در دهه های اخیر، پیشرفت های چشمگیری در زمینه علوم زیستی و پزشکی به وجود آمده است که باعث بهبود کیفیت زندگی بشر گردیده است. یکی از حوزه های مهم در این زمینه، تحقیقات درباره تأثیرات مواد طبیعی و ترکیبات شیمیایی در بهبود سلامت و درمان بیماری ها می باشد. یکی از این داروها که در سال های اخیر به عنوان یک ماده موثر در بهبود برخی از وضعیت های پزشکی شناخته شده است، شربت یا قرص تئوفیلین Theophylline می باشد. در ادامه مقاله به بررسی کلی این دارو، موارد مصرف، مقدار و زمان مصرف و عوارض جانبی خواهیم پرداخت.
اشکال دارویی تئوفیلین
داروهای گیاهی و شیمیایی متنوع در اشکال متفاوتی وابسته به نیاز بیماران و پزشکان تولید می شود. تئوفیلین در اشکال مختلفی از جمله کپسول آهسته رهش (24 ساعت) 100، 200، 300 و 400 میلی گرم، قرص آهسته رهش (12 ساعت) 100، 200، 300 و 450 میلی گرم، قرص آهسته رهش (24 ساعت)، شربت خوراکی و محلول داخل وریدی در داروسازی ها تولید می شود. داروساز و پزشک شما با توجه به نوع بیماری و سن شما (بزرگسالان، کودکان و سالمندان) اشکال مختلف آن را تجویز می کند.
موارد مصرف قرص تئوفیلین
تئوفیلین برای درمان بیماری های ریوی مانند آسم و COPD (برونشیت، آمفیزم) استفاده می شود. همچنین برای جلوگیری از خس خس سینه و تنگی نفس باید به طور منظم استفاده شود. این دارو متعلق به دسته ای از داروها به نام گزانتین است که با شل کردن ماهیچه های اطراف راه های هوایی بدن شما کار می کند تا شما به راحتی تنفس کنید. این دارو به صورت فوری عمل نکرده و نباید برای رفع مشکلات تنفسی ناگهانی استفاده شود. اگر تنگی نفس ناگهانی رخ داد، طبق دستور پزشک از اسپری تسکین دهنده سریع تنفسی خود استفاده کنید.
- تنگی نفس یا برونشیت
- برونکواسپاسم حاد
- سایر مشکلات تنفسی
شربت تئوفیلین جی چیست؟
این دارو ترکیبی از دو شربت تئوفیلین (Theophylline) و گایافنزین است که برای کنترل تنفس و گرفتگی حلق و بینی استفاده می شود. گایافنزین با ترکیبات دارویی خود سبب با کاهش تراکم و چسبندگی خلط شده و به این صورت حقلق و بینی فرد به صورت کامل باز می شود. این محصول یک داروی کامل برای پاکسازی قسمت های تنفسی بدن است.
آثار فارماکولوژیک و مکانیسم اثر Theophylline
تئوفیلین ماهیچه های صاف مجاری تنفسی را شل می کند و پاسخ راه های هوایی به محرک ها را سرکوب می کند. همچنین ممکن است غلظت آدنین مونوفسفات حلقوی (cAMP) را با مهار 2 ایزوآنزیم فسفودی استراز (PDE III و تا حدی PDE IV) افزایش دهد که در نهایت باعث آزاد شدن اپی نفرین از سلول های مدولای آدرنال می شود. جذب این دارو با شروع متغیر و با حداکثر زمان پلاسما 1-2 ساعت و حداکثر غلظت پلاسمایی 10 میکروگرم در میلی لیتر می باشد. در رابطه با متابولیسم نیز در کبد توسط CYP1A2 و CYP3A4 متابولیزه می شود.
مقدار مصرف قرص Theophylline
مقدار مصرف داروی تئوفیلین (Theophylline) برای بیمارانی که تازه شروع به مصرف این دارو کردند باید 5-7 میلی گرم/کیلوگرم وزن بدن به عنوان دوز بارگیری و 4.8-7.8 میلی گرم/کیلوگرم وزن بدن هر 12 ساعت به عنوان دوز نگهدارنده باشد. این دارو را به صورت خوراکی با یا بدون غذا طبق دستور پزشک، معمولاً 3 تا 4 بار در روز مصرف کنید. اگر این دارو معده شما را ناراحت می کند، می توانید آن را همراه با غذا مصرف کنید. لازم بذکر است، طریقه و مقدار مصرف این محصول در گروه های سنی با سوابق پزشکی خاص بسیاری متفاوت است. در ادامه به برخی از این موارد خواهیم پرداخت.
- افراد سیگاری باید 0.79 میلی گرم/کیلوگرم وزن بدن/ساعت برای 12 ساعت آینده (به صورت تزریق وریدی) پس از بارگیری دوز، سپس 0.63 میلی گرم/کیلوگرم وزن بدن/ساعت (به صورت تزریق وریدی) یا 5 میلی گرم/کیلوگرم وزن بدن هر 8 ساعت به صورت خوراکی (فرم آهسته رهش) مصرف کنند.
- تجویز همزمان با داروهایی که پاکسازی تئوفیلین را کاهش می دهند (مانند سایمتیدین، سیپروفلوکساسین، و اریترومایسین و سایر ماکرولیدها) باید به میزان 0.2-0.3 mg/kg/hr وریدی یا خوراکی (آهسته رهش) در هر 12-24 ساعت باشد.
- برای افرادی که نارسایی احتقان قلبی دارند 0.39 mg/kg/hr وریدی برای 12 ساعت بعد پس از بارگیری و سپس 0.08-0.16 mg/kg/hr مورد استفاده قرار گیرد.
- افرادی که دارای نارسایی قلبی هستند نیز پس از دوز بارگیری، mg/kg/hr 0.39 وریدی برای هر 12 ساعت و سپس 0.08-0.16 mg/kg/hr مصرف کنند.
زمان مصرف قرص تئوفیلین
اگر بیمار در حال حاضر تئوفیلین مصرف می کند، دوز بارگذاری کمتری تجویز کنید. برای محاسبه دوز از وزن ایده آل بدن استفاده کنید. 1 میلی گرم بر کیلوگرم منجر به افزایش 2 میلی گرم در لیتر (34.4 میلی مول در لیتر) در تئوفیلین سرم می شود. با اینحال زمان مصرف این دارو در افراد و گروه های مختلف (افراد با سوابق پزشکی و افراد مسن) بسیار متفاوت است. به همین دلیل پیشنهاد می شود با پزشک خود در رابطه با مصرف و دوز صحیح این دارو مشورت کنید.
موارد احتیاط
تئوفیلین Theophylline ممکن است حاوی مواد غیر فعالی باشد که می تواند باعث واکنش های آلرژیک یا مشکلات دیگر شود. قبل از استفاده از این دارو، سابقه پزشکی خود را به پزشک یا داروساز اطلاع دهید. برای مثال اگر از قبل زخم معده یا روده، تشنج، بیماری تیروئید، مشکلات قلبی (مانند نارسایی قلبی، ضربان قلب نامنظم)، بیماری کبد، فشار خون بالا و… داشتید حتما با پزشک در میان بگذارید. در صورت ابتلا به دیابت، بیماری کبد یا هر بیماری دیگری که نیاز به محدود کردن یا اجتناب از مصرف قند دارد، با احتیاط این دارو را مصرف کنید.
قبل از انجام جراحی، پزشک یا دندانپزشک خود را در مورد تمام محصولاتی که استفاده می کنید (از جمله داروهای تجویزی، داروهای بدون نسخه و محصولات گیاهی) مطلع کنید. افراد مسن ممکن است نسبت به عوارض جانبی تئوفیلین حساسیت بیشتری نشان دهند. همچنین تغییرات در بدن شما در طول 3 ماه آخر بارداری ممکن است بر میزان این دارو در خون شما تأثیر بگذارد. پزشک باید مقدار دارو در خون شما و همچنین هرگونه عوارض جانبی را به دقت کنترل کند تا در صورت نیاز دوز شما تغییر کند.
موارد منع مصرف قرص تئوفیلین
بیشتر داروهای موجود در بازار در برخی افراد دارای منع مصرف می باشد. داروی تئوفیلین (Theophylline) در افراد دارای حساسیت های مفرط منع مصرف دارد، ولی با اینحال منع مصرف آن فقط مربوط به حساسیت ها نیست. در ادامه به بررسی کلی از موارد احتیاط و منع مصرف این محصول می پردازیم.
- بیمارانی که دچار ناهنجاری های CNS می شوند (به ندرت) صرع غیر تشنجی را تجربه می کنند باید با احتیاط مصرف کنند.
- از مصرف زیاد و بدون تجویز پزشک این دارو اکیدا خودداری کنید.
- کلیرانس تئوفیلین ممکن است در بیماران مبتلا به نارسایی احتقانی قلب، ادم حاد ریوی، بیماری کبدی، کور ریوی، هپاتیت حاد، کم کاری تیروئید، سیروز، تب، یا سپسیس همراه با نارسایی چند عضوی و شوک کاهش یابد. در صورت کاهش کلیرانس تئوفیلینگ امکان دارد سمیت شدید و بالقوه کشنده رخ دهد.
- در بیماران مبتلا به پرکاری تیروئید، اختلال تشنج، زخم معده یا بیماری قلبی عروقی با احتیاط مصرف شود.
- برخی از اشکال دارویی ممکن است حاوی پروپیلن گلیکول باشند. در برخی موارد تشنج، هیپراسمولالیته، اسیدوز لاکتیک و افسردگی تنفسی مرتبط با استفاده از مقادیر زیاد پروپیلن گلیکول گزارش شده است.
- در صورت بروز علائم و نشانه های سمیت تئوفیلین، سطح سرمی را اندازه گیری کنید و مصرف دارو را قطع و به پزشک مراجعه کنید.
- در بیماران مبتلا به آریتمی قلبی، به استثنای برادی آریتمی با احتیاط مصرف شود، زیرا ممکن است آریتمی را تشدید کند.
- در بیماران مبتلا به فیبروز کیستیک و اختلالات تشنجی با رعایت احتیاط و تجویز پزشک مصرف شود.
عوارض جانبی قرص تئوفیلین (Theophylline)
بعد از مصرف شربت تئوفیلین در برخی افراد شاهد عوارض تهوع و استفراغ، درد معده یا شکم، سردرد، مشکل خواب، اسهال، تحریک پذیری، بی قراری، عصبی بودن، لرزش یا افزایش ادرار و… هستیم. به خاطر داشته باشید که این دارو تجویز شده زیرا پزشک شما تشخیص داده است که فواید آن برای شما بیشتر از خطر عوارض جانبی است. اگر عوارض جانبی این دارو ماندگار یا بدتر شد، حتما به پزشک خود اطلاع دهید تا دارو یا دوز مصرفی را تغییر دهد. برخی از مهم ترین عوارض جانبی این دارو شامل موارد زیر می باشد.
حداکثر غلظت سرمی <20 میکروگرم در میلی لیتر
- تحریک سیستم عصبی مرکزی، سردرد، بی خوابی، تحریک پذیری، بی قراری، تشنج
- اسهال، حالت تهوع، استفراغ
- دیورز (گذرا)
- درماتیت لایه بردار
- لرزش عضلات اسکلتی
- تاکی کاردی، فلاتر
- هیپرکلسمی (با بیماری پرکاری تیروئید همزمان)
- مشکل در ادرار کردن (مردان مسن مبتلا به پروستات)
حداکثر غلظت سرمی > 30 میکروگرم در میلی لیتر
- انفارکتوس حاد میوکارد
- تشنج (مقاوم در برابر داروهای ضد تشنج)
- احتباس ادرار
تداخل دارویی تئوفیلین
تداخلات دارویی ممکن است نحوه عملکرد داروهای شما را تغییر دهد یا خطر عوارض جانبی جدی را افزایش دهد. بیماران عزیز قبل از مراجعه به پزشک حتما لیستی از داروهای مصرفی و سوابق پزشکی خود تهیه کرده و در زمان مراجعه به پزشک نشان دهند. داروهای ریوسیگوات، سایمتیدین، دی سولفیرام، فلووکسامین، اینترفرون، مکزیلتین، پروپرانولول، ریفامپین، داروهای مورد استفاده برای درمان تشنج (مانند کاربامازپین، فنی توئین)، مخمر سنت جان، تیکلوپیدین، ویلوکسازین و… ممکن است دچار تداخل دارویی با تئوفیلین Theophylline شوند.
کافئین و الکل می توانند عوارض جانبی این دارو را افزایش دهند، پس اگر سیگار یا هر نوع مواد دیگر مصرف می کنید با پزشک خود مشورت کنید. از نوشیدن الکل یا کافئین (مانند قهوه، چای، کولا)، خوردن مقدار زیادی شکلات، یا مصرف محصولات بدون نسخه حاوی کافئین خودداری کنید. این دارو ممکن است با برخی از آزمایشات آزمایشگاهی (مانند تست های تصویربرداری قند خون، کلسترول، اسید اوریک، دی پیریدامول-تالیوم) تداخل داشته باشد و احتمالاً باعث نتایج آزمایش نادرست شود.
مصرف تئوفیلین (Theophylline) در دوران بارداری و شیردهی
تحقیقات و مطالعات حیوانی خطر جدی خاصی در زنان باردار نشان نمی دهد. مطالعات انسانی زیادی در رابطه با ارتباط این دارو با سلامت جنین و زنان باردار در دسترس نیست ولی مطالعات محدود در این زمینه خطری را نشان نمی دهد. در صورتی که فواید آن بیشتر از خطرات باشد، مادر در زمان بارداری یا بعد از آن می تواند دارو را مصرف کند. این دارو را در مواقعی که داروی جایگزین بهتر با عوارض کمتر در دسترس نیست، می توانید با تجویز پزشک مصرف کنید.
مصرف تئوفیلین در دوران شیردهی
تئوفیلین Theophylline در شیر مادر ترشح می شود و ممکن است باعث تحریک پذیری یا سایر علائم سمیت خفیف در نوزادان شود. با اینحال عوارض جانبی جدی در نوزاد بسیار بعید است مگر اینکه مادر دارای غلظت سمی تئوفیلین سرم باشد.
شرایط نگهداری قرص یا شربت Theophylline
داروهای مختلف از جمله تئوفیلین را به دور از دسترس کودکان و حیوانات نگهداری کنید. این محصول باید در دمای اتاق و دور از نور و رطوب نگهداری شود. از ریختن این دارو به داخل فاضلاب یا توالت اکیدا خودداری کنید. این محصول را زمانی که تاریخ مصرف آن تمام شده یا دیگر مورد نیاز نیست، به درستی دور بریزید.
کلام آخر در مورد قرص تئوفیلین
چنانچه در این مقاله از مجله داروخانه آنلاین مثبت سبز شرح دادیم، شربت یا قرص تئوفیلین Theophylline یک داروی بسیار مناسب برای جلوگیری از خس خس سینه و تنگی نفس در افراد مختلف است. پزشک شما باید با توجه به نوع بیماری و شرایط تنگی نفس، مقدار و زمان مصرف این دارو را برای شما مشخص کند. افرادی که از قبل این دارو را مصرف می کردند در صورتی که باز دچار تنگی نفس هستید و قصد مصرف آن را دارید، حتما با پزشک خود مشورت کنید. مصرف بی رویه و سرخود سبب عوارض جانبی و خطرات جدی برای افراد خواهد شد.
منبع سایت: Medscape
