امروزه بحث‌های متعددی درباره افزایش ابتلا به دیابت نوع ۲ و چالش‌های آن برای سلامت عمومی جامعه به وجود آمده است. دیابت نوع ۲ به عنوان یکی از بیماری‌های مزمن و پیچیده در سراسر جهان شناخته میشود که با اختلال در تولید و استفاده از انسولین در بدن همراه است. افزایش بی‌رویه آمار ابتلا به این نوع از دیابت، نیازمند راهکارهایی جهت کنترل و مدیریت بهتر آن است. در ادامه مقاله به بررسی موارد مصرف، مقدار و زمان مصرف، موارد احتیاط و عوارض جانبی قرص متفورمین Metformin خواهیم پرداخت.
اشکال دارویی متفورمین
داروسازها با توجه به نیاز پزشکان و بیماران، داروها را در اشکال دارویی مختلفی تولید می‌کنند. داروی متفورمین در اشکال قرص معمولی 500 میلی گرم (عمومی)، 850 میلی گرم و 1000 میلی گرم ، قرص پیوسته رهش 500 میلی گرم (گلومتزا)، 750 میلی گرم و 1000 میلی گرم (گلومتزا)، محلول خوراکی 100 میلی گرم در میلی لیتر (Riomet)، سوسپانسیون خوراکی با رهش طولانی مدت 47.31 گرم / 473 میلی لیتر در هر بطری تولید میشود.
موارد مصرف قرص متفورمین
متفورمین (Metformin) با یک رژیم غذایی مناسب و برنامه ورزشی و احتمالاً با سایر داروها برای کنترل قند خون بالا در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 استفاده میشود. کنترل قند خون بالا به جلوگیری از آسیب کلیه، کوری، مشکلات عصبی، از دست دادن اندام‌ها و مشکلات عملکرد جنسی کمک میکند. کنترل مناسب دیابت همچنین ممکن است خطر حمله قلبی یا سکته را کاهش دهد. متفورمین با کمک به بازگرداندن پاسخ مناسب بدن به انسولینی که به طور طبیعی تولید می‌کنید، عمل میکند. همچنین میزان قندی را که کبد شما می‌سازد و معده یا روده شما جذب میکند را کاهش می‌دهد.
مصرف گلوکوفاژ در بزرگسالان
- دیابت نوع 2
- پیشگیری از دیابت نوع 2 (کاربرد غیر رسمی)
- سندرم تخمدان پلیکیستیک
- صرع میوکلونوس
مصرف گلوکوفاژ در کودکان
- دیابت نوع 2
مصرف گلوکوفاژ در سالمندان
- بیماران مسن احتمال بیشتری برای کاهش عملکرد کلیه دارند. در بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی منع مصرف دارد، عملکرد کلیه در سالمندان را با دقت کنترل کنید و با افزایش سن با احتیاط مصرف کنید.
- این دارو در بیماران بالای 80 سال استفاده نمی‌شود مگر اینکه عملکرد طبیعی کلیوی مشخص شود. دوز اولیه و نگهدارنده متفورمین در بیماران با سن بالا باید محافظه کارانه باشد، زیرا احتمال کاهش عملکرد کلیه در این افراد وجود دارد.
- مطالعات بالینی کنترل شده متفورمین شامل تعداد کافی از بیماران مسن برای تعیین اینکه آیا آن‌ها متفاوت از بیماران جوان‌تر پاسخ می‌دهند یا خیر را شامل نمی‌شود.
آثار فارماکولوژیک و مکانیسم اثر Metformin
مکانیسم عمل متفورمین Metformin سبب کاهش تولید گلوکز کبدی شده و جذب گلوکز گوارشی را کاهش می‌دهد. همچنین حساسیت به انسولین سلول هدف را افزایش می‌دهد. انتشار این دارو در 2 الی 3 ساعت و جذب آن با فراهمی زیستی 50 الی 60 درصد می‌باشد. توزیع پروتئین محدود شده به صورت حداقلی و دفع از طریق ادرار (90 درصد از طریق ترشح لوله ای) صورت می‌گیرد. همچنین در کلیرانس کلیوی (قابلیت دفع کلیوی) 450-540 میلی لیتر در دقیقه (رهاسازی منظم) قابل حذف است.
مقدار مصرف قرص Metformin
مقدار مصرف قرص متفورمین 500 میلی گرم هر 12 ساعت یا 850 میلی گرم در روز همراه با وعده غذایی می‌باشد. افزایش دوز با افزایش 500 میلی گرم در هفته یا 850 میلی گرم در هر دو هفته بر اساس کنترل قند خون و تحمل بیمار صورت می‌گیرد. قرص با انتشار طولانی مدت این محصول نیز 500 میلی گرم در روز همراه با شام یا 500 میلی گرم در روز تجویز میشود که نباید از 2000 میلی گرم در روز تجاوز کند. برای پیشگیری از دیابت نوع 2 در صورت تایید پزشک 850 میلی گرم PO در روز یا 850 میلی گرم هر 12 ساعت مطابق دستور پزشک تجویز میشود.
مقدار مصرف قرص گلوکوفاژ در کودکان
این محصول به عنوان مکمل رژیم غذایی به همراه ورزش برای بهبود کنترل قند خون در بزرگسالان و کودکان کمتر از 10 سال مبتلا به دیابت نوع 2 استفاده میشود. قرص متفورمین در سنین 10 تا 17 سال در سریع الرهش 500 میلی گرم هر 12 ساعت و در فرم آهسته رهش 500 میلی گرم PO در روز با شام توسط پزشکان تجویز میشود. همچنین در صورت لوزم دوز را با افزایش 500 میلی گرم در هفته، تا حداکثر دوز 2000 میلی گرم یک بار در روز، همراه با وعده غذایی عصر افزایش دهید.
زمان مصرف داروی متفورمین
قرص این محصول را طبق دستور پزشک خود به صورت خوراکی مصرف کنید. لازم بذکر است که دوز بر اساس وضعیت پزشکی شما، پاسخ به درمان و داروهای مورد استفاده توسط پزشک تعیین میشود. برای کاهش خطر عوارض جانبی (مانند ناراحتی معده)، پزشک ممکن است به شما دستور دهد که این دارو را با دوز پایین شروع کنید و به تدریج دوز خود را افزایش دهید.
موارد احتیاط
داروی Metformin ممکن است حاوی مواد غیرفعالی باشد که می‌تواند باعث واکنش‌های آلرژیک یا مشکلات دیگر شود. در صورتی که از قبل سوابق پزشکی خاص مانند مشکلات تنفسی (بیماری انسدادی ریه، یا آسم)، مشکلات خونی (مانند کم‌خونی، کمبود ویتامین B12)، بیماری کبدی و… داشتید حتما به پزشک اطلاع دهید. قبل از انجام عمل جراحی یا هر روش اشعه ایکس (اسکن) با استفاده از ماده حاجب یددار، به پزشک یا دندانپزشک خود در مورد تمام محصولاتی که استفاده می‌کنید، (از جمله داروهای تجویزی، داروهای بدون نسخه و محصولات گیاهی) اطلاع دهید.
- این محصول می‌تواند سبب افزایش خطر هیپوگلیسمی شدید به ویژه در افراد مسن، ضعیف یا سوء تغذیه، نارسایی غده فوق کلیوی یا هیپوفیز، کم آبی بدن، وضعیت‌های هیپوکسیک، نارسایی کبدی و کلیه، استرس ناشی از عفونت، تب، تروما و… شود.
- مصرف همزمان انسولین و عوامل ترشح کننده انسولین (به عنوان مثال سولفونیل اوره) ممکن است خطر هیپوگلیسمی را افزایش دهد. بنابراین برای به حداقل رساندن خطر هیپوگلیسمی در ترکیب با متفورمین، دوز کمتری از انسولین یا ترشح‌کننده انسولین لازم است.
- خودداری از غذا و مایعات در طول جراحی یا سایر روش‌ها ممکن است خطر کاهش حجم، افت فشار خون و نارسایی کلیوی را افزایش دهد.
- امکان اسیدوز لاکتیک نادر به دلیل تجمع متفورمین وجود دارد که می‌تواند کشنده باشد.
- در برخی موارد باعث تخمکگذاری در بیماران PCOS قبل از یائسگی و عدم تخمکگذاری میشود.
- در صورت مواجهه با استرس (تب، ضربه، عفونت) یا تجربه کتواسیدوز دیابتی شاید لازم باشد درمان با متفورمین قطع و انسولین تجویز شود.
موارد منع مصرف قرص متفورمین
- اسیدوز لاکتیک یک پیامد نادر، اما بالقوه شدید در درمان با متفورمین است که با افزایش سطح لاکتات خون (> 5 میلی مول در لیتر)، کاهش pH خون، اختلالات الکترولیت با افزایش شکاف آنیون و افزایش نسبت لاکتات مشخص میشود.
- عوامل خطر برای اسیدوز لاکتیک مرتبط با متفورمین (Metformin) شامل نارسایی کلیوی، مصرف همزمان برخی داروها (مثلاً مهارکننده‌های کربنیک انیدراز مانند توپیرامات)، سن 65 سال یا بیشتر، حالت‌های هیپوکسیک به عنوان مثال نارسایی احتقانی حاد قلب، مصرف بیش از حد الکل، و نارسایی کبدی می‌باشد.
- بیماران مبتلا به CHF (نارسایی احتقانی قلب) که نیاز به مدیریت دارویی دارند، به ویژه بیماران مبتلا به CHF ناپایدار یا حاد که در معرض خطر هیپوپرفیوژن و هیپوکسمی هستند، باید با احتیاط و دستور پزشک این دارو را مصرف کنند.
- در بیماران 80 سال یا بالاتر استفاده نشود، مگر اینکه CrCl نشان دهد که عملکرد کلیه کاهش نمی‌یابد، زیرا این بیماران بیشتر مستعد ابتلا به اسیدوز لاکتیک هستند.
- به طور کلی در بیمارانی که شواهد بالینی یا آزمایشگاهی بیماری کبدی دارند، باید اجتناب شود.
- هنگامی که بیمار در هر سطح دوزی از متفورمین تثبیت شد، اگر مشکل گوارش خاصی رخ داد مربوط به قرص نیست.
- در هر بیمار دیابتی مبتلا به اسیدوز متابولیک که فاقد شواهد کتواسیدوز است (کتونوری و کتونمی) باید به اسیدوز لاکتیک مشکوک شد. اسیدوز لاکتیک یک وضعیت اورژانس پزشکی است که باید در بیمارستان درمان شود.
عوارض جانبی متفورمین(Metformin)
بعد از مصرف داروی متفورمین عوارضی مانند حالت تهوع، استفراغ، ناراحتی معده، اسهال، گاز، ضعف یا طعم فلزی در دهان و… در برخی مشاهده شده است. علائم معده که پس از روزهای اول درمان شما رخ می‌دهد ممکن است نشانه‌های اسیدوز لاکتیک باشد. به یاد داشته باشید که این دارو تجویز شده است زیرا پزشک شما تشخیص داده که فواید آن برای شما بیشتر از خطر عوارض جانبی است. بسیاری از افرادی که از این دارو استفاده می‌کنند عوارض جانبی جدی ندارند. برخی از مهم‌ترین عوارض جانبی این محصول شامل موارد زیر می‌باشد:
- اسهال، محصول با رهش فوری
- تهوع و استفراغ، محصول با رهش فوری
- اسهال، محصول با رهش طولانی مدت
- تهوع و استفراغ، محصول با رهش طولانی مدت
- درد‌شکم و یبوست
- اتساع‌شکم
- سوء‌هاضمه / سوزش سردل
- نفخ شکم
- سرگیجه و سردرد
- عفونت دستگاه تنفسی فوقانی
- اختلال چشایی
تداخل دارویی متفورمین
تداخلات دارویی ممکن است نحوه عملکرد داروهای شما را تغییر یا خطر عوارض جانبی جدی را افزایش دهد. برای جلوگیری از تداخل دارویی لیستی از داروهای شیمیایی و گیاهی مورد استفاده خود تهیه کرده و در زمان مراجعه به پزشک نشان دهید. بسیاری از داروها می‌توانند بر قند خون شما تأثیر بگذارند و کنترل آن را سخت تر کنند. قبل از شروع، توقف یا تغییر هر دارویی با پزشک یا داروساز خود در مورد اینکه چگونه دارو ممکن است بر قند خون شما تأثیر بگذارد، صحبت کنید. داروهای مسدودکننده بتا (مانند متوپرولول، پروپرانولول، قطره‌های چشمی گلوکوم مانند تیمولول) ممکن است از ضربان قلب تند جلوگیری کند.
مصرف قرص متفورمین (Metformin) در دوران بارداری و شیردهی
داده‌های محدود در زنان باردار برای تعیین خطر مرتبط با دارو برای نقایص مادرزادی یا سقط جنین کافی نیست. مطالعات منتشر شده در مورد مصرف متفورمین (Metformin) در دوران بارداری ارتباط واضحی از این دارو و نقص مادرزادی یا خطر سقط جنین گزارش نکرده است. دیابت قندی با کنترل ضعیف در بارداری خطر ابتلا به کتواسیدوز دیابتی، پره اکلامپسی، سقط جنین خود به خود، زایمان زودرس، مرده‌زایی و عوارض زایمان را افزایش می‌دهد. همچنین دیابت قندی با کنترل ضعیف خطر نقص مادرزادی عمده، مرده زایی و عوارض مربوط به ماکروزومی را نیز افزایش می‌دهد.
بررسی مطالعات انسانی قرص گلوکوفاژ در بارداری
داده‌های منتشر شده از مطالعات پس از بازاریابی این محصول، ارتباط واضحی با متفورمین و نقایص مادرزادی عمده، سقط جنین یا پیامدهای نامطلوب برای مادر یا جنین هنگام استفاده در دوران بارداری را گزارش نکرده است. با این حال، این مطالعات به دلیل محدودیت‌های روش‌شناختی، از جمله حجم نمونه کوچک و گروه‌های مقایسه ناسازگار، نمی‌توانند به طور قطعی عدم وجود خطر مرتبط با متفورمین را ثابت کنند.
بررسی مطالعات حیوانی قرص گلوکوفاژ در بارداری
متفورمین هیدروکلراید هنگامی که به موش‌های باردار و خرگوش‌ها در دوزهایی تا 600 میلی‌گرم بر کیلوگرم در روز تجویز می‌شد، تأثیر منفی بر پیامدهای رشدی نداشت. این نشان‌دهنده قرارگرفتن در معرض حدود 2 و 5 برابر دوز بالینی 2550 میلی گرم بر اساس مقایسه سطح بدن برای موش‌ها و خرگوش‌ها است. همچنین تعیین غلظت جنین یک مانع جزئی جفتی را برای این دارو نشان داد.
تاثیر قرص گلوکوفاژ در دوران شیردهی
مطالعات محدود منتشر شده گزارش می‌دهند که متفورمین در شیر انسان وجود دارد. با این حال، اطلاعات کافی برای تعیین اثرات این دارو بر روی کودک شیرخوار وجود ندارد.
شرایط نگهداری Metformin
در بطری اصلی در دمای اتاق به دور از نور و رطوبت نگهداری شود. قرص Metformin را تا زمانی که تاریخ مصرف دارد می‌توانید استفاده کنید، ولی محلول و دیگر اشکال را بعد از 100 روز هر قسمت استفاده نشده را دور بریزید. دارو متفورمین را دور از دسترس کودکان و حیوانات نگهداری کنید. این محصول را زمانی که تاریخ مصرف آن تمام شده یا دیگر مورد نیاز نیست، به درستی دور بریزید. از ریختن این دارو در داخل خیابان، فاضلاب و توالت خودداری کنید.
کلام آخر قرص متفورمین
چنانچه در این مقاله از مجله داروخانه آنلاین مثبت سبز شرح دادیم، قرص متفورمین Metformin به عنوان یکی از داروهای کلیدی در مدیریت دیابت نوع ۲، نقش حیاتی در کنترل سطح گلوکز خون و بهبود حساسیت به انسولین ایفا میکند. این دارو با تأثیرات متعدد خود، از جمله کاهش تولید گلوکز از کبد، افزایش جذب گلوکز در عضلات و کاهش جذب آن در روده، به کاهش میزان قند خون کمک میکند. همچنین، متفورمین به عنوان یک داروی آنتی‌دیابتیک با اثرات اضافی مثبت بر میزان کلسترول خون و وزن بدن نیز شناخته شده است. این محصول با تایید و دستور پزشک توسط بیماران مورد استفاده قرار گیرد.
منبع سایت: Medscape
سلام سوال من اینکه “مصرف متفورمین برای کبد چرب بده یا خوبه”؟
با سلام کاربر گرامی
متفورمین با کنترل قند خون به درمان کبد چرب کمک میکند