پماد کلوبتازول (Clobetasol) چیست؟

در جامعه معاصر و به واسطه سبک زندگی ما، نوع مواد غذائی مصرفی که غالباً فرآوری شده به روشهای صنعتی و مشحون از مواد شیمیایی نگهدارنده هستند، محیط پر استرس شهری، انواع آلودگی‌ها و بسیاری عوامل دیگر، مشکلات پوستی بویژه انواع حساسیت‌ها، اگزما و … شیوع نسبتاً زیادی پیدا کرده‌اند. به منظور مرتفع نمودن این قبیل مشکلات پوستی، داروهای متعددی وجود دارند که یکی از مهمترین آنها کلوبتازول (Clobetasol) می‌باشد. به دلیل طیف گسترده مصرفی این دارو و اهمیت زیاد آن، این نوشتار بر آن است تا اطلاعاتی پیرامون آن بشرح زیر ارائه نماید.

اشکال دارویی کلوبتازول

این دارو که عموماً با نام کلوبتازول یا کلوبتازول پروپیونات شناخته می‌شود، بسته به شکل دارویی که تولید می‌شود، برخوردار از نام تجاری است. جداول زیر اطلاعاتی پیرامون انواع و اشکال دارویی مختلف کلوبتازول، نام‌های تجاری هریک از آنها، شکل مصرفی و نهایتاً دوز تولیدی هرکدام را به تفکیک گروه سنی (بزرگسالان و کودکان) در سطح بازارهای جهانی ارائه کرده‌اند.

  برای بزرگسالان:

برای کودکان:

در بازار داروی ایران فقط فرم های کرم، پماد و لوسیون این دارو ارائه میگردد.

موارد مصرف کرم کلوبتازول

این دارو برای درمان انواع بیماری‌های پوستی از قبیل اگزما، پسوریازیس، درماتیت، آلرژی و بثورات پوستی استفاده می‌شود. مصرف کلوبتازول (Clobetasol) می‌تواند تورم، خارش و قرمزی که در صورت ابتلا به بیماری‌های فوق ایجاد می‌شوند را کاهش دهد. این دارو یک کورتیکواستروئید بسیار قوی (با قدرت فوق العاده بالا) است.

آثار فارماکولوژیک و مکانیسم اثر Clobetasol

 این مبحث را بصورت مجزا توضیح می‌دهیم:

فارماکولوژی

کلوبتازول یک کورتیکواستروئید مصنوعی موضعی با خواص ضد التهابی، ضد خارش و منقبض کننده عروق است. کلوبتازول (Clobetasol) اثر خود را با اتصال به گیرنده‌های گلوکوکورتیکوئیدی سیتوپلاسمی اعمال می‌کند و متعاقباً، بیان ژن که بواسطه گیرنده هایگلوکوکورتیکوئید صورت می‌گیرند را فعال می‌کند. این فرایند منجر به سنتز پروتئین‌های ضد التهابی خاص شده و در عین حال، سنتز برخی واسطه‌های التهابی را مهار می‌کند. به طور خاص، کلوبتازول پروتئین‌های مهارکننده فسفولیپاز A2 را القا و در نتیجه آزادسازی اسید آراشیدونیک پیش‌ساز التهابی از فسفولیپیدهای غشایی توسط فسفولیپاز A2 را کنترل می‌نماید.

مکانیسم اثر

کورتیکواستروئیدها با تثبیت غشاهای لیزوزومی لکوسیت، التهاب را کاهش می‌دهند و از آزاد شدن هیدرولازهای اسیدی مخرب از لکوسیت ها جلوگیری می‌کنند. تجمع ماکروفاژها در مناطق ملتهب را مهار می‌سازند. چسبندگی لکوسیت‌ها به اندوتلیوم مویرگی را کاهش می‌دهند. از نفوذپذیری دیواره مویرگی و تشکیل اِدِم می‌کاهند و باعث کاهش اجزای مکمل می‌شوند. در تضاد با فعالیت هیستامین عمل کرده و منجر به آزادسازی کینین از بسترهای مولکولی می‌گردند و نهایتاً باعث کاهش تکثیر فیبروبلاست، رسوب کلاژن، و متعاقب آن، مانع تشکیل بافت اسکار می‌شوند. این دارو بطور کلی از طریق پوست جذب می‌شود، در کبد تجزیه و سرانجام از طریق ادرار و مدفوع ذفع می‌شود.

مقدار مصرف پماد Clobetasol

 مقدار مصرف در بزرگسالان و کودکان به قرار زیر است.

در بزرگسالان:

در رابطه با درماتوزهای پاسخگو به کورتیکواستروئیدها، برای تسکین تظاهرات التهابی و خارش درماتوزها، مقدار مصرف بصورت زیر خواهد بود:

کرم/ لوسیون (0.05%): هر 12 ساعت یک لایه نازک را روی نواحی آسیب دیده بمالید و بطور ملایم و کامل ماساژ دهید. توجه داشته باشید که مقدار مصرف بیش از 50 گرم در هفته نباشد.

در رابطه با پسوریازیس پلاکی متوسط ​​تا شدید مقدار مصرف بصورت زیر خواهد بود:

کرم/ لوسیون نرم کننده (0.05%): زمانی که محل آسیب دیده پوست کمتر از 10 درصد از کل سطح بدن است، کرم به مدت 2 هفته و لوسیون به مدت 4 هفته روی ناحیه آسیب دیده استفاده شود. توجه شود که مقدار مصرف بیش از 50 گرم در هفته (در مورد کرم) یا 50 میلی لیتر در هفته (در مورد لوسیون) نباشد.

کرم (0.025%): تا 2 هفته متوالی، روزی 2 بار یک لایه نازک روی نواحی آسیب دیده پوست بمالید.

در کودکان:

ایمنی و اثربخشی این دارو در کودکان زیر 12 سال هنوز به اثبات نرسیده اما در خصوص کودکان بالای 12 سال، لایه نازکی روی ناحیه مورد نظر به آرامی مالیده شود و دقت شود که مقدار مصرف از 50 گرم در هفته تجاوز ننماید.

زمان مصرف پماد کلوبتازول

با توجه به اینکه کلوبتازول دارویی خوراکی نیست، در نتیجه در خصوص زمان مصرف کلوبتازول، قاعده مشخصی وجود ندارد و در هر زمانی در طول روز می‌توان از آن استفاده نمود. تنها موضوعی که باید مورد توجه قرار گیرد، رعایت فاصله بین استعمال آن است که بطور معمول دو بار در روز و به فاصله هر 12 ساعت تجویز می‌شود. بر این اساس، بنظر می‌رسد که صبح و شب مناسبترین زمان استفاده از این دارو باشد. زیرا در این زمان‌ها، افراد در منزل هستند و با راحتی بیشتری می‌توانند آن در نواحی مختلف بدن خود را استعمال نمایند.

موارد احتیاط

• قبل از استفاده از کلوبتازول (Clobetasol)، اگر به آن یا سایر کورتیکواستروئیدها (مانند هیدروکورتیزون، پردنیزون) و یا هر دارویی آلرژی دارید، حتماً به پزشک خود اطلاع دهید. این محصول ممکن است حاوی مواد غیرفعالی باشد که می‌توانند باعث واکنش‌های آلرژیک یا مشکلات دیگر شوند. در رابطه با سوابق بیماری از قبیل گردش خون ضعیف، مشکلات سیستم ایمنی و برخی بیماری‌های پوستی نظیر روزاسه و درماتیت اطراف دهان نیز باید با احتیاط برخورد کرده و با پزشک مشورت نمائید.
• با اینکه به ندرت، استفاده از داروهای کورتیکواستروئیدی برای مدت طولانی یا در مناطق وسیعی از پوست می‌تواند پاسخ بدن شما را به استرس فیزیکی دشوارتر کند. اما با اینحال قبل از انجام عمل جراحی (پزشکی یا دندانپزشکی) یا درمان اورژانسی، حتماً به پزشک خود اطلاع دهید که از این دارو استفاده می‌کنید یا در چند ماه گذشته از آن استفاده کرده‌اید.
• در درمان با کرم (0.025%) دقت کنید که طول استفاده از این دارو از 2 هفته متوالی و دوز کل از 50 گرم در هفته تجاوز نکند زیرا این دارو ممکن است محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال (HPA) را سرکوب نماید. در درمان با لوسیون کلوبکس (0.05%) نیز باید توجه شود که از لباس کیپ یا پانسمان‌ استفاده نشود
• دست آخر اینکه اگرچه بعید است، اما اگر این دارو برای مدت طولانی استفاده شود، ممکن است به طور موقت رشد کودکان را کند نماید. بنابراین، در صورت استفاده مادر در دوران شیردهی و یا خود کودک، حتماً به طور منظم روند رشد قدی کودک خود را بررسی کنید.

موارد منع مصرف پماد کلوبتازول

بطور کلی توجه داشته باشید که کلوبتازول (Clobetasol) نباید روی صورت، زیر بغل یا کشاله ران استفاده شود. این دارو در صورت وجود آتروفی در محل درمان نیز نباید مورد استفاده قرار گیرد. همچنین از کلوبتازول در درمان روزاسه یا درماتیت اطراف دهان نیز نباید استفاده شود. بغیر از موارد عمومی فوق الذکر بطور مشخص از مصرف کلوبتازول در شرایط زیر  نیز خودداری نمائید:

• در مواردی که به کلوبتازول یا هر داروی دیگری یا به استواستئاریل الکل یا کلروکرزول (مواد تشکیل دهنده کرم کلوبتازول) واکنش آلرژیک داشته باشید.
• در مواردی که دچار عفونت پوستی، پوست شکسته، بریدگی یا خارش پوستی در ناحیه تحت درمان هستید.
• در مواردی که دارای آکنه یا روزاسه می‌باشید.
• در مواردی که مشکل پوستی روی ناحیه صورت شما قرار دارد، کلوبتازول فقط با صلاحدید پزشک و حداکثر به مدت 5 روز قابل استعمال است.

عوارض جانبی کلوبتازول (Clobetasol)

کلوبتازول در صورتیکه بطور دقیق و در محل و به مقدار تجویز شده پزشک مورد مصرف قرار گیرد، عوارض چندانی ندارد اما در غیر اینصورت می‌تواند توام با عوارض جدی باشد. بطور کلی در اولین استفاده ممکن است عوارضی چون سوزش، خارش، خشکی یا قرمزی در محل استفاده پدیدار شود. این مساله پس از چند روز معمولاً از بین می‌رود زیرا بدن با آن سازگار می‌گردد. ولی در صورتیکه عوارض پس از چند روز از بین نرفت، آنگاه باید مصرف آنرا قطع و با پزشک مشورت نمود.

کلوبتازول ممکن است عوارض دیگری نیز در پی داشته باشد که مهمترین آنها عبارتند از؛  علائم کشش، نازک شدن یا تغییر رنگ پوست، آکنه، رشد موی شدید در ناحیه استعمال شده، و برجستگی‌های قرمز کوچک روی پوست (فولیکولیت). علاوه بر این، استفاده از کلوبتازول(Clobetasol) می‌تواند منجر به بدتر شدن عفونت‌های پوستی گردد.

در خصوص جذب این دارو از پوست به جریان خون، احتمال بسیار کم است اما اگر دارو به مدت طولانی یا مناطق وسیعی از پوست مصرف شود و یا در کودکان استعمال گردد، این احتمال افزایش می‌یابد و می‌تواند منجر به عوارضی چون خستگی شدید، کاهش وزن، سردرد، تورم پا یا مچ پا، تشنگی مفرط، ادرار زیاد، و یا مشکلات بینایی شود.

تداخل دارویی کرم کلوبتازول

تداخلات دارویی ممکن است نحوه عملکرد داروهای شما را تغییر دهد یا خطر عوارض جانبی جدی را افزایش دهد. کلوبتازول تداخلات شدید، جدی، متوسط و یا خفیف شناخته شده‌ای با سایر داروها ندارد. با توجه به اینکه تمامی فعل و انفعالات احتمالی یا اثرات نامطلوب این دارو مطالعه نشده است لذا بهتر است که قبل از استفاده از کلوبتازول، فهرستی از تمام داروهای خود را با پزشکتان در میان بگذارید. در حالت عمومی، سعی کنید تا کلوبتازول را همراه با سایر داروهای موضعی حاوی کورتیکواستروئید مانند بتامتازون، هیدروکورتیزون، تریامسینولون، کورتید یا لوتریسون استفاده نکنید. استفاده از این داروها با هم ممکن است عوارض ناخواسته جدی ایجاد کند.

علاوه بر موارد پیش گفته، کلوبتازول ممکن است با 5 بیماری تداخل داشته باشد که در اینگونه موارد، حتماً باید با پزشک مشورت نمائید. این بیماریها عبارتند از:

• دیابت
• راش یا درماتیت پوشک
• هایپرآدرنوکورتیکیسم
• عفونت‌ها
• سمیت‌های بصری

مصرف کلوبتازول (Clobetasol) در دوران بارداری و شیردهی

استعمال این دارو را در دوران بارداری و شیردهی را تفکیک داده‌ایم:

 بارداری

بطور کلی اطلاعات موثقی در مورد تاثیر کلوبتازول بر زنان باردار در دسترس نیست. داده های موجود نشان می‌دهند که در صورت استفاده بیش از 300 گرم کورتیکواستروئید موضعی قوی یا بسیار قوی در طول بارداری به احتمال زیاد باعث کم‌وزنی نوزادان در هنگام تولد می‌گردد. توصیه بر این است که در صورت ضرورت، استفاده از کلوبتازول در زنان باردار در سطوح بسیار کوچک پوستی و به مدت بسیار کوتاه انجام گیرد.

شیردهی

در خصوص آثار مصرف کلوبتازول (Clobetasol) در شیر مادران یا میزان تولید شیر و یا نوزادان شیرخوار هم هیچگونه اطلاعات دقیقی موجود نیست. کورتیکواستروئیدهای داروئی به طور سیستماتیک در شیر انسان ظاهر می‌شوند و می‌توانند رشد کودک را کند یا با تولید کورتیکواستروئیدهای درون‌زا تداخل داشته باشند و یا سایر اثرات نامطلوب ایجاد کنند.

اما با اینحال مشخص نیست که آیا تجویز موضعی کلوبتازول می‌تواند منجر به جذب سیستمیک کافی برای تولید مقادیر قابل تشخیص در شیر انسان گردد یا خیر. بنابراین، برای به حداقل رساندن خطر احتمالی بهتر است که در مواقع ضروری، مصرف کلوبتازول در سطح کوچکی از پوست و مدت بسیار کوتاهی صورت پذیرد. همچنین توصیه می‌شود که زنان شیرده از مصرف مستقیم کلوبتازول روی نوک پستان و ناحیه آرئول برای جلوگیری از قرار گرفتن در معرض مستقیم نوزاد خودداری کنند.

شرایط نگهداری Clobetasol

در مورد پماد، کرم و لوسیون مطلوب ترین شرایط نگهداری کرم کلوبتازول در دمائی بین 25-20 درجه سانتیگراد (77-68 درجه فارنهایت) است اما در صورت لزوم می تواند بین 30-15 درجه سانتیگراد (86-59 درجه فارنهایت) نیز نگهداری شود. این دارو نباید دچار یخ زدگی شود. با توجه به ایمنی کمتر محفظه پمادها و کرمها، ضروری است تا این قبیل داروها را دور از دسترس کودکان نگهداری کنید. همچنین لازم است توجه نمائید که دارو در معرض نور خورشید یا رطوبت قرار نگیرد.

ترکیبات Clobetasol

تنها ماده موثره و فعال در ترکیب کلوبتازول، همان کلوبتازول پروپیونات است. اما مواد دیگری بصورت مواد غیر فعال در ترکیب دارویی آن وجود دارند که از این قرار می‌باشند: هیپروملوز، پروپیلن گلیکول، روغن معدنی، پلی اکسی اتیلن گلیکول 300 ایزواستئارات، کربومر 1342، هیدروکسید سدیم و آب تصفیه شده.

کلام آخر

در این مقاله از مجله داروخانه آنلاین مثبت سبز در مورد پماد یا کرم کلوبتازول شرح دادیم. کلوبتازول (Clobetasol) یکی از داروهای استروئیدی موضعی است که عمدتاً بمنظور کنترل و رفع تورم، قرمزی، خارش یا بثورات ناشی از بیماری‌های پوستی مانند اگزما و پسوریازیس مورد استفاده قرار می‌گیرد. بمنظور امکان استعمال دارو در نقاط مختلف بدن، این دارو در اشکال مختلفی چون پماد، کرم، لوسیون، اسپری، شامپو، فوم، محلول و ژل تولید می شود.

با توجه به قدرت اثرگذاری بسیار بالای کلوبتازول، میزان و محل مصرف آن باید به دقت و تحت نظر پزشک صورت پذیرد و در موارد بارداری و شیردهی نیز سعی شود که میزان و دوره مصرف آنرا تا جای ممکن محدود و کوتاه نمود. این دارو بطور معمول در مورد کودکان زیر 12 سال توصیه نمی‌شود.

منبع: سایت Medscape