کالامین یکی از داروهای بدون نسخه و غالباً بی‌عارضه‌ای است که دارای مصارف عمومی موثر و سودمندی در موارد مختلفی از تحریکات پوستی، تسکین انواع خارش‌ها، درد و ناراحتی ناشی از تحریکات جزئی پوست، آفتاب سوختگی‌ها، درد و التهاب ناشی از گزش حشرات و بسیار موارد دیگر دارد. با توجه به گسترده بودن طیف اثرگذاری این دارو، سعی براین داریم تا در این مقاله توضیحاتی در رابطه با کالامین و ویژگیهای آن ارائه نمائیم.
اشکال داروئی کالامین
کالامین حاوی مواد موثره‌ای است که از طریق پوست جذب و فعال می‌شوند. به همین دلیل، این دارو کلاً با مصارف موضعی (در شکل پماد، کرم، ژل و لوسیون) تولید میگردد. جدول زیر اشکال داروئی کالامین را ارائه کرده است:
| شکل داروئی | دوز |
| لوسیون | 5% (60 میلی‌گرم) |
| لوسیون | 8% (30 میلی‌گرم) |
| کرم | 8% (60 میلی‌گرم) |
| ژل | 8% (60 میلی‌گرم) |
در بازار دارویی ایران فقط فرم لوسیون و کرم 8% ارائه میگردد.
موارد مصرف پماد کالامین
مزیت اصلی کرم کالامین این است که می تواند خارش و التهابات ناشی از تحریکات پوستی را تسکین دهد. در موارد متعددی پوست ما در اثر تماس با گیاهان سمی یا گزش حشرات و حتی تماس با موادی چون پشم شیشه دچار تحریک و خارش و سوزش میگردد. در این قبیل موارد، کالامین می‌تواند بطور موثری تسکین دهنده و برطرف کننده خارش و التهاب شود. علاوه بر این، در صورتیکه در اثر چنین تحریکاتی بثورات یا تراوشاتی از پوست خارج گردد، کالامین می‌تواند آنها را خشک و بهبودی بخشد. در مواردی که پوست دچار آفتاب سوختگی گردد هم می‌توان از کالامین برای تسکین سوزش استفاده نمود. بطور مشخص کالامین در شرایط زیر مورد استفاده قرار می‌گیرد:
نیش حشرات:
کالامین برای کاهش درد و التهاب ناشی از نیش حشرات مختلف از قبیل پشه، زنبور، گال و غیره موثر است.
آبله مرغان:
آبله مرغان نوعی بیماری واگیردار است که طی آن بثورات دردناکی در تمام قسمتهای پوست پدیدار می‌شوند. کالامین برای کاهش عفونت پوست و خشک شدن بثورات و درد ناشی از آنها می‌تواند بسیار موثر باشد.
زونا:
زونا نیز نوعی بیماری ویروسی است که در اثر آن، سرتاسر پوست فرد مبتلا دچار التهابات و بثورات شدید و بسیار دردناک میگردد. کالامین در کنار داروهای ضد ویروسی می‌تواند تا حدی از علائم و درد و خشک شدن ضایعات و بثورات پوستی ناشی از این بیماری بکاهد.
گزش انگل‌های آبزی:
در برخی موارد شناگران توسط موجودات ریز آبهای رودخانه‌ها یا دریاها گزیده می‌شوند. در این موارد محل گزش شدیداً دچار خارش و قرمزی می‌شود. کالامین در این قبیل گزیدگی‌ها می‌تواند بسیار موثر و تسکین دهنده باشد.
بثورات حرارتی:
غالباً در تابستان جوشهای ریزی در روی پوست برخی افراد بویژه در زیر بغل‌ها یا دور گردن که تعریق بیشتری دارند، ظاهر می‌شوند و بعضاً هم به دلیل بسته شدن منافذ پوست، شکل عفونی بخود می‌گیرند. این ثبیل بثورات را اصطلاحاً بثورات حرارتی می‌نامند. کالامین(Calamine) در این موارد باعث بهبود جوشها و برطرف شدن سوزش ناشی از آنها می‌شود.
گال:
گال نوعی بیماری پوستی مسری است که در اثر گزش نوعی کنه کوچک ایجاد می‌شود. این نوع کنه که بسیار ریز هم هست، در واقع داخل پوست انسان می‌شود تا تخم ریزی می‌نماید. کالامین در کنار سایر داروهای گال، می‌تواند به بهبود بثورات پوستی ناشی از گال کمک‌کننده باشد.
نیش چیگر:
چیگر نوعی کنه قرمز رنگ است که از پوست انسان تغذیه می کند. نیش آنها می تواند باعث تحریک و خارش پوست شود. بمنظور تسکین محل خارش چیگرها می‌توان از کالامین استفاده نمود.
آکنه:
نوعی بیماری مزمن پوستی است که اغلب در دوران نوجوانی بروز می‌نماید و سبب التهابات پوستی یا جوش‌هایی در نواحی پشت، بالای بازوها، صورت، و بالای قفسه سینه میگردد. استفاده از لوسیون کالامین هرچند منجر به درمان آکنه نمی‌گردد اما تا حدی می‌تواند به خشک شدن بثورات این جوشها کمک نماید.
کهیر:
بعضاً به دلایل مختلفی ممکن است دچار کهیر شویم. کهیر نوعی تحریک شدید پوستی است که توام با خارش و التهاب شدید میگردد. استفاده از کالامین در چنین مواردی باعث تسکین التهاب و خارش می‌شود.
آثار فارماکولوژیک و مکانیسم اثر پماد Calamine
طبق طبقه‌بندی مارتیندل، کالامین جزء داروهای پوستی و ضد آفتاب‌ها قرار می‌گیرد. اكسيد روي و اكسيد فريك موجود در کالامین ضمن دارا بودن اثر قابضی بر پوست، به تسكين و بهبود پوست آسيب‌ديده نيز کمک می‌نماید. جذب مواد موثره این دارو تقریباً 5-3 دقیقه پس از استعمال، آغاز می‌شود.
مقدار مصرف Calamine
مقدار مصرف اشکال مختلف دارویی به قرار زیر است:
لوسیون:
استفاده از لوسیون‌ها زمانی توصیه می‌شوند که ناحیه مورد استفاده وسیع باشد. لوسیون کالامین(Calamine)یک داروی ضد خارش بدون نسخه است که باید آن را فقط روی پوست خود (به صورت موضعی) استفاده کنید. قبل از استفاده از لوسیون کالامین، بطری آن را به خوبی تکان دهید. مقداری از لوسیون را روی یک تکه پنبه، یا پارچه نرم بریزید. سپس، دارو را روی ناحیه آسیب دیده پوست خود بمالید. بگذارید لوسیون روی پوست شما خشک شود. این فرآیند را هر چند وقت یکبار که لازم است تکرار کنید. مقدار مشخصی برای استعمال این دارو مشخص نشده اما بطور متعارف روزی 3 تا 4 بار می‌توان استفاده نمود.
اگر لوسیون روی ناحیه‌ای از پوست استعمال می‌شود که زیر لباس است، دقت شود که تا قبل از جذب شدن کامل لوسیون، لباس پوشیده نشود. در صورتیکه استفاده از کالامین تا یک هفته منجر به بهبودی عارضه پوستی شما نگردید، استفاده از آنرا متوقف کنید. اگر لوسیون به هر یک از نواحی اطراف چشم یا دهان یا مقعد مالیده شد، بلافاصله آن را با آب بشویید. در صورت قورت دادن دارو، در اسرع وقت با مرکز کنترل مسمومیت تماس بگیرید.
پماد:
پماد برخلاف لوسیون، برای سطوح کوچکتری از پوست مناسب است. در خصوص استفاده از پماد کافی است مقدار کافی از پماد را متناسب با سطح مورد نظر روی ناحیه آسیب دیده پوستی بمالید و اجازه دهید تا بخوبی جذب شود.
دوز مصرفی:
مقدار مصرف این دارو برای بیماران مختلف، متفاوت خواهد بود. بدیهی است دوز دقیق مصرفی توسط پزشک تجویز خواهد گردید. در حالت کلی، مقدار دارویی که مصرف می کنید به قدرت دارو بستگی دارد. همچنین، تعداد دوزهایی که هر روز مصرف می‌کنید، زمان مجاز بین دوزها و مدت زمانی که دارو را مصرف می‌کنید به نوع عارضه یا مشکل پوستی شما بستگی دارد.
زمان مصرف کرم کالامین (Calamine)
در رابطه با بهترین زمان مصرف این دارو تجویز خاصی وجود ندارد و بسته به نوع عارضه تصمیم‌گیری می‌شود که چه زمانی مناسب‌تر می‌باشد. اما در حالت کلی و برای بالابردن اثر جذبی دارو، بهتر است بعد از استحمام نسبت به استعمال آن اقدام نمود. در مواردی که تعداد استفاده در طول یک روز زیاد باشد، بهتر است که قبل از هر استفاده، محل مورد نظر با آب و صابون به آرامی شستشو و کاملاً خشک شود.
احتیاط
- پیش از استفاده از کالامین Calamine در صورتیکه دچار آلرژی به هرگونه دارو یا ماده دیگری همچون رنگها، بوها، مواد غذایی، حیوانات، یا … هستید، حتماً موضوع را با پزشک در میان بگذارید.
- با اینکه در مورد کالامین هیچگونه گزارش از عوارض جانبی ثبت مشده است، اما با اینحال، هرگاه ناچار از استفاده از کالامین در مورد اطفال گشتید، حتما جانب احتیاط را گرفته و با پزشک مشورت نمائید. در صورتیکه امکان دسترسی به پزشک نداشتید، در آنصورت ابتدا کالامین را در سطح کوچکی از پوست اطفال بمالید و منتظر بمانید تا عوارض احتمالی آن مشخص شود. اگر چنانچه هیچ عارضه مشخصی ظاهر نشد، آنگاه می‌توانید با خیال راحت از آن استفاده کنید.
- در مورد سالمندان نیز تاکنون اطلاعاتی از واکنش‌های دارویی کالامین گزارش نشده است. انتظار می‌رود که کهولت سنی تاثیری در کیفیت و عوارض این دارو نداشته باشد اما با اینحال، در خصوص این گروه سنی نیز پیش از استفاده از کالامین بهتر است با پزشک مشورت صورت پذیرد و یا پیش از مصرف، ابتدا تستی کوچک روی ناحیه پوستی محدودی انجام گیرد.
موارد منع مصرف پماد کالامین
کالامین فقط برای استفاده خارجی روی پوست می‌باشد. بنابراین، هرگز نباید آنرا روی چشم‌ها یا غشاهای مخاطی مانند داخل دهان، بینی، اندامهای تناسلی (اندامهای جنسی) یا مقعد استفاده کرد.
عوارض جانبی پماد کالامین (Calamine)
اکثر افرادی که از کالامین استفاده می‌کنند هیچ عارضه جانبی ندارند. در صورت بروز هرگونه تحریک پوستی در اثر مصرف دارو، مصرف دارو را متوقف کنید و با پزشک یا ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی خود تماس بگیرید. در کل، واکنش آلرژیک بسیار جدی به این دارو نادر است اما در صورت بروز هر گونه علائم و واکنش‌های آلرژیک، فوراً به پزشک مراجعه کنید. این علائم ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- کهیر
- خارش
- کهیر و تورم، به ویژه در صورت، دهان، زبان و گلو
- سفتی در قفسه سینه یا گلو
- قرمزی و تورم پوست
- تاول یا پوسته پوسته شدن ناحیه استفاده شده
- سرگیجه شدید
- مشکل در بلع، صحبت کردن یا تنفس
- خس خس سینه
- گرفتگی صدا
- تب
- در برخی از اشکال داروئی، پروپیلین گلیکول استفاده شده که در موارد نادری جذب موضعی آن می‌تواند باعث تشنج، نارسایی کلیه و یا سرکوب سیستم عصب گردد.
تداخل دارویی کالامین
تداخلات داروئی عمدتاً در 3 محور رخ می‌دهند:
- بین دو یا چند دارو
- بین دارو و مواد غذایی مصرفی
- بین دارو و بیماری
در رابطه با کالامین تاکنون هیچ تداخل دارویی در هیچ‌یک از 3 حوزه فوق گزارش نگردیده است. اما با اینحال، در صورت وجود هرگونه تداخل، یقیناً علائم آن به اشکال مختلف ظاهر خواهند شد. بنابراین مصرف کنندگان دارو چنانچه با عوارضی از قبیل آنچه که در بند پیشین بیان گردید، مواجه شدند و عارضه پوستی بهبود نیافته و رو به وخامت گذاشت، به احتمال زیاد تداخلی صورت گرفته که در این شرایط باید مصرف دارو را قطع و با پزشک خود مشورت نمایند.
مصرف کالامین (Calamine) در دوران بارداری و شیردهی
استفاده از کالامین در بارداری بی‌خطر بوده و اتفاقاً می‌تواند تا حدودی باعث کاهش نمک‌های صفراوی و تسکین خارش گردد. اما نکته قابل توجه اینکه زنان شیرده نباید کالامین را روی نوک پستان یا ناحیه اطراف آن استعمال نماید. چرا که در اینصورت نوزاد شیرخوار از ناحیه دهانی دچار آلودگی توسط کالامین و عوارض مربوطه خواهد شد. علی رغم بی‌خطر بودن این دارو برای گروههای مختلف سنی و جنسی، بهتر است جهت احتیاط، زنان باردار و شیرده، قبل از مصرف کالامین با پزشک خود مشورت نمایند.
شرایط نگهداری کرم Calamine
با توجه به اینکه ظروف حاوی کالامین (به شکل پماد یا لوسیون) توان محافظتی چندانی در برابر کودکان ندارند، لذا دقت نمائید که این قبیل داروها را همواره در ظروف در بسته و به دور از دسترس کودکان نگهداری نمائید. دارو در دمای اتاق و دور از حرارت، رطوبت و نور مستقیم نگهداری و از یخ‌زدگی محافظت شود.
ترکیبات Calamine
پماد و لوسیون کالامین حاوی دو نوع ماده فعال اکسید روی و اکسید آهن است. اکسید روی بطور مشخص ضمن برخورداری از آثار ضدعفونی کنندگی و قابضی ملایم، خاصیت ضد خارشی هم داشته و باعث تسکین و محافظت از پوست میگردد. اکسید آهن ضمن دارا بودن نسبی خاصیت ضد خارشی، به لوسیون کالامین رنگ صورتی متمایز می دهد. ترکیبات غیرفعال لوسیون کالامین عبارتند از:
- بنتونیت (نوعی خاک رس معدنی است که قدرت جذب بالا داشته و در داروسازی باعث جذب مواد موثره و آزادسازی تدریجی آنها در نواحی مورد استعمال میگردد)
- سیترات سدیم (این ماده از اسیدیته شدن محیط استعمال جلوگیری می‌نماید)
- گلیسرول (یا همان گلیسیرین باعث نرم شدن بافت پوست می‌شود)
- فنل (فنل یا هیدروکسی بنزن و یا بنزول، نوعی الکل محسوب می‌شود که باعث ضد عفونی شدن محیط استعمال میگردد)
- آب خالص (بعنوان محلول ترکیب کننده مواد بکار رفته در فرمولاسیون دارو)
کلام آخر
همانگونه که در این مقاله از مجله داروخانه آنلاین مثبت سبز گفته شده، کالامین (Calamine) یکی از داروهای بی خطر و تقریباً بدون عارضه جانبی است که در طیف وسیعی از تحریکات، بثورات، التهابات، آفتاب سوختگی‌های سطحی و خارش‌های پوستی بکار می‌رود. این دارو بسته به میزان و شدت عارضه پوستی مورد استفاده قرار می‌گیرد. تنها نکته مهمی که در ارتباط با این دارو باید مد نظر داشت این است که از استعمال آن در نواحی چشم و اطراف آن، نوک پستان‌ها و اطراف آن (برای زنان شیرده)، مخاط بینی و دهان، و مقعد و آلت تناسلی یا واژن باید خودداری کرد.
ضمناً این دارو خوراکی نبوده و در صورت وارد شدن به معده می‌تواند ایجاد مسمویت نماید. کالامین با توجه به کارائی خوبی که در کنترل انواع تحریکات پوستی و گزش حشرات و آفتاب سوختگی‌ها دارد، از جمله داروهایی است که بهتر است در منزل همواره با خود به همراه داشته باشیم.
منبع: سایت Medscape
