پماد بتامتازون (Betamethasone) چیست؟

پماد بتامتازون یکی از داروهای کورتیکواستروئیدی است که برای درمان بیماری‌های پوستی که باعث التهاب و خارش می‌شوند استفاده می‌شود. بتامتازون در فرمولاسیون‌های مختلف و با قدرت متوسط ​​تا فوق‌العاده قوی تولید می‌گردد. با توجه به اهمیت بتامتازون، اشکال دارویی کرم و پماد این دارو در فهرست داروهای ضروری سازمان جهانی بهداشت قرار دارند. مقاله حاضر بنا به ارزش درمانی این دارو در برطرف نمودن عوارض پوستی مختلف، ضمن اشاره به اشکال مختلف بتامتازون، سعی کرده تا اطلاعاتی نسبتا جامع‌تری پیرامون سه شکل عمده آن یعنی پماد، کرم و لوسیون ارائه نماید.

اشکال دارویی بتامتازون

بتامتازون با توجه به فرمولاسیون خاصی که دارد، تقریباً در تمام اشکال دارویی (فرم‌های خوراکی، تزریقی، محلول، و موضعی) تولید و عرضه می‌شود. بر همین اساس، برندهای تجاری مختلفی برای هریک از اشکال این دارو با استفاده‌های مختلف معرفی و تولید شده‌اند که عبارتند از: آلفاترکس، بتا-وال، بتادرم، بتاترکس، سلستون، درمابت، دیپرولین، دیپروزون، لوکسیک، سرنیوو، اوتریکورت، والیزون، و والناک. جدول زیر گونه‌های مختلف این دارو به همراه اطلاعاتی در رابطه با دوز هر کدام را ارائه کرده است.

موارد مصرف پماد بتامتازون

این دارو دارای خواص سرکوب کننده سیستم ایمنی و ضد التهابی است. این خاصیت باعث می شود که برای درمان بیماری‌های مختلف پوستی که به استروئید پاسخ می‌دهند، از جمله اگزما، پسوریازیس پلاکی و درماتیت آلرژیک مفید باشد. بتامتازون موضعی باعث فعال شدن مواد طبیعی در پوست شده و نتیجتاً تورم، قرمزی، خشکی، پوسته پوسته شدن و خارش ناشی از این شرایط را کاهش می‌دهد. با توجه به قدرت بالای بتامتازون، این دارو اغلب زمانی تجویز می‌شود که سایر داروهای ضد التهابی ناکام باشند. البته باید توجه داشت که بتامتازون برای سایر بیماری‌های پوستی مانند زرد زخم، روزاسه و آکنه کمکی نمی‌کند.

آثار فارماکولوژیک و مکانیسم اثر Betamethasone

این مطلب  را در دو بخش توضیح می دهیم:

فارماکولوژی:

بتامتازون، گلوکوکورتیکواستروئیدی با اثر ضد التهابی، ضد حساسیت، ضد ترشح و ضد خارش است. این دارو با درجه بالایی از فعالیت گلوکوکورتیکوئیدی و فعالیت خفیف مینرالوکورتیکوئیدی مشخص شده و اِدِم، پرخونی، و خارش در محل مصرف را از بین می‌برد. ضمناً باعث کاهش تشکیل، انتشار و فعالیت واسطه‌های شیمیایی التهاب (کینین‌ها، هیستامین، آنزیم‌های لیزوزومی و پروستاگلاندین‌ها)، کاهش اتساع عروق و افزایش نفوذپذیری آنها، و نیز مهار مهاجرت سلولی به محل التهاب می‌گردد.

بتامتازون با مسدود کردن اثر کمپلکس‌های “آنتی ژن-آنتی بادی” که روی دیواره رگ‌های خونی متمرکز  و مانع از عملکرد لنفوکین‌ها، سلول‌های هدف و ماکروفاژها می‌شود، واکنش‌های حساسیت نوع III و IV را مهار می‌سازد. علاوه بر این، از دسترسی لنفوسیت‌های T حساس و ماکروفاژها به سلول‌های هدف جلوگیری می‌نماید.

مکانیسم اثر:

 بتامتازون یک استروئید و همچنین کورتیکواستروئید است. استروئیدها به کاهش التهاب در پوست و سایر قسمت‌های بدن کمک می‌کنند. هنگامیکه یک واکنش آلرژیک یا تحریک باعث ترشح مواد شیمیایی در پوست می‌شود، پوست ملتهب می‌گردد. این التهابات باعث گشاد شدن رگ‌های خونی شده و در نتیجه منجر به قرمزی، تورم، خارش و درد در ناحیه پوست تحریک شده می‌گردد. کورتیکواستروئیدهایی چون بتامتازون می‌توانند از طریق مسیرهای غیر ژنومیک و ژنومی عمل کنند.

مسیر ژنومی کمی کندتر است و زمانی اتفاق می‌افتد که گلوکوکورتیکوئیدها، گیرنده‌های گلوکوکورتیکوئید را فعال و اثرات پایین‌دستی را آغاز ‌نمایند. اثراتی که باعث بهبود ژن‌های ضدالتهابی از جمله فسفونول پیروات کربوکسی‌کیناز و تیروزین آمینو ترانسفراز می‌شوند. از سوی دیگر، مسیر غیر ژنومیک قادر است با تعدیل فعالیت سلول‌های T، پلاکت‌ها و مونوسیت‌ها از طریق استفاده از گیرنده‌های متصل به غشاء و پیام رسان‌های دوم، پاسخ سریع‌تری را ایجاد کند.

طریقه مصرف کرم بتامتازون

بتامتازون به صورت پماد، کرم و لوسیون با قدرت‌های مختلف برای استفاده روی پوست بدن و یا به  شکل ژل یا آئروسل (اسپری) برای استعمال روی پوست سر عرضه می‌شود. این دارو معمولاً یک یا دو بار در روز استفاده می‌گردد. بتامتازون باید دقیقا طبق دستور پزشک مصرف شود و به هیچ عنوان نباید آن را در سایر نواحی بدن یا برای سایر بیماری‌ها استفاده کرد.

طریقه مصرف پماد/ کرم: در خصوص استفاده موضعی از بتامتازون، ابتدا دست‌های و ناحیه مود نظر را با آب و صابون شسته و بخوبی خشک نمائید. سپس مقدار کمی از پماد یا کرم را در محل مورد نظر بمالید تا ناحیه آسیب دیده پوست با یک لایه نازک یکنواخت پوشانده شود. سپس دست‌های خود را مجدداً با آب  و صابون بشوئید.

طریقه مصرف لوسیون: لوسیون برای درمان نواحی بزرگ یا مودار پوست مناسب‌تر است. برای استفاده از لوسیون همچون مورد مربوط به کرم یا پماد، ابتدا دست‌ها و محل عارضه را شسته و خوب خشک کنید. سپس لوسیون را بصورت یک لایه نازک روی ناحیه پوست تحریک شده پخش کنید. سعی کنید تا آن را با احتیاط در جهتی که موهایتان رشد می کند روی پوستتان بمالید نه خلاف جهت رویشی مو. ضمناً توجه داشته باشید که لوسیون را در تمام پوست های تحریک شده استفاده کنید، نه فقط در بدترین مناطق. نهایتاً ماساژ ملایمی در محل استعمال انجام داده و بعد از اتمام دست‌های خود را مجدداً بشویید.

مقدار مصرف پماد Betamethasone

مقدار مصرف بتامتازون بستگی به نوع و شدت عارضه پوستی دارد و قاعده یا مقدار مشخصی برای آن تعریف نشده است. بطور معمول، پماد یا کرم بتامتازوی روزی 1 تا 3 بار و شکل لوسیونی روزی 2 بار تجویز می‌گردد. اما با توجه به اینکه بتامتازون از دسته داروهای استروئیدی می‌باشد، لذا باید حداکثر دقت در مصرف آن انجام پذیرد تا دچار زیاده‌روی در مصرف و عوارض جانبی مربوطه نشویم.

توصیه عمومی پزشکان این است که داروی موضعی بتامتازون بصورت یک لایه کاملاً نازک و فقط در محل عارضه استعمال شود. همانگونه که پیشتر هم بیان گردید، استروئیدها در صورت مصرف زیاد، می‌توانند عوارض جدی به همراه داشته باشند. بنابراین، طول دوره درمان با این دارو باید از 2 هفته تا حداکثر 4 هفته تجاوز ننماید مگر اینکه پزشک تجویز کرده باشد.

زمان مصرف کرم بتامتازون

زمان مصرف بتامتازون با توجه به راحتی فرد بیمار مشخص می‌شود. نکته قابل توجه این است که فواصل بین مصرف باید بطور مساوی تقسیم شوند. در هر صورت، به عنوان یک توصیه عمومی بهتر است که یکی از زمانهای مصرف به شب حدوداً یک الی دو ساعت قبل از خواب اختصاص یابد.

موارد احتیاط

• این دارو فقط برای استفاده روی پوست است، بنابراین اجازه ندهید تا بتامتازون وارد چشم یا دهان شما شود و در صورت وارد شدن به دهان، آن را هرگز قورت ندهید.
• در صورتیکه بطور اتفاقی مقداری از این دارو قورت داده شده و وارد معده گردید، بلافاصله به مرکز پزشکی (واحد مسمومیت‌ها) مراجعه نمائید.
• از مصرف آن در نواحی چین و چروک‌های پوستی و زیر بغل خودداری کنید مگر اینکه پزشکتان دستور دهد.
• اگر از بتامتازون در ناحیه پوشک کودک استفاده می‌کنید، از پوشک تنگ یا شلوار پلاستیکی استفاده نکنید. در غیر اینصورت ممکن است عوارض جانبی را افزایش دهید.
• ناحیه تحت درمان را نپیچید یا بانداژ نکنید مگر اینکه پزشک به شما بگوید که باید این کار را انجام دهید. چنین کاری ممکن است عوارض جانبی را افزایش دهد.
• اگرچه این دارو برای استفاده موضعی طراحی شده، اما بهتر است از مصرف آن در نواحی تناسلی یا مقعدی خودداری کنید، مگر اینکه پزشک به شما دستور دهد.
• از استعمال بتامتازون موضعی در داخل و اطراف دهان یا ناحیه چشم یا داخل گوش نباید استفاده کرد.

موارد منع مصرف کرم بتامتازون

بتامتازون ممکن است در مواردی باعث مشکلاتی گردد لذا توصیه می‌شود که در موارد زیر جانب احتیاط را گرفته و پیش از استفاده از بتامتازون، حتماً با پزشک خود مشورت نمائید؛

• آب مروارید یا گلوکوم
• دیابت
• بیماری کبد
• مشکلات غده فوق کلیوی
• هر نوع عفونت پوستی
• بارداری یا شیردهی یا تلاش برای بارداری (با پزشک مشورت گردد)
• استفاده در کودکان (با پزشک مشورت گردد)
• پوست بریده یا زخم یا سوختگی در محل درمان

عوارض جانبی پماد بتامتازون (Betamethasone)

بتامتازون در موارد خاصی ممکن است عوارض جانبی ایجاد کند. این عوارض طبیعتاً در افراد مختلف، گونه‌های متفاوتی می‌توانند داشته باشند. ضمناً توجه داشته باشید که عوارض جانبی داروهای موضعی (مانند همین دارو) غالباً در همان موضعی از پوست که استعمال شده‌اند بروز می‌نمایند. در رابطه با بتامتازون بطور کلی موارد زیر تحت عنوان عوارض جانبی گزارش شده‌اند؛

• سوزش، قرمزی یا خشکی پوست
• آکنه
• رشد موهای ناخواسته
• تغییر رنگ پوست (رنگ پوست معمولاً بصورت کبودی یا براق شدن نمایان می‌شود)
• برجستگی‌های ریز قرمز رنگ یا بثورات در اطراف دهان
• برجستگی های کوچک سفید یا قرمز روی پوست
• در مورد کودکان، عوارض جانبی ممکن است به شکل کند شدن رشد و تاخیر در افزایش وزن بروز نمایند.

عوارض مصرف بلند مدت: استفاده طولانی مدت از استروئیدهای موضعی می‌تواند منجر به عوارض جانبی سیستمیک جدی شود، موارد زیر شامل بخشی از این عوارض می‌توانند باشند:

• نازک شدن پوست
• عفونت های پوستی
• کبودی آسان
• افزایش آکنه
• تغییر در چربی بدن به خصوص در ناحیه شکم، پشت و گردن
• موی صورت
• مشکلات بینایی
• مشکلات غده فوق کلیوی

تداخل دارویی کرم بتامتازون

بعید است که فرمولاسیون موضعی بتامتازون با سایر داروها تداخل داشته باشد زیرا روی پوست استفاده می‌شود. با این حال، استفاده بیش از حد می‌تواند خطر جذب در جریان خون را افزایش دهد. این مساله می‌تواند منجر به تداخلات احتمالی با سایر داروها و افزایش سطح کورتیزول در خون در صورت مصرف سایر داروهای استروئیدی گردد. اگر داروهای دیگری که حاوی استروئید هستند یا از داروهایی که برای درمان HIV و سایر عفونت‌های ویروسی، باکتریایی و قارچی استفاده می شوند، مصرف می کنید، حتماً با پزشک خود صحبت کنید.

بطور کلی، علی رغم اینکه بتامتازون موضعی معمولاً با سایر درمان‌های موضعی تداخل ندارد؛ با این حال، بهتر است حداقل 30 دقیقه قبل از استفاده از یک درمان دیگر پوست صبر کنید. این کار باعث افزایش اثربخشی هر دو دارو می‌شود. 

مصرف بتامتازون (Betamethasone) در دوران بارداری و شیردهی

این دارو تنها در صورتی باید در دوران بارداری استفاده شود که سود مورد انتظار بیشتر از خطرات احتمالی برای جنین باشد. از آنجائیکه مصرف این دارو در دوران بارداری مناسب نیست، لذا سعی کنید تا کمترین مقدار را در کمترین دوره زمانی ممکن استفاده نمائید. در خصوص رابطه بتامتازون موضعی و شیر مادر، هنوز مشخص نیست که آیا استفاده از بتامتازون موضعی می‌تواند منجر به جذب کافی برای تشخیص دارو در شیر مادر شود یا خیر.

اما بمنظور کاهش خطرات احتمالی، توصیه می شود دارو را در کمترین زمان ممکن در کوچکترین ناحیه پوست بمالید. همچنین توصیه می شود که دارو در بافت پستان و به ویژه روی نوک پستان یا آرئول استفاده نشود، زیرا دارو مستقیماً از پوست ناحیه پستان وارد چشم یا دهان و معده کودک شیرخوار گشته و ایجاد مسمومیت یا عوارض دیگری خواهد کرد.

شرایط نگهداری پماد Betamethasone

پماد، کرم و لوسیون بتامتازون همچون کلیه داروها با ظروفی مشابه، ممکن است به راحتی توسط کودکان باز یا سوراخ شده و باعث خطرات جدی شوند. بنابراین، چنین داروهایی را باید در ظروف سربسته یا فضاهای کاملاض بدور از دسترس کودکان نگهداری کرد. همچنین لازم است که محل نگهداری، هم‌دمای اتاق، دور از حرارت، رطوبت و نور مستقیم باشد. ضمناً از یخ زدگی دارو باید جلوگیری شود.

کلام آخر در مورد کرم بتامتازون

چنانچه در این مقاله از مجله داروخانه آنلاین مثبت سبز شرح دادیم، کلیه داروهای شیمیائی، ضمن دارا بودن آثار درمانی مثبت، می‌توانند عوارضی نیز به همراه داشته باشند. بتامتازون یکی از داروهای استروئیدی بسیار قوی است که برای برخی بیماریهای پوستی از قبیل اگزما، پسوریازیس پلاکی و درماتیت آلرژیک مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دارو به دلیل قدرت بسیار بالا، می‌تواند عوارض بسیار جدی نیز به همراه داشته باشد. بر همین اساس، ضروری است که در مصرف آن به نکات و توصیه‌های تجویز شده از سوی پزشکان کاملاً دقت نمود.

گاهی مشاهده می‌شود که اشخاصی بطور خودسرانه نسبت به مصرف دارویی که قبلاً استفاده کرده‌اند یا دیگران توصیه نموده‌اند، اقدام می‌نمایند. چنین رفتاری در رابطه با داروهای بسیار قوی همچون بتامتازون می‌تواند بسیار خطرناک باشد. بنابراین، از مصرف خودسرانه آن کاملاً پرهیز نمائید.

منبع سایت: Medscape