یکی از دستاوردهای مهم در زمینه درمان بیماری‌های قلبی-عروقی و پیشگیری از لخته‌های خونی، کشف داروی هپارین به عنوان یکی از داروهای ضروری و حیاتی در پزشکی است. هپارین، یک ماده فعال طبیعی است که از بافت‌های حیوانی استخراج میشود و نقش اساسی در مهار تشکیل لخته‌های خونی دارد. این دارو در کنار مزایای گسترده، دارای عوارض جانبی و خطرات زیادی است که باید با بررسی و تایید پزشک مصرف شود.
مطالب ارائه شده در این مقاله، برای افرادی که به دنبال اطلاعات جامع در مورد داروی Heparin هستند، ارزش بسیاری دارد و میتواند به پزشکان، پژوهشگران و بیماران در فرآیند تصمیم‌گیری پزشکی و ارتقاء سلامت کمک کند.
اشکال دارویی هپارین
اشکال دارویی هپارین شامل محلول هپارین لاک 1 واحد در میلی لیتر، 2 واحد در میلی لیتر، 10 واحد در میلی لیتر و 100 واحد در میلی لیتر، محلول تزریقی 1000 واحد در میلی لیتر، 2500 واحد در میلی لیتر، 5000 واحد در میلی لیتر، 10000 واحد در میلی لیتر و 20000 واحد در میلی لیتر، محلول IV از قبل مخلوط شده 12500 واحد/250 میلی لیتر، 20000 واحد در 500 میلی لیتر، 25000 واحد/250 میلی لیتر و 25000 واحد/500 میلی لیتر می‌باشد.
موارد مصرف داروی هپارین
این دارو برای باز نگه‌داشتن کاتترهای IV و جریان آزادانه استفاده میشود. داروی هپارین به ایجاد یک ماده طبیعی خاص در بدن شما (پروتئین ضد انعقاد) کمک می‌کند تا خون به آرامی جریان داشته باشد و در کاتتر لخته نشود. این دارو به عنوان یک ضد انعقاد شناخته میشود. این شکل از هپارین نباید برای درمان یا جلوگیری از لخته‌شدن خون در بدن استفاده شود. همچنین برخی از محصولات به دلیل افزایش خطر عوارض جانبی نباید برای نوزادان استفاده شوند. برخی از مهم‌ترین موارد مصرف این دارو DVT & PE، سندرم‌های حاد کرونری، ضد انعقاد، باز بودن کاتتر و… می‌باشد.
آثار فارماکولوژیک و مکانیسم اثر داروی Heparin
مکانیسم دوز کم: این دارو فاکتور Xa را غیرفعال کرده و تبدیل پروترومبین به ترومبین را مهار می‌کند. مکانیسم دوز بالا: فاکتورهای IX، X، XI و XII و ترومبین را غیرفعال کرده و تبدیل فیبرینوژن به فیبرین را مهار می‌کند. هپارین متابولیزه شده در کبد (جزئی) و سیستم رتیکولواندوتلیال (جزئی) بوده و از طریق ادرار دفع میشود.
مقدار مصرف داروی Heparin
این دارو طبق دستور پزشک از طریق تزریق در کاتتر IV تجویز میشود. این دارو قابلیت استفاده در بدن شما را نداشته و سبب عوارض جانبی میشود. داروی هپارین دارای خواص قوی است، در صورتی که از آن در موارد نادرست یا اشتباه استفاده شود، میتواند سلامت جانی بیمار را تهدید کند. قبل از تزریق این دارو بررسی کنید که از قدرت و دوز صحیح استفاده می‌کنید، همچنین به تداخلات دارویی (مانند دوکسوروبیسین، دروپریدول، سیپروفلوکساسین و میتوکسانترون) این دارو توجه زیادی داشته باشید.
مقدار مصرف داروی هپارین در بزرگسالان
- این دارو در جهت پیشگیری DVT و PE 5000 واحد هر 8 الی 12 ساعت یا 7500 واحد هر 12 ساعت تجویز میشود.
- برای درمان DVT و PE 80 واحد/کیلوگرم بولوس وریدی، سپس انفوزیون مداوم 18 واحد/کیلوگرم در ساعت یا 5000 واحد بولوس IV، سپس انفوزیون مداوم 1300 واحد در ساعت یا 250 واحد/کیلوگرم (به طور متناوب، 17500 واحد) SC، سپس 250 واحد/کیلوگرم در 12 ساعت استفاده شود.
- سندرم‌های حاد کرونری در نوع PCI بدون مهارکننده GPIIb/IIIa: بولوس اولیه IV 70-100 واحد بر کیلوگرم (هدف ACT 250-300 ثانیه) و با مهارکننده GPIIb/IIIa بولوس اولیه IV 50-70 واحد بر کیلوگرم (ACT هدف > 200 ثانیه) استفاده شود.
- در STEMI بیمار فیبرینولیتیک: بولوس وریدی 60 واحد بر کیلوگرم (حداکثر: 4000 واحد)، سپس 12 واحد در کیلوگرم در ساعت (حداکثر 1000 واحد در ساعت) به عنوان انفوزیون IV مداوم استفاده شود.
- در جهت درمان ضد انعقادی تزریق متناوب IV: 8000-10000 واحد IV در ابتدا، سپس 50-70 واحد در کیلوگرم (5000-10000 واحد) هر 4 الی 6 ساعت تجویز میشود.
- هپارین سدیم ممکن است زمان پروترومبین یک مرحله‌ای را طولانی کند. هنگامی که هپارین سدیم همراه با دیکومارول یا وارفارین سدیم داده میشود، حداقل 5 ساعت پس از آخرین دوز داخل وریدی یا 24 ساعت پس از آخرین دوز زیر جلدی باید قبل از خون‌گیری بگذرد تا زمان پروترومبین معتبر به دست آید.
- در جهت جلوگیری از تشکیل لخته در کاتترهای وریدی و شریانی از 100 واحد در میلی لیتر استفاده کنید. القای حجم کافی برای پرکردن لومن کاتتر ضروری است.
زمان مصرف هپارین
اگر داروی هپارین را بدون نسخه مصرف می‌کنید، ابتدا اطلاعات دارویی موجود بر روی بسته‌بندی دارو را با دقت مطالعه کنید. قبل از استفاده، این دارو را به صورت بصری از نظر وجود ذرات یا تغییر رنگ بررسی کنید. برای تجویز در نوزادان، بار متابولیک روزانه ترکیبی بنزیل الکل را از همه منابع از جمله تزریق داروی هپارین سدیم (حاوی 9.45 میلی گرم بنزیل الکل) و سایر داروهای حاوی بنزیل الکل در نظر بگیرید. حداقل مقدار بنزیل الکل که در آن عوارض جانبی جدی ممکن است رخ دهد مشخص نیست.
موارد احتیاط
قبل از مصرف داروی هپارین، اگر به آن یا سایر داروهای مشابه مانند پنتوسان پلی سولفات سدیم حساسیت دارید، از مصرف این دارو پرهیز کنید. این دارو ممکن است حاوی مواد غیرفعال (مانند بنزیل الکل موجود در برخی از برندها) باشد که میتواند باعث واکنش‌های آلرژیک یا حساسیت شود.
در صورت داشتن سوابق پزشکی خاص مانند درد قفسه سینه مداوم، سابقه سکته قلبی یا مغزی، اختلالات کبدی یا کلیوی، مشکلات قلبی و عروقی، حساسیت مفرط، آلرژی و … با احتیاط مصرف کنید. بهتر است قبل از استفاده یا تجویز نسخه سوابق پزشکی خود را با پزشک در میان بگذارید تا در صورت نیاز نسخه را تغییر دهد.
- هرگونه عامل خطر برای خونریزی (مانند آندوکاردیت باکتریایی تحت حاد، دیسکرازی خون، منوراژی، آنوریسم تشریح‌کننده، جراحی بزرگ، بی‌حسی نخاعی، هموفیلی، ضایعات اولسراتیو دستگاه گوارش، بیماری کبد، اختلال هموستاز) با احتیاط مصرف شود.
- در بیمارانی که داروی هپارین دریافت می‌کنند، خونریزی میتواند تقریباً در هر نقطه‌ای رخ دهد. بروز بیشتر خونریزی در بیماران به ویژه زنان بالای 60 سال گزارش شده است. کاهش بی‌دلیل هماتوکریت، کاهش فشار خون یا هر علامت غیرقابل توضیح دیگری باید به بررسی جدی یک رویداد خونریزی منجر شود.
- برای سالمندان در برخی موارد نیاز به دوز کمتری است، بسته به نظر و بررسی پزشک دوز مصرفی در بیماران بالای 60 سال متفاوت است.
- هپارین سدیم ممکن است زمان پروترومبین یک مرحله‌ای را طولانی کند. هنگامی که هپارین سدیم همراه با دیکومارول یا وارفارین سدیم داده میشود، حداقل 5 ساعت پس از آخرین دوز داخل وریدی یا 24 ساعت پس از آخرین دوز زیر جلدی باید قبل از خون‌گیری بگذرد تا زمان پروترومبین معتبر به دست آید.
- در صورت نگهداری با بنزیل الکل، در نوزادان، زنان باردار یا زنان شیرده مصرف نشود. بنزیل الکل با عوارض جانبی جدی و مرگ، به ویژه در بیماران اطفال (سندرم گاسپینگ) همراه بوده است.
- پوکی استخوان ممکن است با استفاده طولانی مدت (بیش از 6 ماه) به دلیل کاهش تراکم استخوانی رخ دهد.
ترومبوسیتوپنی (اختلال پلاکت خون) در داروی هپارین
- ترومبوسیتوپنی در بیماران دریافت‌کننده هپارین با فرکانس تا 30% گزارش شده است که ممکن است 2 تا 20 روز (به طور متوسط 5 تا 9) پس از شروع درمان رخ دهد.
- شمارش پلاکت‌ها را قبل و به صورت دورهای در طول درمان با داروی هپارین بدست آورید. ترومبوسیتوپنی خفیف (تعداد بیشتر از 100000/mm3) ممکن است ثابت بماند یا معکوس شود، حتی اگر هپارین ادامه یابد.
- با این حال، ترومبوسیتوپنی را با هر درجه‌ای از نزدیک کنترل کنید. اگر شمارش به کمتر از 100000/mm3 رسید یا اگر ترومبوز مکرر ایجاد شد، فوراً مصرف را قطع کنید و HIT و HITT را ارزیابی کنید. در صورت لزوم، یک ضد انعقاد جایگزین تجویز کنید.
مقاومت به هپارین
- افزایش مقاومت به هپارین ممکن است در بیماران مبتلا به کمبود آنتی‌ترومبین، افزایش کلیرانس هپارین، افزایش پروتئین‌های اتصال هپارین، افزایش فاکتور VIII یا فیبرینوژن مشاهده شود و ممکن است برای حفظ aPTT درمانی به دوزهای بیش از 35000 واحد در 24 ساعت نیاز باشد. این موارد اغلب در تب، ترومبوز، ترومبوفلبیت، عفونت‌های با تمایلات ترومبوز، انفارکتوس میوکارد، سرطان، بیماران پس از جراحی و بیماران مبتلا به کمبود آنتی‌ترومبین مشاهده میشود.
- در صورت مشکوک بودن به مقاومت به هپارین، اندازه‌گیری سطح آنتی‌ترومبین را در نظر بگیرید. آزمایشات انعقادی را به طور مکرر در چنین بیمارانی کنترل کنید. زیرا ممکن است لازم باشد دوز هپارین را بر اساس پایش تست انعقاد تنظیم کنید.
حساسیت مفرط داروی هپارین
- واکنش‌های افزایش حساسیت همراه با لرز، تب و کهیر به عنوان شایع‌ترین و همچنین آسم، رینیت، اشک ریزش و واکنش‌های آنافیلاکتوئید گزارش شده است.
- بیمارانی که دارای حساسیت مفرط به هپارین هستند، باید دارو را فقط در موقعیت‌های کاملاً تهدیدکننده حیات مصرف کنند. از آنجایی که هپارین سدیم موجود در کلرید سدیم تزریقی از بافت حیوانی مشتق شده است، در بیمارانی که سابقه حساسیت به محصولات گوشتی دارند باید با احتیاط مصرف شود.
هیپرکالمی (کاهش سطح خونی یون پتاسیم) داروی هپارین
- هپارین میتواند ترشح آدرنال آلدوسترون را که منجر به هیپرکالمی میشود، سرکوب کند. به ویژه در بیماران مبتلا به دیابت شیرین، نارسایی مزمن کلیه، اسیدوز متابولیک از قبل موجود، افزایش پتاسیم پلاسما یا مصرف داروهای نگهدارنده پتاسیم این مشکل گزارش شده است. همچنین به نظر می‌رسد خطر هیپرکالمی با طول مدت درمان افزایش می‌یابد، اما معمولاً با قطع هپارین برگشت‌پذیر است.
- اندازه‌گیری پتاسیم پلاسما در بیماران در معرض خطر هیپرکالمی قبل از شروع درمان با هپارین و به طور دورهای در تمام بیمارانی که بیش از 5 روز یا زودتر تحت درمان قرار گرفته‌اند، بنا به تشخیص پزشک ضروری می‌باشد.
موارد منع مصرف هپارین
- سابقه ترومبوسیتوپنی ناشی از پلی سولفات پنتوسان (HIT) (با یا بدون ترومبوز)
- حالت خونریزی فعال غیرقابل کنترل به جز زمانی که به دلیل انعقاد داخل عروقی منتشر (DIC) باشد.
- شرایطی که در آن تست‌های انعقادی را نمی‌توان در فواصل زمانی مناسب انجام داد.
- مواردی که تجویز سدیم یا کلرید میتواند از نظر بالینی مضر باشد (فقط محلول‌های وریدی هپارین 2 واحد در میلی لیتر).
- حساسیت شناخته شده به هپارین
عوارض جانبی داروی هپارین (heparin)
بسیاری از افرادی که از این دارو استفاده می‌کنند عوارض جانبی جدی ندارند. اگرچه احتمال آن بسیار کم است، اما اگر تأثیر آن بر پروتئین‌های لخته‌کننده شما بیش از حد باشد، این دارو میتواند باعث خونریزی شود.
در صورت بروز هرگونه علائم مانند درد، تورم، ناراحتی غیرمعمول، خونریزی طولانی مدت از بریدگی یا لثه، خونریزی‌های مکرر بینی، دوره‌های قاعدگی غیرمعمول سنگین یا طولانی، کبودی غیرمعمول و آسان، ادرار تیره، مدفوع سیاه و … به پزشک مراجعه کنید. این موارد از عوارض جانبی جدی داروی هپارین است، در صورت مشاهده مصرف دارو را قطع کنید.
- سندرم گاسپینگ در نوزادان به دلیل نگهدارنده بنزیل الکل
- پوکی استخوان (استفاده طولانی مدت و با دوز بالا)
- ترومبوسیتوپنی ناشی از هپارین، احتمالاً تاخیری
- افزایش چربی خون در صورت قطع هپارین
- نکروز پوست در محل تزریق زیر جلدی
- زخم محل تزریق (بعد از تزریق عمیق SC)
- واکنش حساسیت مفرط ایمنی
- افزایش آمینوترانسفراز کبدی
- آلوپسی گذرا با تاخیر
- حساسیت مفرط
- هیپرکالمی
- پریاپیسم
- آنافیلاکسی
- درد خفیف
- خونریزی
تداخل دارویی هپارین
تداخلات دارویی ممکن است نحوه عملکرد داروهای شما را تغییر یا خطر عوارض جانبی جدی را افزایش دهد. برای جلوگیری از تداخلات دارویی لیستی از داروهای مورد استفاده خود تهیه کنید و به پزشک نشان دهید. داروی هپارین ممکن است با برخی از آزمایشات (مانند زمان پروترومبین) تداخل داشته باشد و احتمالاً باعث نتایج آزمایش نادرست شود. مطمئن شوید که پرسنل آزمایشگاه و همه پزشکان شما از مصرف این دارو مطلع هستند.
- تداخلات رده X (پرهیز): اوریتاوانسین، ریواروکسابان، استرپتوکیناز، تلاوانسین، اوروکیناز، وراپاکسار، آپیکسابان، کورتیکورلین، دابیگاتران اتکسیلات، ادوکسابان، همین، میفپریستون، اوماستاکسین
- کاهش اثرات هپارین توسط داروها: اپلرنون، ایبریتومومب تیوکستان، نینتدانیب، اوبینوتوزومب، اوماستاکسین، پالیفرمین، نمک‌های پتاسیم، دیورتیک های نگهدارنده پتاسیم، ریواروکسابان، آنژیوتانسین، کلاژناز (سیستمیک)، کورتیکورلین، دفراسیروکس، دئوکسی کولیک اسید، دسیرودین
- افزایش اثرات هپارین توسط داروها: گیاهان (با خاصیت ضد انعقاد و ضد پلاکت)، ایبروتینیب، اینوترسن، لیماپروست، مزوگلیکان، میفپریستون، داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی، اسید چرب امگا-3، پنتوسان پلی سولفات سدیم، پنتوکسی فیلین، آنالوگ‌های پروستاسیکلین، سالیسیلات‌ها، استرپتوکیناز، داروهای با خاصیت ضد پلاکت، آلمتوزومب، آنتی‌ترومبین، آپیکسابان، آسپیرین، برومپریدول، کاپلاسیزومب، دابیگاتران اتکسیلات، داساتینیب
مصرف داروی هپارین (Heparin) در دوران بارداری و شیردهی
هیچ اطلاعاتی در مورد استفاده از تزریق هپارین سدیم در زنان باردار وجود ندارد تا خطر نقص مادرزادی و سقط جنین مرتبط با دارو را نشان دهد. در گزارش‌های منتشر شده نیز شواهدی از افزایش خطر پیامدهای نامطلوب مادر یا جنین در انسان وجود ندارد. هیچ پیامد نامطلوب شناخته شدهای در ارتباط با قرار گرفتن جنین در معرض بنزیل الکل نگهدارنده از طریق تجویز دارو توسط مادر وجود ندارد. با این حال، بنزیل الکل نگهدارنده در صورت تجویز داخل وریدی در نوزادان میتواند باعث عوارض جانبی جدی و مرگ شود.
تاثیر داروی هپارین بر شیردهی
هیچ اطلاعاتی در مورد وجود تزریق هپارین سدیم در شیر انسان، اثرات آن بر نوزاد شیرخوار یا تولید شیر وجود ندارد. بنزیل الکل موجود در سرم مادر به احتمال زیاد وارد شیر انسان میشود و ممکن است از طریق خوراکی توسط نوزادی که با شیر مادر تغذیه میشود، جذب شود.
هیچ اطلاعاتی در مورد وجود تزریق این دارو در شیر انسان، اثرات آن بر نوزادان شیرخوار یا تولید شیر وجود ندارد. به دلیل وزن مولکولی زیاد، این دارو به احتمال زیاد در شیر انسان دفع نمی‌شود و هر هپارین موجود در شیر از طریق خوراکی توسط نوزادی که با شیر مادر تغذیه میشود، جذب خواهد شد.
شرایط نگهداری داروی هپارین
برای جزئیات نگهداری به دستورالعمل‌های داروی هپارین مراجعه کرده یا با داروساز خود مشورت کنید. همه داروهای شیمیایی و گیاهی را دور از دسترس کودکان و حیوانات نگهداری کنید.
کلام آخر داروی هپارین
در این مقاله از مجله داروخانه آنلاین مثبت سبز، متوجه شدیم که داروی هپارین یکی از داروهای بسیار مهم و حیاتی در علوم پزشکی است و تأثیرات بسیار مثبتی بر روی جلوگیری از لخته‌های خونی و درمان بیماری‌های مختلف اعم از بیماری‌های قلبی-عروقی و بیماری‌های خونی دارد. مکانیسم عمل داروی هپارین در مهار تشکیل لخته‌های خونی، نقش بسیار مهمی در پیشگیری از مشکلات جدی قلبی-عروقی دارد. داروی heparin یکی از داروهای بسیار حیاتی و اساسی در پزشکی است که دارای تاریخچه طولانی و کاربردهای وسیع در درمان بسیاری از بیماری‌ها می‌باشد.
منبع سایت: Medscape
