در حوزه پزشکی و درمانی، داروهای آنتی‌هیستامین به عنوان یکی از دسته‌های مهم و اساسی داروها شناخته می‌شوند که به مواجهه با علائم و عوارض حساسیت‌های آلرژیک از جمله رینیت آلرژیک، آنفیلاکسی و طیف گسترده‌ای از مشکلات پوستی کمک می‌کنند. یکی از داروهای موثر در این زمینه، داروی پرومتازین نام دارد. پرومتازین یکی از داروهای آنتی‌هیستامین است که به‌طور گسترده در کنترل علائم حساسیت‌های آلرژیک و دردها مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این مقاله، ما سعی داریم تا به توضیح و بررسی گسترده‌تری از داروی Promethazine به عنوان یک داروی آنتی‌هیستامین بپردازیم.
اشکال دارویی پرومتازین
اشکال دارویی پرومتازین شامل قرص 12.5 میلی گرم، 25 میلی گرم و 50 میلی گرم، شیاف 12.5 میلی گرم، 25 میلی گرم و 50 میلی گرم، محلول تزریقی 25 میلی گرم در میلی لیتر و 50 میلی گرم در میلی لیتر و شربت 5 میلی گرم / 5 میلی لیتر می‌باشد که در ایران فقط فرم تزریقی 25 و 50 میلی گرم در میلی لیتر و شربت خوراکی موجود است. همچنین داروهای همگروه آن نیز آنتی‌هیستامین دکونژستانت، دیفن هیدرامین کامپاند، بروم فنیرامین مالئات، کاربینوکسامین، کلرفنیرامین مالئات، کلماستین، سیپروهپتادین، دیفن‌هیدرامین، دوکسیلامین و… است.
موارد مصرف داروی پرومتازین
پرومتازین برای پیشگیری و درمان تهوع و استفراغ مربوط به شرایط خاص (مانند قبل و بعد از جراحی، بیماری حرکت) استفاده می‌شود. همچنین همراه با سایر داروها برای درمان واکنش‌های آلرژیک شدید (آنافیلاکسی) و واکنش به فرآورده‌های خونی استفاده می‌شود. در برخی موارد نیز برای درمان واکنش‌های آلرژیک خفیف‌تر زمانی که نمی‌توانید پرومتازین را از طریق دهان مصرف کنید، استفاده شود. همچنین ممکن است برای کمک به احساس خواب‌آلودگی یا آرامش قبل و بعد از جراحی، در حین یا در طول زایمان استفاده شود.
این دارو برای کمک به برخی از مسکن‌های اپیوئیدی (مانند مپریدین) برای عملکرد بهتر استفاده می‌شود. پرومتازین یک آنتی‌هیستامین است و با مسدودکردن یک ماده طبیعی خاص (هیستامین) که بدن شما در طی یک واکنش آلرژیک تولید می‌کند، عمل می‌کند. سایر اثرات آن (مانند ضد تهوع، آرام بخش، تسکین درد) ممکن است با تأثیر بر سایر مواد طبیعی (مانند استیل کولین) و با اثر مستقیم بر روی قسمت‌های خاصی از مغز عمل کند. این دارو برای استفاده در کودکان کمتر از 2 سال تأیید نشده است.
موارد مصرف قرص پرومتازین در بزرگسالان
- حالت تهوع و استفراغ
- شرایط آلرژیک
- دریازدگی
- آرامبخشی قبل از عمل
- آرام بخش بعد از عمل
- آرام بخش مامایی و زایمان
موارد مصرف قرص پرومتازین در کودکان
- شرایط آلرژیک (تایید نشده)
- حالت تهوع و استفراغ
- دریازدگی
- آرام بخش
- آرامبخشی قبل از عمل
- آرام بخش بعد از عمل
آثار فارماکولوژیک و مکانیسم اثر داروی Promethazine
مکانیسم عمل داروی پرومتازین مشتق فنوتیازین با اثر ضد دوپامینرژیک است که مسدودکننده گیرنده‌های دوپامین مزولیمبیک و گیرنده‌های آلفا آدرنرژیک در مغز می‌باشد. حداکثر زمان سرمی این دارو 6.7-8.6 ساعت (شیاف)، 4 ساعت (شربت) می‌باشد. این دارو متابولیزه شده توسط آنزیم کبدی P450 CYP2D6 بوده و دارای نیمه عمر 10 ساعت (IM)، 9-16 ساعت (IV) و 16-19 ساعت (شربت) می‌باشد. در آخر نیز از طریق ادرار (ماژور) و مدفوع (مینور) دفع می‌شود.
مقدار مصرف داروی Promethazine
قبل از مصرف دارو، اطلاعات دارویی موجود بر روی بسته‌بندی دارو را مطالعه کنید. سازنده کاربردها و نحوه مصرف دارو را بطور دقیق بیان کرده است. داروی پرومتازین (تزریقی) در عمق عضله تزریق کنید و بهتر است توسط یک متخصص مراقبت‌های بهداشتی با تزریق آهسته در یک ورید بزرگ تزریق شود. همچنین این دارو را زیر پوست یا داخل شریان تزریق نکنید. برای حالت تهوع و استفراغ، این دارو را طبق دستور پزشک خود معمولا هر 4 ساعت در صورت نیاز مصرف کنید.
زمان مصرف پرومتازین
اگر در مورد استفاده صحیح از این دارو سؤالی دارید، با پزشک یا داروساز خود مشورت کنید. در صورتی که بدون نسخه قصد مصرف پرومتازین (P zromethazine) را دارید، تمام دستورالعمل‌های آماده‌سازی و استفاده را از پزشک یا داروساز خود سوال کنید. دوز و تعداد دفعات دریافت این دارو بر اساس سن، وضعیت پزشکی و پاسخ به درمان است و البته در کودکان، دوز بیشتر بر اساس وزن می‌باشد. دوز مصرفی خود را بدون دستور پزشک افزایش ندهید، انجام این کار سرعت بهبودی بیماری شما بالا نمی‌برد. اگر بعد از استفاده از این دارو بهبودی در شما حاصل نشد یا عوارضی جدید ایجاد شد، به پزشک مراجعه کنید.
نحوه مصرف پرومتازین در بزرگسالان
- برای درمان واکنش آلرژیک 25 میلی گرم یا 12.5 میلی گرم قبل از غذا و قبل از خواب (محدوده دوز، 6.25-12.5 میلی گرم در هر 8 ساعت) تجویز می‌شود. همچنین برای تزریق عضلانی 25 میلی گرم که در صورت لزوم در 2 ساعت تکرار می‌شود. لازم بذکر است، در اسرع وقت با تایید پزشک به مصرف خوراکی (قرص یا شربت) تبدیل شود.
- حالت تهوع و استفراغ، در صورت مصرف خوراکی 12.5 الی 25 میلی گرم هر 4 الی 6 ساعت مصرف شود. دوز پیشنهادی برای مصرف تزریقی 5-25 میلی گرم هر 4 الی 6 ساعت می‌باشد.
- دریازدگی، 25 میلی گرم به صورت خوارکی 30-60 دقیقه قبل از حرکت و در روزهای بعدی سفر، 25 میلی گرم هر صبح و هر شب استفاده شود.
- آرامبخشی قبل از عمل، 50 میلی گرم به صورت خوراکی در شب قبل از عمل یا 50-25 میلی گرم به صورت تزریقی همراه با دوزهای کاهش یافته مسکن‌ها و داروهای شبه آتروپین استفاده می‌شود.
- آرام بخش بعد از عمل، 50-25 میلی گرم به صورت خوراکی یا تزریقی همراه با دوزهای کاهش یافته مسکن‌ها و داروهای شبه آتروپین تجویز می‌شود.
- آرام بخش مامایی، 25-50 میلی گرم به صورت تزریقی در اوایل زایمان که ممکن است پس از زایمان به 25-75 میلی گرم در هر 2 تا 4 ساعت افزایش یابد. همچنین در طول زایمان از دو دوز یا حداکثر 100 میلی گرم در روز تجاوز نکنید.
نحوه مصرف پرومتازین در کودکان
- استفاده و مصرف داروی پرومتازین در کودکان زیر 2 سال در هر بیماری منع مصرف دارد.
- شرایط آلرژیک (خارج از برچسب)، در کودکان بالای 2 سال 25 میلی گرم به صورت خوراکی قبل از خواب یا 12.5 میلی گرم در هر 6 ساعت و بطور متناوب، 6.25-12.5 میلی گرم به صورت خوراکی هر 8 ساعت تجویز می‌شود.
- حالت تهوع و استفراغ، در کودکان بالای 2 سال 0.25 الی 1 میلی گرم بر کیلوگرم هر 4 الی 6 ساعت به صورت خوراکی مصرف شود.
- دریازدگی، در کودکان بالای 2 سال 5-25 میلی گرم 30 الی 60 دقیقه قبل از حرکت به صورت خوراکی استفاده می‌شود. روزهای بعدی سفر نیز 12.5-25 میلی گرم دو بار در روز (بعد از خواب یا قبل از غذای عصرانه) استفاده شود.
- آرام بخش، در کودکان بالای 2 سال 5-25 میلی گرم به صورت خوراکی قبل از خواب استفاده شود.
- آرامبخشی قبل از عمل، در کودکان بالای 2 سال 1 میلی گرم بر کیلوگرم به صورت خوراکی با کاهش دوز مسکن و دوز مناسب داروی شبه آتروپین تجویز می‌شود.
- آرام بخش بعد از عمل، در کودکان بالای 2 سال 5-25 میلی گرم با کاهش دوز مسکن و دوز مناسب داروی شبه آتروپین استفاده شود.
موارد احتیاط
در صورت حساسیت به این دارو یا سایر فنوتیازین‌ها (مانند پروکلروپرازین)، از مصرف خودداری کنید. این دارو ممکن است حاوی مواد غیرفعال (مانند سولفیت‌ها از جمله متابی سولفیت سدیم) باشد که می‌تواند باعث واکنش‌های آلرژیک یا سایر مشکلات شود. قبل از استفاده سوابق پزشکی خود مانند مشکلات تنفسی (آسم، بیماری انسدادی مزمن ریه-COPD، آپنه خواب)، مشکلات خونی یا سیستم ایمنی، فشار بالا در چشم (آب سیاه)، بیماری قلبی (مانند آنژین، ضربان قلب نامنظم)، فشار خون بالا یا پایین، بیماری کبد، برخی اختلالات مغزی (مانند سندرم بدخیم نورولپتیک، سندرم ری، تشنج) مشکلات معده یا روده (مانند انسداد، زخم)، مشکل در ادرار کردن و… را به پزشک اطلاع دهید.
این دارو اغلب به جای خواب آلودگی در کودکان خردسال باعث ایجاد هیجان می‌شود. هنگام استفاده از این دارو در کودکانی که مایعات زیادی از دست داده‌اند (کم آبی)، کسانی که سابقه خانوادگی سندرم مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS) دارند و کسانی که به سختی از خواب بیدار می‌شوند، باید احتیاط کرد. در دوران بارداری، این دارو فقط در صورت نیاز باید استفاده شود. در مورد خطرات و فواید آن با پزشک خود صحبت کنید.
موارد هشدار مصرف پرومتازین
- مصرف این دارو ممکن است تنظیم دمای مرکزی بدن را مختل کند. هنگام مصرف داروهایی با اثرات آنتی کولینرژیک، قرار گرفتن در معرض گرما یا ورزش شدید را محدود کنید.
- افراد مبتلا به آسم، نارسایی کبدی، زخم معده، اختلال تنفسی، سرکوب مغز استخوان، آنافیلاکسی با احتیاط این دارو را مصرف کنند.
- این دارو مکانیسم تنظیم حرارت هیپوتالاموس را کاهش می‌دهد. قرار گرفتن در معرض دمای شدید ممکن است باعث هیپو یا هایپرترمی شود.
- مصرف این دارو می‌تواند هدایت قلبی را تغییر دهد (آریتمی‌های تهدید کننده زندگی گزارش شده).
- اثر ضد استفراغ ممکن است سمیت داروهای شیمی درمانی را پنهان کند.
- در بیماران مبتلا به بیماری قلبی عروقی، نارسایی کبدی، سندرم ری یا سابقه آپنه خواب به دقت پایش شود.
- دارای اثرات آنتی کولینرژیک؛ در بیماران مبتلا به کاهش تحرک یا انسداد دستگاه گوارش (جزئی یا کامل)، احتباس ادرار، انسداد ادرار، خشکی دهان، BPH یا مشکلات بینایی با احتیاط مصرف شود.
- در برخی موارد علائم خارج هرمی از جمله شبه پارکینسونیسم، واکنش‌های دیستونیک حاد، دیسکینزی دیررس و آکاتیزیا ایجاد می‌کند.
- سندرم بدخیم نورولپتیک با استفاده از این دارو گزارش شده است. تب، سفتی عضلانی و بی‌ثباتی اتونومیک یا تغییرات وضعیت ذهنی را کنترل کنید.
- در برخی بیماران می‌تواند سبب افت فشار خون ارتواستاتیک شود. در بیمارانی که در معرض خطر افت فشار خون هستند (بیماری های قلبی عروقی، بیماری عروق مغزی، هیپوولمی یا مصرف داروهایی که ممکن است مستعد برادی کاردی یا افت فشار خون باشند) احتیاط کنید.
- اثرات آنتی کولینرژیک پرومتازین در برخی موارد شرایط را در بیماران مبتلا به گلوکوم با زاویه باریک یا میاستنی گراویس تشدید می‌کند.
موارد منع مصرف پرومتازین
- حساسیت مفرط
- نوزادان تازه متولد شده یا نوزادان نارس کمتر از 2 سال (خطر ابتلا به سرکوب تنفسی بالقوه کشنده)
- تجویز SC یا داخل شریانی
- کما
- درمان علائم دستگاه تنفسی تحتانی از جمله آسم
هشدارهای جدی مصرف داروی پرومتازین
- تزریق داخل وریدی می‌تواند باعث آسیب شدید بافتی از جمله سوزش، قانقاریا یا ترومبوفلبیت شود که نیاز به فاسیوتومی، پیوند پوست یا قطع عضو دارد.
- صدمات شدید بافتی می تواند ناشی از اکسترازاسیون دور عروقی، تزریق غیرعمدی داخل شریانی و ارتشاح داخل عصبی یا پری نورونی باشد.
- تجویز داخل شریانی و SC منع مصرف دارد.
- علائم و نشانه‌های آسیب احتمالی بافت از جمله سوزش یا درد در محل تزریق، فلبیت، تورم و تاول را بررسی کنید.
- تلفات تنفسی با استفاده در کودکان کمتر از 2 سال گزارش شده است (منع مصرف دارد). استفاده از کمترین دوز موثر در کودکان بالای 2 سال، از داروهای دیگر با اثرات تضعیف کننده تنفسی ممنوع است.
منع مصرف پرومتازین در کودکان
پرومتازین نباید توسط کودکان کمتر از 2 سال استفاده شود زیرا ممکن است باعث تنفس آهسته یا کم عمق جدی (احتمالا کشنده) شود. هنگامی که این دارو توسط کودکان 2 سال و بالاتر استفاده می‌شود، از کمترین دوز موثر استفاده کنید و از سایر داروهایی که بر تنفس تأثیر می‌گذارد خودداری کنید. در صورت بروز تنفس آهسته یا کم عمق، فوراً به پزشک مراجعه کنید. در کودکان، داروهای تهوع فقط باید در موارد استفراغ طولانی مدت با علت شناخته شده استفاده شود. از مصرف این دارو در کودکان مبتلا به بیماری کبدی (از جمله سندرم احتمالی ری) خودداری کنید.
این دارو می‌تواند باعث آسیب شدید بافتی شود که احتمالاً نیاز به جراحی دارد. اگر در محل تزریق یا نزدیک آن دچار سوزش، درد، قرمزی، تورم یا بی‌حسی شدید، فوراً به متخصص مراقبت‌های بهداشتی خود اطلاع دهید. اگر این اتفاق افتاد، تزریق باید قطع و محل تزریق بررسی شود. همچنین این دارو ترجیحاً از طریق تزریق در عضله تجویز شود. اگر این دارو از طریق تزریق داخل رگ مصرف شود، ممکن است خطر عوارض جانبی افزایش یابد.
عوارض جانبی داروی پرومتازین (Promethazine)
خواب آلودگی، سرگیجه، یبوست، تاری دید یا خشکی دهان برخی از عوارض شایع داروی پرومتازین (promethazine) می‌باشد. برای تسکین خشکی دهان، آب نبات یا چیپس یخ سفت (بدون قند)، آدامس (بدون قند)، آب یا هر مایع بزاق جایگزین مصرف کنید. برخی از عوارض جانبی جدی این دارو شامل علائم عفونت (مانند گلودردی که از بین نمی‌رود، تب، لرز)، از دست دادن هماهنگی یا غش کردن، گیجی، ضربان قلب آهسته، لرزش، حرکات غیر معمول یا کنترل نشده (مانند خیره شدن ثابت به سمت بالا، چرخش گردن، حرکات زبان)، تغییرات ذهنی یا خلقتی (مانند توهم، عصبی بودن، تحریک‌پذیری، بی‌قراری، گیجی)، مشکل ادرار کردن، خونریزی یا کبودی آسان، درد شدید معده و شکم و… می‌باشد.
- آرام بخشی
- گیجی، سرگردانی، توهمات
- تاری دید
- اختلال کاتاتونیک
- برانگیختگی
- علائم اکستراپیرامیدال
- تاکی کاردی و برادی کاردی
- زردی انسدادی
- حساسیت به نور
- خشکی دهان
- ادم آنژیونورتیک
- دیسکینزی دیررس
- کهیر
- ناتوانی جنسی
- احتباس ادرار
تداخل دارویی پرومتازین
- تداخلات رده X (پرهیز): ایپراتروپیوم (استنشاق دهانی)، لووسولپیراید، متوکلوپرامید، ارفنادرین، اوکساتومید، اوکسوممازین، پارالدهید، پتاسیم کلراید، پتاسیم سیترات، روفناسین، تالیدومید، تیوتروپیوم، اومکلیدینیوم، آکلیدینیوم، آمینولوولینیک اسید (سیستمیک)، آزلاستین (بینی)، بروموپرید، برومپریدول، سیمتروپیوم، الوکسادولین، گلیکوپیرولات (استنشاق دهانی)، گلیکوپیرونیوم (موضعی)
- کاهش اثرات داروها توسط پرومتازین: مهارکننده‌های استیل کولین استراز، اپی نفرین (راسمیک، سیستمیک، استنشاق دهانی، بینی)، عوامل معده –روده‌ای (پروکینتیک‌ها)، ایتوپرید، لووسولپیرید، نیتروگلیسرین، سکرتین
- افزایش اثرات داروها توسط پرومتازین: الوکسادولین، فلونیترازپام، گلوکاگون، گلیکوپیرولات (استنشاق دهانی)، هالوپریدول، متوتریمپرازین، میرابگرون، اگونیست‌های اپیوئیدی، ارفنادرین، اوکسی کدون، پارالدهید، پیریبدیل، پورفیمر، پتاسیم کلراید، پتاسیم سیترات، پرامی پکسول، راموسترون، روفناسین، روپی نیرول، اتانول، آمینو لوولینیک اسید (سیستمیک و موضعی)، داروهای آنتی کولینرژیک، آزلاستین (بینی)، بلونانسرین، برکسانولون، بوپرنورفین، سیمتروپیوم، کلوزاپین، مهارکننده‌های CNS
- افزایش اثرات پرومتازین توسط داروها: ایپراتروپیوم (استنشاق دهانی)، کاوا کاوا، لمبورکسانت، لوفکسیدین، منیزیم سولفات، متوتریمپرازین، متوکلوپرامید، متیروزین، میانسرین، مینوسیکلین (سیستمیک)، نابیلون، اوکساتومید، آکلیدینیوم، آلیزاپرید، آمانتادین، فراورده‌های حاوی توکسین بوتولینیوم، بریمونیدین (موضعی)، بروموپرید، برومپریدول، کانابیدیول، کانابیس، کلرال بتائین، کلرمتیازول، تتراهیدروکانابینول، تتراهیدروکانابینول و کانابیدیول، تریمپرازین، اومکلیدینیوم
مصرف داروی پرومتازین (Promethazine) در دوران بارداری و شیردهی
داروی پرومتازین (Promethazine) در دسته C داروها از نظر خطر برای جنین در دوران بارداری قرار دارد. یعنی در شرايط خاص و نظارت ويژه پزشک قابل استفاده است. مطالعات حیوانی و انسانی خوبی در رابطه با این دارو در دسترس نیست. منافع دارو در مقابل خطرات احتمالی، تعیین کننده مصرف یا عدم مصرف این دارو در دوران بارداری است.
شرایط نگهداری داروی پرومتازین
داروی پرومتازین باید در دمای اتاق و به دور از نور و رطوبت نگهداری شود. همچنین تمام داروهای شیمیایی و گیاهی باید دور از دسترس حیوانات و کودکان نگهداری شوند. شرایط نگهداری این دارو در اطلاعات دارویی موجود بر روی بسته‌بندی دارو بیان شده است.
کلام آخر داروی پرومتازین
همان طور که در این مقاله از مجله داروخانه آنلاین مثبت سبز شرح دادیم، داروی پرومتازین به‌عنوان یک داروی آنتی‌هیستامین از اهمیت بالایی برخوردار است و تأثیرات مثبت بسیاری در کنترل حساسیت‌های آلرژیک و کاهش علائم آن‌ها داشته است. با رعایت مصرف صحیح و تحت نظر پزشکان، این دارو می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به حساسیت‌های آلرژیک کمک کند و عوارض ناشی از آن‌ها را کاهش دهد. در صورت بروز عوارض جانبی جدی مانند عفونت، غش کردن، گیجی، ضربان قلب آهسته، لرزش، حرکات غیرمعمول، تغییرات ذهنی یا خلقتی و… مصرف دارو را قطع و به پزشک مراجعه کنید.
منبع سایت: Medscape
