا عفونت سینوس‌ها است. درمان بر کاهش احتقان و خشک کردن ترشحات متمرکز است. استفاده از داروهای ضد احتقان، بخور آب گرم و شستشوی بینی با محلول نمکی به خروج ترشحات و کاهش التهاب سینوس‌ها کمک می‌کند.
درمان سرفه خشک در بارداری
در دوران بارداری، تمرکز بر روش‌های ایمن و غیر دارویی است؛ زیرا بسیاری از داروهای بدون نسخ OTC و گیاهی مانند شیرین‌بیان ممنوع هستند. بهترین اقدام، مدیریت سرفه از طریق کنترل رفلاکس معده (با بالا بردن سر تخت) و مصرف عسل و مایعات گرم است. در صورت نیاز به دارو، حتماً با پزشک متخصص زنان مشورت شود.
درمان سرفه خشک کودکان
در کودکان، ابتدا باید علت سرفه (به ویژه آسم یا عفونت) تشخیص داده شود. مصرف عسل (برای کودکان بالای یک سال) یک روش مؤثر و تأییدشده برای کاهش سرفه است. استفاده از دستگاه بخور سرد در اتاق خواب به مرطوب نگه داشتن هوا و تسکین مجاری تنفسی کودک کمک می‌کند. در صورت سرفه طولانی‌مدت یا همراه با تب بالا، مراجعه فوری به پزشک الزامی است.
برای سرفه خشک چی خوبه بخوریم؟
خوراکی‌ها و مواد غذایی زیر به کاهش فوری سرفه خشک و تسکین گلو کمک می‌کنند:
آب: معجزه سرفه خشک
نوشیدن آب ساده، مهم‌ترین و بنیادی‌ترین راهکار برای نرم شدن مخاط گلو و تسکین سرفه خشک است. مصرف مداوم مایعات گرم و ولرم کمک می‌کند تا گلو مرطوب بماند و تحریک مجاری تنفسی کاهش یابد. حتی بخور سرد و سوپ گرم نیز در نهایت با هدف آب‌رسانی کافی به بدن عمل می‌کنند.
عسل
عسل به عنوان یک تسکین‌دهنده طبیعی، با ایجاد یک پوشش نرم بر روی غشاهای تحریک‌شده‌ی گلو، سرفه خشک را کاهش می‌دهد. مطالعات نشان داده‌اند که این ماده میتواند به اندازه برخی داروهای ضدسرفه مؤثر باشد. می‌توانید عسل را به تنهایی یا با آب گرم و آبلیمو میل کنید (برای کودکان زیر یک سال ممنوع است).
شیر و زردچوبه
زردچوبه حاوی کورکومین است که یک ترکیب قوی ضدالتهاب به شمار می‌رود و به کاهش تحریک مجاری تنفسی کمک می‌کند. ترکیب آن با شیر گرم (شیر طلایی) اثرات درمانی زردچوبه را تقویت کرده و برای سرفههای طولانی‌مدت بسیار مفید است. برای مصرف، دو قاشق چایخوری پودر زردچوبه را با یک لیوان شیر گرم مخلوط و میل نمایید.
زنجبیل
زنجبیل به دلیل داشتن ترکیبات ضدالتهابی و ضداسپاسم (ضد انقباض)، به شل شدن عضلات راه هوایی کمک کرده و میتواند سرفههای شدید را تسکین دهد. این گیاه درمانی باعث کاهش التهاب گلو و مجاری تنفسی میشود. برای بهره‌گیری از خواص آن، حدود ۲۰ تا ۴۰ گرم زنجبیل تازه را دم کنید و برای طعم بهتر، مقداری عسل و آبلیمو به آن بیفزایید.
دمنوش پوست انار
پوست انار سرشار از تانن و آنتی‌اکسیدان‌ها است که خاصیت قابض و ضدالتهابی دارند. این خواص به بهبود التهاب در مخاط گلو کمک می‌کند که یکی از عوامل اصلی سرفه خشک است. برای مصرف، پوست انار خشک‌شده را دم کرده و برای شیرین شدن، از کمی عسل استفاده کنید.
ریشه شیرین‌بیان
شیرین‌بیان به دلیل داشتن ماده‌ای به نام گلیسیریزین، دارای خواص نرم‌کننده و مرطوب‌کننده گلو است. این ماده یک لایه محافظ بر روی مخاط تحریک‌شده ایجاد کرده و به عنوان یک تسکین‌دهنده قوی برای سرفه خشک و سوزش گلو عمل می‌کند. می‌توانید ریشه خشک‌شده آن را دم کرده و به آرامی میل کنید.
مرزنجوش
این گیاه به عنوان یک ضداسپاسم و آرام‌بخش طبیعی عمل کرده و به کاهش انقباضات عضلات مجاری تنفسی کمک می‌کند. دمنوش گرم مرزنجوش برای تسکین فوری سرفه خشک و به ویژه سرفههای آزاردهنده شبانه بسیار مؤثر است. برای مصرف، مرزنجوش خشک را دم کرده و بنوشید.
سوپ
نوشیدن سوپ گرم به ویژه سوپ مرغ، به هیدراته شدن بدن کمک کرده و رطوبت کافی را برای تسکین گلو فراهم می‌کند. بخار ناشی از سوپ مانند یک بخور ملایم عمل کرده و مواد مغذی آن نیز سیستم ایمنی را تقویت می‌کند. سوپ‌های سبک و آبکی با سبزیجات برای این منظور بهترین گزینه هستند. در کنار این‌ها می‌توانید از قرص تقویت سیستم ایمنی کمک بگیرید.
چهار تخم (روتارین)
این ترکیب گیاهی به دلیل داشتن مقادیر زیادی موسیلاژ (لعاب)، در تماس با آب لعاب غلیظی تولید می‌کند. این لعاب، گلو را می‌پوشاند، خشکی و سوزش آن را برطرف کرده و به عنوان یک ضدالتهاب موضعی برای سرفه خشک عمل می‌کند. یک قاشق چایخوری از آن را در آب جوش ریخته و پس از لعاب دادن، بنوشید.
به دانه
به دانه نیز حاوی موسیلاژ فراوان است که با خیساندن در آب گرم، لعاب غلیظی ایجاد می‌کند. این لعاب یک لایه محافظتی ضخیم بر روی مخاط تحریک‌شده گلو تشکیل داده و به همین دلیل یک تسکین‌دهنده عالی برای سرفههای خشک، به‌ویژه سرفههای همراه با خارش است. دانه‌ها را در آب جوش قرار دهید تا لعاب بدهد و سپس آن را بنوشید.
شکر تیغال
این ماده ترشح طبیعی یک حشره بر روی گیاه تیغال است که دارای موسیلاژ و قندهای تسکین‌دهنده است. شکر تیغال خاصیت نرم‌کننده و مرطوب‌کننده قوی گلو دارد. با پوشش‌دهی مخاط تحریک‌شده، محرک‌های سرفه را کاهش می‌دهد و میتواند برای سرفه خشک مفید باشد؛ می‌توانید تکه‌های آن را به آرامی بمکید.
بهترین راه برای درمان سرفه خشک در خانه چیست؟
درمان خانگی سرفه خشک و خارش گلو شامل موارد زیر است:
قرقره آب نمک
قرقره آب نمک یک روش مؤثر برای تسکین گلوی تحریک‌شده و کاهش التهاب است. نمک دارای خاصیت ضدالتهابی و ضدعفونی‌کننده است و به شستشوی باکتریها و ویروس‌ها از گلو کمک می‌کند. برای این کار، یک قاشق چایخوری نمک را در یک لیوان آب ولرم حل کرده و روزی چند بار غرغره کنید.
سیر خام
سیر دارای خواص ضدویروسی، ضدباکتریایی و ضدقارچی قوی است که میتواند به مبارزه با عفونتهای زمینه‌ای که عامل سرفه هستند، کمک کند. آلیسین موجود در سیر به کاهش التهاب و پاکسازی عفونتهای گلو کمک می‌کند. برای بهره‌گیری از خواص آن، سیر را به صورت خام بجوید یا آن را له کرده و با عسل ترکیب کنید.
آویشن
آویشن دارای ترکیبات فعالی مانند تیمول است که خاصیت ضداسپاسم (ضد انقباض) دارد و به شل شدن عضلات راه هوایی کمک می‌کند. این خاصیت باعث کاهش دفعات سرفه و تسکین گلو میشود. آویشن را به صورت دمنوش غلیظ تهیه کنید تا از خواص درمانی آن بهره‌مند شوید. در صورت عدم تحمل طعم آویشن انواع شربت ضد سرفه حاوی این گیاه در داروخانه‌ها با طعم قابل پذیرش موجود است.
گل ختمی
گل ختمی به دلیل وجود مقادیر بالای موسیلاژ (لعاب گیاهی)، در طب سنتی برای علاج سرفه خشک استفاده میشود. این موسیلاژ پس از حل شدن در آب، یک پوشش ضخیم و تسکین‌دهنده بر روی گلو و مخاط مری ایجاد کرده و خشکی و تحریک ناشی از سرفه را کاهش می‌دهد. دمنوش ریشه یا برگ گل ختمی را به آرامی و به صورت ولرم بنوشید.
نشاسته
نشاسته، به ویژه نشاسته گندم، پس از ترکیب با آب گرم به شکل یک ژل نرم درمی‌آید که یک پوشش موقت روی مخاط گلو ایجاد می‌کند. این ژل به عنوان یک عامل نرم‌کننده و محافظت‌کننده عمل کرده و به تسکین فوری خارش و خشکی گلو کمک می‌کند. برای مصرف، نشاسته را در آب یا شیر گرم حل کرده و برای طعم بهتر کمی عسل یا شیره انگور به آن بیفزایید.
بهترین توصیه برای درمان سرفه خشک شبانه چیست؟
سرفه خشک شبانه اغلب ناشی از ترشحات پشت حلق یا ریفلاکس اسید معده (GERD) هنگام دراز کشیدن است. معجزه سرفه خشک، کنترل این دو عامل و ایجاد یک محیط خواب مرطوب و آرام است:
– سر خود را هنگام خواب بالا نگه دارید، برای اینکار از چندین بالش استفاده نکنید. در عوض، سر تختخواب را حدود ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر بالا ببرید (مثلاً با قرار دادن بلوک زیر پایه‌های تخت). این کار از بازگشت اسید به گلو و تحریک آن جلوگیری می‌کند.
– حداقل ۳ تا ۴ ساعت قبل از خواب از خوردن غذا یا نوشیدن مایعات (به جز آب) خودداری کنید، به‌ویژه غذاهای محرک رفلاکس (تند، چرب، قهوه).
– یک قاشق چایخوری عسل قبل از خواب میتواند گلو را بپوشاند، تحریک را کاهش دهد و سرفه را سرکوب کند.
– نقش محیط و سبک زندگی در علاج سرفه خشک، چه در شب و چه در روز حیاتی است؛ زیرا هوای خشک میتواند مجاری تنفسی را تحریک کرده و سرفه را تشدید کند، بنابراین استفاده از دستگاه بخور هوا در اتاق خواب برای مرطوب نگه داشتن هوا و تسکین مخاط ضروری است.
– همزمان، برای کاهش تحریک باید کاملاً از دود سیگار و قلیان که از قوی‌ترین محرک‌ها هستند، دوری کرد. همچنین کنترل عواملی مانند آلودگی هوا، گرد و غبار، آلرژن‌های خانگی و پرهیز از استفاده مستقیم از عطر، اسپری‌ها و مواد شیمیایی تمیزکننده قوی در محیط‌های بسته، برای جلوگیری از تحریک بیشتر مجاری هوایی ضروری است.
در طب سنتی چگونه می‌توان سرفه خشک را درمان کرد؟
در طب سنتی، سرفه خشک اغلب به دلیل خشکی مزاج، گرمی بیش از حد یا غلبه خلط صفرا یا سودا در مجاری تنفسی دانسته میشود. روش‌های زیر برای رطوبت‌بخشی، نرم کردن گلو و رفع التهاب کاربرد دارند:
۱. اقدامات رطوبت‌بخش و تسکین‌دهنده
– استفاده از بخور (معمولی یا با عرق نعناع)
بخار آب به طور مستقیم مجاری تنفسی خشک را مرطوب کرده و التهاب را کاهش می‌دهد. بخور با عرق نعناع به دلیل منتول، احساس باز شدن مجاری تنفسی را ایجاد می‌کند.
– دمنوش گیاهی (آویشن، ختمی، پنیرک، عناب)
آویشن خاصیت ضداسپاسم دارد. ختمی و پنیرک سرشار از موسیلاژ (لعاب) هستند که بهترین نرم‌کننده برای پوشش‌دهی و تسکین گلوی خشک است. عناب نیز خاصیت نرم‌کنندگی دارد.
– عسل و لیمو ترش
عسل یک نرم‌کننده طبیعی است که گلو را می‌پوشاند. لیمو ترش (یا آبلیمو) به دلیل داشتن ویتامین C به تقویت ایمنی کمک می‌کند. همچنین مصرف قرص جوشان ویتامین C برای ارتقای سطح ایمنی مفید است.
– دمکرده چهار تخم یا به دانه
هر دو منبع غنی از موسیلاژ هستند که یک لایه محافظتی ضخیم بر روی مخاط گلو ایجاد کرده و خارش و خشکی سرفه را به طور مؤثری تسکین می‌دهند.
– سیب آب‌پز و پرتقال بخارپز با نمک
پختن میوه‌ها، سردی و رطوبت خام آن‌ها را گرفته و خاصیت نرم‌کنندگی و تسکین‌دهندگی آن‌ها را برای سرفه خشک (بدون افزایش بلغم) افزایش می‌دهد.
– حمام آب گرم
بخار ناشی از حمام آب گرم مانند یک بخور عمومی عمل کرده و به شل شدن مجاری تنفسی و تسکین سرفه کمک می‌کند.
۲. اقدامات ضدعفونی و مدیریت سرفه
– قرقره و شستشوی بینی با نمک
این روش‌ها برای پاکسازی مجاری بینی و گلو از باکتریها و ترشحات پشت حلق که محرک سرفه هستند، بسیار مؤثرند.
– شلغم آب‌پز با نمک یا پیاز کبابی
شلغم و پیاز (به خصوص نوع کبابی یا پخته) به دلیل ترکیبات گوگردی، دارای خواص خلط‌آور و ضدعفونی‌کننده ضعیف هستند و در طب سنتی برای تسکین سرفه و عفونتهای تنفسی توصیه می‌شوند.
۳. توصیه‌های تغذیه‌ای و سبک زندگی
– غذاهای گرم، آبکی و نرم
غذاهای گرم به نرم شدن گلو کمک کرده و غذاهای آبکی بدن را هیدراته نگه می‌دارند که برای تسکین سرفه ضروری است.
– حذف لبنیات
این توصیه به دلیل این باور است که لبنیات باعث غلظت خلط و افزایش رطوبت در دستگاه تنفسی میشود که در برخی موارد سرفه (به ویژه سرفه خلط دار) مضر است؛ اما برای سرفه خشک صرفاً جنبه پیشگیرانه از افزایش خلط دارد.
– همواره گلوی خود را مرطوب نگه دارید
طب سنتی تأکید زیادی بر پرهیز از خشکی دارد؛ جلوگیری از گرسنگی طولانی‌مدت به حفظ رطوبت و جلوگیری از غلبه صفرا کمک می‌کند.
– گذاشتن بالشت زیر سر موقع خواب
این کار به خصوص برای سرفه رفلاکسی از بازگشت اسید معده به گلو جلوگیری می‌کند و تحریک سرفه شبانه را کاهش می‌دهد.
داروهای تجویزی و تخصصی برای سرفه خشک
زمانی که سرفه خشک ناشی از یک بیماری مزمن مانند آسم، برونشیت ائوزینوفیلیک غیرآسمی (NAEB) یا سایر التهابات طولانی‌مدت باشد، پزشک ممکن است کورتیکواستروئیدهای استنشاقی را تجویز کند.
زمان و نحوه استفاده از کورتیکواستروئیدهای استنشاقی
این داروها خط اول درمان سرفه خشک ناشی از آسم و NAEB هستند. آن‌ها التهاب مزمن و حساسیت بیش از حد مجاری هوایی را کاهش می‌دهند. کورتیکواستروئیدها درمان‌های پیشگیرانه هستند و باید به صورت منظم و روزانه طبق دستور پزشک مصرف شوند، نه فقط هنگام بروز سرفه.
درمان دارویی سرفه ناشی از آسم یا سایر بیماری‌های مزمن
اگر سرفه خشک ناشی از داروهای فشار خون (مهارکننده‌های ACE) باشد، احتمالاً پزشک دارو را به گروه دیگری مانند مهارکننده‌های گیرنده آنژیوتانسین II (ARBs) تغییر می‌دهد.
درمان سرفه خشک با داروهای بدون نسخه
برای تسکین کوتاه‌مدت سرفه خشک، داروهای بدون نسخه که به عنوان آنتی توسیف‌ها (Antitussives) شناخته می‌شوند، بیشترین کاربرد را دارند. بهترین این داروها شامل موارد زیر است:
| عنوان | توضیحات |
|---|---|
| شربت دکسترومتورفان | با اثر بر مرکز سرفه در مغز، رفلکس سرفه را کاهش می‌دهد. |
| شربت اکسپکتورانت | مانند گایافنزین در درجه اول برای سرفههای خلط‌دار (تر) تجویز میشود، نه سرفه خشک. نقش آن رقیق کردن خلط است تا راحت‌تر از ریه‌ها خارج شود. استفاده از آن برای سرفه خشک معمولاً توصیه نمی‌شود. |
| شربت دیفن هیدرامین | به دلیل خاصیت آرام‌بخش قوی، اغلب در داروهای سرفه شبانه برای کمک به خواب استفاده میشود. |
| داروهای ضد احتقان | مانند سودوافدرین، برای سرفههای ناشی از ترشحات پشت حلق (PND) و احتقان بینی مفید هستند. با انقباض عروق، تورم بینی را کاهش می‌دهند. |
| قرص ایروکاست | برای درمان سرفه ناشی از آسم و آلرژی استفاده میشود؛ این دارو مستقیماً سرفه را سرکوب نمی‌کند، بلکه التهاب زمینه‌ای را درمان می‌کند. |
| آنتی هیستامین ها | معمولاً برای سرفههای ناشی از آلرژی توصیه می‌شوند، به کاهش آبریزش و ترشحات مخاطی ناشی از واکنش‌های آلرژیک که منجر به سرفه خشک می‌شوند، کمک می‌کنند. هشدار پزشکی: به دلیل عارضه جانبی خواب آلودگی شدید، از مصرف آنتیهیستامینها قبل از رانندگی یا کار با ماشین‌آلات سنگین خودداری کنید. |
1. شربت نوسکاف
معمولاً حاوی نوسکاپین است که یک ماده ضدسرفه است و با اثر مرکزی، سرفه را سرکوب می‌کند.
2. شربت پلارژین
این شربت حاوی عصاره گیاه پلارگونیوم سیدوئیدز است و با تقویت سیستم ایمنی، به کاهش علائم سرماخوردگی، گلودرد و به ویژه سرفههای خشک و تکراری کمک می‌کند.
3. شربت تیمکس
این محصول حاوی عصاره گیاه آویشن است و به دلیل خاصیت ضد اسپاسم قوی، به شل شدن مجاری تنفسی کمک کرده و در کاهش سرفههای خشک و بهبود برونشیت مؤثر است.
4. برون کلد
این شربت ترکیبی از چند گیاه دارویی نظیر آویشن و عشقه است که هم خاصیت خلط‌آور و هم ضد سرفه دارند و برای تسکین علائم سرماخوردگی و مجاری تنفسی استفاده میشود.
5. شربت توسیان
این شربت گیاهی نیز بر پایه عصاره آویشن باغی تولید شده و به عنوان یک ضد سرفه و خلط‌آور طبیعی عمل می‌کند و به رفع التهاب و گرفتگی‌های تنفسی کمک می‌کند.
6. پودر تارادین
این پودر معمولاً از ترکیب گیاهانی مانند به‌دانه تهیه شده است و برای ایجاد لعاب غلیظ و نرم کردن گلو و کاهش سرفههای خشک و آزاردهنده کاربرد دارد.
7. ساشه تیموسیپ
این ساشه (بسته‌های تک‌دوز) اغلب حاوی عصاره آویشن و عسل یا مواد مشابه است و برای تسکین گلودرد و سرفه به صورت دمنوش یا شربت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
چه زمانی برای سرفه خشک به پزشک مراجعه کنیم؟
در حالت کلی، اگر سرفه خشک شما بیش از سه هفته طول بکشد، باید به پزشک مراجعه کنید. اما در برخی موارد، سرفه میتواند نشانه‌ای از یک بیماری جدی‌تر باشد و نیاز به مراجعه فوری دارد.
در این بخش علائم و شرایطی که نیاز به مراجعه به پزشک یا اورژانس را مشخص می‌کنند، ذکر شده‌است:
۱. سرفه مزمن (طولانی‌مدت)
اگر سرفه خشک شما بیش از سه هفته ادامه یابد و با درمان‌های خانگی بهبود پیدا نکند (نشانه‌ی احتمالی آسم، رفلاکس معده یا سرفه ناشی از دارو).
اگر سرفه شما بیش از هشت هفته طول بکشد (در این صورت حتماً باید برای تشخیص علت مزمن به متخصص مراجعه کنید).
۲. علائم هشدار دهنده و نیاز به مراجعه فوری (اورژانس)
اگر سرفه خشک با هر یک از علائم زیر همراه بود، باید فوری به پزشک یا اورژانس مراجعه کنید:
- تنگی نفس یا دشواری در تنفس به خصوص اگر نتوانید نفس عمیق بکشید.
- خس‌خس سینه (صدای سوت مانند یا خشن هنگام تنفس).
- تب بالا و مداوم که پایین نمی‌آید.
- سرفه همراه با خون (مشاهده خون در خلط، حتی به مقدار کم).
- درد ناگهانی قفسه سینه که بی‌دلیل شروع شده باشد.
- کاهش وزن بدون توجیه در مدت کوتاه.
- تورم پاها یا مچ پا که میتواند نشانه نارسایی قلبی باشد.
۳. موارد خاص (کودکان و سالمندان)
کودکان: اگر کودک زیر ۴ ماه سرفه دارد یا کودک در هر سنی سرفه‌ای دارد که با تب، بی‌حالی، آبی شدن لب‌ها یا صدای تنفسی غیرطبیعی (مانند خروسک) همراه است، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
سالمندان: افراد مسن به دلیل ضعف سیستم ایمنی، در صورت بروز سرفه مداوم یا شدید، باید زودتر از جوان‌ترها به پزشک مراجعه کنند.
سخن پایانی
در نهایت، به یاد داشته باشید که بسیاری از داروهای گیاهی و بدون نسخه ذکر شده در این مقاله، به راحتی در دسترس هستند. برای صرفه‌جویی در زمان و اطمینان از دسترسی به محصولات اصلی و با کیفیت، توصیه میشود سفارش خود را در سایت داروخانه آنلاین مثبت سبز ثبت کنید. با این کار می‌توانید مشاوره‌های لازم را دریافت کرده و داروهای خود را به سرعت و سهولت درب منزل تحویل بگیرید.
