روی بسیاری از داروها یا مکمل‌های غذایی و بدنسازی ممکن است دیده باشید که این دارو برای بیماران مبتلا به سلیاک مناسب نیست. اگر برایتان این سوال پیش آمده که بیماری سلیاک چیست، در این مطلب با ما همراه باشید. آیا می‌دانید 10 درصد از ایرانی‌ها به Celiac مبتلا هستند؟
بیماری سلیاک چیست؟
بیماری سلیاک یک اختلال گوارشی است که بر اثر واکنش ایمنی غیرطبیعی به گلوتن ایجاد می‌شود. برخی از نام‌های دیگر بیماری سلیاک عبارتند از: اسپرو، اسپرو غیر گرمسیری و آنتروپاتی حساس به گلوتن. گلوتن پروتئینی است که در غذاهای تهیه شده از گندم، جو، چاودار و جو دوسر یافت می‌شود. حتی ممکن است گلوتن در بعضی از داروها، ویتامین‌ها و لوازم آرایشی مثل رژ لب نیز وجود داشته باشد. عدم تحمل گلوتن که به عنوان اختلالات مرتبط با گلوتن نیز شناخته می شود، با علائمی همراه است که پس از خوردن مواد غذایی حاوی این ماده بروز می‌یابند.
دقت داشته باشید که حساسیت به گلوتن با بیماری سلیاک متفاوت است. افرادی که به گلوتن حساسیت دارند ممکن است علائم خفیفی از خود بروز دهند. اما سلیاک یک اختلال خود ایمن به حساب می‌آید. در سلیاک پاسخ ایمنی به گلوتن باعث ایجاد سمومی می‌شود که پرزهای روده را از بین می‌برند. پرزها برآمدگی‌های انگشت مانندی در داخل روده کوچک هستند و در صورتی که آسیب ببینند، بدن دیگر قادر به جذب مواد مغذی از غذاها نخواهد بود. در این صورت فرد دچار سوء تغذیه شده و ممکن است آسیب دائمی به روده وی وارد شود. افراد مبتلا به سلیاک باید تمام اشکال گلوتن را از رژیم غذایی خود حذف کنند. حتی ممکن است انواع نان را نتوانند بخورند. ضمنا گلوتن در بعضی از مواد غذایی به عنوان یک ماده تثبیت کننده استفاده می‌شود. اگر سلیاک دارید مراقبت این نوع غذاها نیز باید باشید.
علائم سلیاک
علائم بیماری سلیاک عمدتا روده و دستگاه گوارش را درگیر می‌کند. اما می‌تواند روی سایر قسمت‌های بدن نیز تاثیر منفی بر جای بگذارد. نشانه‌های این بیماری در کودکان و بزرگسالان متفاوت است:
علائم سلیاک در کودکان
کودکان مبتلا به سلیاک ممکن است احساس خستگی و تحریک پذیری داشته باشند. همچنین ممکن است از لحاظ جثه کوچک‌تر از هم سن و سالان خود بوده و بلوغ آنها با تاخیر صورت گیرد. دیگر علائم عبارتند از:
- کاهش وزن
- استفراغ
- نفخ و درد شکم
- اسهال یا یبوست مداوم
- مدفوع رنگ پریده، چرب و بدبو
نشانه‌های سلیاک در بزرگسالان
بزرگسالان مبتلا به سلیاک ممکن است علائم گوارشی را تجربه کنند. البته در بیشتر موارد دیگر نواحی بدن نیز تحت تاثیر قرار خواهند گرفت. علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- کم‌خونی فقر آهن
- درد و سفتی مفاصل
- استخوان‌های ضعیف و شکننده
- خستگی
- تشنج
- اختلالات پوستی
- بی‌حسی و گزگز در دست‌ها و پاها
- تغییر رنگ یا از بین رفتن مینای دندان
- زخم‌های رنگ پریده در داخل دهان
- دوره‌های قاعدگی نامنظم
- ناباروری و سقط جنین
درماتیت هرپتیفرم (DH) یکی دیگر از علائم شایع در بیماری سلیاک است. این بیماری با بثورات پوستی و خارش شدید همراه بوده و ممکن است منجر به بروز تاول شود. بثورات حاصله ممکن است روی آرنج، باسن یا زانو دیده شود. DH تقریبا 15 تا 25 درصد از افراد مبتلا به بیماری سلیاک را تحت تاثیر قرار می‌دهد. کسانی که DH را تجربه می‌کنند اغلب علائم گوارشی ندارند.
علائم سلیاک بسته به عوامل مختلفی از فردی به فرد دیگر متفاوت است. این عوامل عبارتند از:
- مدت زمانی که یک فرد در دوران شیرخوارگی از شیر مادر تغذیه می‌کند.
- سن شروع مصرف مواد غذایی حاوی گلوتن
- مقدار گلوتنی که مصرف می‌شود.
- شدت آسیب روده
دقت داشته باشید که برخی از افراد مبتلا به سلیاک نیز ممکن است هیچ نوع علائمی نداشته باشند اما ممکن است در طولانی مدت عوارضی را تجربه کنند. اگر شک دارید که خود یا فرزندتان ممکن است سلیاک داشته باشید، حتما به پزشک مراجعه کنید. هرچه تشخیص و درمان به تاخیر بیفتد، احتمال بروز عوارض بیشتر خواهد بود.
احتمال بروز سلیاک در چه افرادی بیشتر است؟
سلیاک می‌تواند ارثی باشد. اگر والدین یا خواهر و برادر شما به سلیاک مبتلا باشند ممکن است خودتان هم این بیماری را داشته باشید. افرادی که سایر بیماری‌های خودایمن و برخی اختلالات ژنتیکی دارند نیز بیشتر در معرض ابتلا به بیماری سلیاک هستند. برخی از شرایط مرتبط با بیماری سلیاک عبارتند از:
- لوپوس، روماتیسم مفصلی، دیابت نوع 1، بیماری تیروئید، بیماری خود ایمنی کبد، بیماری آدیسون، سندرم شوگرن، سندرم داون، سندرم ترنر، عدم تحمل لاکتوز، سرطان روده و لنفوم روده.
آزمایش سلیاک
تشخیص بیماری سلیاک با معاینه فیزیکی و بررسی تاریخچه پزشکی فرد صورت می‌گیرد. پزشکان برای کمک به تائید تشخیص درست خود معمولا از آزمایش‌هایی نیز کمک می‌گیرند. افراد مبتلا به بیماری سلیاک اغلب دارای سطوح بالایی از آنتی اندومیسیم (EMA) و آنتی بادی‌های ضد ترانس گلوتامیناز بافتی (tTGA) هستند. این موارد را می‌توان با آزمایش خون تشخیص داد. فرد باید زمانی این تست‌ها را بدهد که همچنان از گلوتن در رژیم غذایی خود استفاده کند.
آزمایش‌های خونی که جهت تشخیص سلیاک استفاده می‌شوند، عبارتند از:
- شمارش کامل خون (CBC)
- تست‌های عملکرد کبد
- آزمایش کلسترول
- تست سطح آلکالین فسفاتاز
- تست آلبومین سرم
در افراد مبتلا به DH، بیوپسی پوست نیز می‌تواند به پزشکان در تشخیص بیماری سلیاک کمک کند. گاهی نیز از آندوسکوپی فوقانی برای تشخیص این بیماری استفاده می‌شود. پزشک همچنین می‌تواند از بیوپسی روده نیز برای بررسی‌های بیشتر استفاده نماید.
عوارض بیماری سلیاک
در صورتی که سلیاک درمان نشود می‌تواند به سایر اختلالات خودایمن مانند دیابت نوع 1 و مولتیپل اسکلروزیس (MS) و … منجر شود. کم خونی، پوکی استخوان، ناباروری، سقط جنین، بیماری‌های عصبی مانند صرع، میگرن و … نیز از دیگر عوارض سلیاک درمان نشده هستند.
آیا بیماری سلیاک کشنده است؟
افرادی که برای درمان سلیاک اقدام نمی‌کنند یا نسبت به درمان پاسخ مناسبی نمی‌هند، ممکن است بر اثر عوارض ناشی از این بیماری کمتر از آنچه که باید عمر کنند. با این حال سلیاک به ندرت کشنده است. وقتی بیماری سلیاک تشخیص داده می‌شود، اکثر افراد با اجتناب از مصرف گلوتن عملکرد خوبی داشته و دیگر مشکل خاصی نخواهند داشت.
درمان بیماری سلیاک
تنها راه درمان بیماری سلیاک حذف دائمی گلوتن از رژیم غذایی است. در این صورت پرزهای روده بهبود می‌یابند و شروع به جذب مواد مغذی می‌کنند. پزشک به فرد مبتلا یاد خواهد داد که چگونه در عین حال که از مواد غذایی حاوی گلوتن اجتناب می‌کند، همچنان رژیم غذایی سالمی داشته باشد. علائم بیماری سلیاک تنها چند روز پس از حذف گلوتن از رژیم غذایی ممکن است بهبود یابد. دقت داشته باشید که وقتی برای آزمایش سلیاک اقدام می‌کنید نباید گلوتن از رژیم غذایی شما حذف شده باشد چون در این صورت تنایج آزمایش می‌تواند پزشک را به غلط بیندازد.
هشدارهای غذایی برای بیماران مبتلا به سلیاک
حفظ یک رژیم غذایی بدون گلوتن آسان نیست. اما خوشبختانه در حال حاضر بسیاری از شرکت‌ها محصولات بدون گلوتن را روانه بازار می‌کنند. بنابراین حتما برچسب روی مواد غذایی را مطالعه کنید. اگر روی بسته بندی محصول نوشته شده باشد، Gluten free (فاقد گلوتن)، مصرف آن برای مبتلایان به سلیاک بلامانع خواهد بود. بیماران مبتلا به سلیاک از مصرف ترکیبات زیر در مواد غذایی باید بپرهیزند:
- گندم، چاودار، جو، تریتیکاله، بلغور، گندم دوروم، فارینا، آرد گراهام و آرد سمولینا.
از مصرف مواد غذایی زیر نیز باید اجتناب شود؛ مگر آنکه برچسب “فاقد گلوتن” داشته باشند:
- نان، کیک، آبنبات، غلات، بیسکوئیت، انواع سس، جو دوسر، پاستا، گوشت‌های فرآوری شده، سوسیس و کالباس و…
این غلات بدون گلوتن می‌توانند مصرف شوند:
- گندم سیاه، ذرت، آرد ذرت، آرد تهیه شده از برنج، سویا، ذرت، سیب زمینی یا لوبیا، برنج و تاپیوکا.
غذاهای بدون گلوتن سالم و مقوی عبارتند از:
- گوشت تازه، ماهی و مرغ
- میوه‌ها
- اکثر لبنیات
- سبزیجات نشاسته‌ای مانند نخود، سیب زمینی، سیب زمینی شیرین و ذرت
- برنج، لوبیا و عدس
- سبزیجات
علائم سلیاک باید طی چند روز یا چند هفته بعد از اینکه اصلاحات غذایی صورت گرفت، برطرف شوند. در کودکان روده معمولا طی 3 تا 6 ماه بهبود می‌یابد. اما بهبود کامل روده در بزرگسالان ممکن است چندین ماه طول بکشد. هنگامی‌که روده به طور کامل بهبود یابد، بدن می‌تواند مواد مغذی را به درستی جذب کند.
کلام پایانی
بیماری سلیاک یک اختلال گوارشی است. این بیماری زمانی بهبود می‌یابد که تمامی مواد غذایی حاوی گلوتن از رژیم غذایی حذف شوند. علائم سلیاک در کودکان و بزرگسالان می‌تواند متفاوت باشد که در این مقاله به طور جداگانه هر یک از آنها را بررسی کردیم. اگر فکر می‌کنید ممکن است این بیماری را داشته باشید حتما در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید. هرچه درمان دیرتر صورت گیرد، عوارض بیشتری سلامتی بدن را تهدید خواهد کرد.
