قرص اورژانسی چیست؟
قرص ضدبارداری اورژانسی (EC) همان‌طور که از نامش پیداست، یک روش پیشگیری اضطراری است و نباید به عنوان روش منظم و دائمی کنترل بارداری مورد استفاده قرار گیرد.
قرص اورژانسی حاوی دوز بالایی از هورمون‌ها (اغلب لوونورژسترل) است که با هدف جلوگیری از بارداری، مستقیماً بر سیستم تولید مثل زن تأثیر می‌گذارد. مکانیسم اصلی آن، به تأخیر انداختن یا متوقف کردن تخمکگذاری است تا از لقاح اسپرم و تخمک جلوگیری شود.
این قرص باید در اسرع وقت پس از رابطه جنسی محافظت‌نشده یا شکست روش معمول جلوگیری (مانند پاره شدن کاندوم) مصرف شود. اثربخشی آن به شدت به زمان مصرف بستگی دارد؛ هرچه مصرف سریع‌تر باشد (به ویژه در ۲۴ تا ۷۲ ساعت اول)، شانس جلوگیری از بارداری بیشتر است.
عملکرد قرص اورژانسی
مکانیسم اثر قرص های اورژانسی به این شکل است که با تاخیر یا جلوگیری از تخمک گذاری مانع بارداری می شوند. اگر تخمک گذاری رخ ندهد، بارداری اتفاق نمیفتد.
لوونورژسترل با اتصال به گیرنده‌های پروژسترون و آندروژن، می‌تواند آزادسازی هورمون آزادکننده گنادوتروپین (GnRH) از هیپوتالاموس را به تأخیر بیندازد. این عمل جهش هورمون لوتئینیزه‌کننده (LH) که قبل از تخمکگذاری رخ می‌دهد را خنثی می‌کند و از انتشار تخمک زنده جلوگیری می‌کند.
اثربخشی مطلوب قرص های اورژانسی زمانی حاصل میشود که لوونورژسترل در مرحله پیش از تخمکگذاری مصرف شود.
این دارو همچنین با افزایش ضخامت مخاط دهانه رحم، حرکت و عبور اسپرم را مختل می‌کند.
نکته مهم: لوونورژسترل در صورت وقوع بارداری و لانه گزینی، قادر به خاتمه دادن آن نیست و نباید به عنوان یک روش روتین پیشگیری از بارداری استفاده شود.
طبق مطالعات پیشین این تصور وجود داشت که لوونورژسترل با تغییر دادن آندومتر (لایه داخلی رحم) از لانه‌گزینی جنین و در نتیجه بارداری جلوگیری می‌کند، اما مطالعات اخیر این مکانیسم را به‌عنوان عامل اصلی یا قابل توجه رد کرده‌اند. در واقع مکانیسم اصلی قرص اورژانسی پیشگیری از تخمکگذاری است.
انواع قرص اورژانسی
قرص‌های ضدبارداری اورژانسی به سه دسته اصلی تقسیم‌بندی می‌شوند:
1. قرص لوونورژسترول (لوونل)
لوونورژسترل (Levonorgestrel) که یک هورمون پروژستین مصنوعی است، به عنوان یک ضد بارداری اورژانسی خوراکی خط اول شناخته میشود. لوونورژسترل به صورت دو رژیم دوز مختلف موجود است و باید هرچه سریع‌تر پس از رابطه جنسی محافظت نشده مصرف شود، چرا که با گذشت زمان اثربخشی آن به شدت کاهش می‌یابد. بهترین زمان مصرف، حداکثر تا ۷۲ ساعت (۳ روز) پس از رابطه جنسی است، اگرچه برخی منابع آن را تا ۹۶ ساعت نیز مؤثر می‌دانند.
شما می توانید این قرص را از داروخانه ها در دو مدل تک عددی و دو عددی تهیه کنید.
قرص تک دوز (تک عددی)
- دوز: ۱.۵ میلی‌گرم لوونورژسترل
- نحوه مصرف: یک قرص واحد ۱.۵ میلی‌گرمی باید در اسرع وقت (حداکثر تا ۷۲ ساعت) پس از رابطه جنسی محافظت نشده مصرف شود.
قرص دو دوز (دو عددی)
- دوز: دو قرص ۰.۷۵ میلی‌گرمی لوونورژسترل
- نحوه مصرف:
روش اصلی: قرص اول (۰.۷۵ میلی‌گرم) را در اسرع وقت (حداکثر تا ۷۲ ساعت) مصرف کنید. قرص دوم (۰.۷۵ میلی‌گرم) را باید ۱۲ ساعت پس از مصرف دوز اول میل کنید. البته می توانید هر دو را همزمان با هم مصرف کنید.
روش جایگزین (ترجیح داده شده توسط برخی متخصصان): هر دو قرص (۰.۷۵ میلی‌گرم) را می‌توان به صورت همزمان و در یک نوبت مصرف کرد تا اطمینان از کامل شدن درمان حاصل شود.
برندهای اصلی و رایج بین‌المللی قرص اورژانسی لوونورژسترل (Levonorgestrel) عبارتند از:
- مای وی (My Way)
- پلن بی وان استپ (Plan B One-Step)
- پرونتزا (Preventeza)
- تیک اکشن (Take Action)
برندهای تجاری رایج و اصلی قرص لوونورژسترل در بازار دارویی ایران عبارتند از:
- قرص تنسی (Tansy): در دوزهای ۰.۷۵ میلی‌گرم (دو قرص) و ۱.۵ میلی‌گرم (یک قرص).
- قرص لونژیل (Longil): در دوزهای ۰.۷۵ میلی‌گرم (دو قرص) و ۱.۵ میلی‌گرم (یک قرص).
- قرص اووسیز (Ovocease): در دوزهای ۰.۷۵ میلی‌گرم (دو قرص) و ۱.۵ میلی‌گرم (یک قرص).
2. یولی‌پریستال (یولی پریستال استات)
این نوع از قرص‌های اورژانسی حاوی ماده اولی‌پریستال استات هستند. قرص یولی پریستال استات در دوز 30 میلی گرم عرضه می شود و تا 120 ساعت بعد از رابطه جنسی محافظت نشده موثر است. اگر در ۲۴ ساعت اول مصرف شود، اثربخشی آن تا ۹۸٪ بالا می‌رود.
برندهای اصلی و رایج بین‌المللی قرص اورژانسی یولی پریستال عبارتند از:
- EllaOne (اِلاوان)
- Ella (اِلا)
قرص اورژانسی Esmya (اِسمیا) نیز حاوی یولی‌پریستال است، اما با دوز ۵ میلی‌گرم و برای درمان عارضه فیبروم‌های رحمی استفاده میشود و کاربرد اورژانسی ضد بارداری ندارد.
3. قرص های ترکیبی ضد بارداری (قرص‌های ال‌دی و اچ‌دی)
قرص ضد بارداری ترکیبی نسبت به سایر قرص های ضدبارداری اورژانسی تاثیر کمتری دارد. این قرص که با نام های LD و HD شناخته شده، ترکیبی از پروژسترون و استروژن است و تا 5 روز بعد از رابطه جنسی محافظت نشده قابل استفاده است.
قرص اورژانسی دوتایی چیست؟
قرص اورژانسی دوتایی از دو عدد قرص تشکیل شده که هر کدام حاوی 0.75 میلی‌گرم لوونورژسترل هستند. برای اثربخشی کامل، باید آن را در دو مرحله مصرف کرد:
- قرص اول: باید بلافاصله پس از رابطه جنسی محافظت‌نشده مصرف شود.
- قرص دوم: باید ۱۲ ساعت پس از مصرف قرص اول استفاده شود.
چه مواقعی باید از قرص اورژانسی ضد بارداری استفاده کنیم؟
در شرایط مختلفی نیاز به مصرف قرص اورژانسی پیش می‌آید. به طور کلی، هر زمان که یک رابطه جنسی محافظت‌نشده داشته‌اید یا روش پیشگیری منظم شما به درستی عمل نکرده است، باید از این قرص استفاده کنید.
موارد اصلی و اورژانسی که نیاز به مصرف قرص اورژانسی دارید:
- رابطه جنسی محافظت‌نشده (بدون استفاده از روش پیشگیری)
- پاره شدن یا آسیب دیدن کاندوم
- فراموش کردن دوزهای قرص‌های ضد بارداری خوراکی روزانه (مانند LD یا HD)
- تأخیر قابل توجه در تزریق دوز بعدی آمپول‌های پیشگیری از بارداری
- تجاوز جنسی
روش مصرف قرص اورژانسی چگونه است؟
نحوه مصرف قرص اورژانسی بدین شکل است که قرص اورژانسی را بلافاصله بعد از رابطه جنسی محافظت نشده مصرف کنید. در صورتی که بسته بندی قرص دو تایی باشد قرص اول را بلافاصله و قرص دوم را ۱۲ ساعت بعد بخورید. اگر قرص یک عددی است یکجا مصرف کنید.
بعد از مصرف چه انتظاری داشته باشم؟
- عوارض جانبی موقت: عوارضی مانند تهوع، سردرد، خستگی، حساسیت سینه‌ها و لکه‌بینی خفیف، طی چند روز طبیعی هستند و معمولاً خود به خود برطرف می‌شوند.
- تغییر در پریود: انتظار داشته باشید که پریود بعدی شما چند روز زودتر یا دیرتر از موعد مورد انتظار شروع شود.
از چه سنی می‌توان از قرص اورژانسی ضد بارداری استفاده کرد؟
محدودیت سنی برای مصرف قرص اورژانسی وجود ندارد. هر خانمی که در معرض رابطه جنسی محافظت نشده قرار بگیرد می‌تواند از قرص اورژانسی استفاده کند.
از قرص های اورژانسی چند بار می توان استفاده کرد؟
از قرص اورژانسی در هر سیکل قاعدگی فقط یکبار می توان استفاده کرد. بنابراین در مجموع در طول سال دو یا سه بار مجاز هستید قرص ضد بارداری اورژانسی را مصرف کنید. استفاده مکرر می تواند عوارض شدید و جدی در پی داشته باشد.
مدت زمان تاثیر قرص اورژانسی
مدت زمان تاثیر قرص اورژانسی به نوع آن بستگی دارد. قرص های حاوی لوونورژسترل تا 72 ساعت (سه روز) بعد از رابطه جنسی محافظت نشده اثرگذاری دارند. قرص های اورژانسی حاوی اولی‌پریستال استات تا 120 ساعت (5 روز) اثربخشی دارند.
در چه صورت قرص اورژانسی اثر نمی‌کند؟
عوامل متعددی باعث عدم موفقیت قرص اورژانسی می شود که شامل موارد زیر است:
- تأخیر در مصرف قرص اورژانسی
- آغاز فرآیند تخمکگذاری یا لانه‌گزینی
- مصرف داروهای خاص
- تداخل با الکل و سیگار
- وزن بالای 75 کیلو
- مصرف نادرست
از کجا بفهمیم قرص اورژانسی اثر کرده است؟
تنها راه برای آنکه بفهمید قرص اورژانسی موفق عمل کرده یا خیر، پریود شدن است که باید در زمان مقرر یا نهایت یک هفته تأخیر اتفاق بیفتد. عقب افتادن پریود تا چند روز طبیعی است و جای نگرانی نیست؛ با این حال، تأخیر بیش از یک هفته می‌تواند یکی از علائم اصلی عدم اثرگذاری قرص اورژانسی باشد. بنابراین، اگر قاعدگی بعد از مصرف قرص یک هفته یا بیشتر از تاریخ مورد انتظار به تأخیر افتاد یا اگر درد زیر شکم یا خونریزی نامنظم و مداوم را تجربه کردید، بهتر است تست بارداری با بی بی چک انجام دهید.
عوارض قرص اورژانسی
به طور کلی، داروهای ضدبارداری اورژانسی ایمن و مؤثر در نظر گرفته می‌شوند. عوارض قرص اورژانسی معمولاً خفیف و غیرجدی است و اغلب تنها چند روز طول می‌کشد.
- تهوع و استفراغ
- خستگی
- سردرد
- درد یا گرفتگی در ناحیه شکم
- خونریزی یا لکه بینی
- بی نظمی های قاعدگی
تاثیر قرص اورژانسی بر پریود
تاثیر قرص اورژانسی بر پریود بسیار طبیعی و رایج است و نباید باعث نگرانی جدی شود، اما لازم است که تغییرات آن را بشناسید.
- معمولاً پریود بعدی چند روز تا یک هفته زودتر یا دیرتر از موعد مورد انتظار رخ می‌دهد. (تأخیر تا یک هفته طبیعی است.)
- ممکن است چند روز پس از مصرف قرص، دچار لکه‌بینی یا خونریزی خفیف شوید. (ناشی از افت هورمون است و طبیعی است)
- پریود اصلی شما ممکن است سبک‌تر یا سنگین‌تر از حد معمول باشد.
- درد و کرامپ می‌تواند تغییر کند.
تداخلات دارویی قرص اورژانسی
برخی از داروها می‌توانند اثربخشی قرص اورژانسی را به شدت کاهش دهند و خطر بارداری ناخواسته را افزایش دهند. این تداخلات به ویژه با داروهایی رخ می‌دهند که باعث افزایش سرعت متابولیسم (تجزیه) هورمون لوونورژسترل در کبد می‌شوند.
| دسته‌بندی دارویی | نمونه‌های دارویی رایج | مکانیسم تداخل |
|---|---|---|
| داروهای ضد صرع (ضد تشنج) | فنوباربیتال، کاربامازپین، فنی‌توئین، پریمیدون | این داروها آنزیم‌های کبدی را تحریک میکنند که باعث تجزیه سریع‌تر لوونورژسترل و در نتیجه کاهش غلظت آن در خون می‌شوند. |
| برخی آنتی‌بیوتیک‌ها | ریفامپین، ریفابوتین | ریفامپین به طور قوی آنزیم‌های متابولیزه‌کننده لوونورژسترل را فعال می‌کند و اثربخشی EC را به شدت پایین می‌آورد. |
| داروهای درمان ایدز (HIV) | برخی مهارکننده‌های پروتئاز (مانند ریتوناویر تقویت شده) | این داروها نیز می‌توانند با تغییر مسیرهای متابولیک، غلظت و اثربخشی هورمون را تحت تأثیر قرار دهند. |
| داروهای ضد قارچ | گریزئوفولوین | این دارو نیز می‌تواند متابولیسم کبدی را افزایش داده و اثربخشی EC را کاهش دهد. |
| مکمل‌های گیاهی | علف چای | این مکمل گیاهی، محرک قوی آنزیم‌های کبدی است و اثربخشی قرص اورژانسی را کاهش می‌دهد. |
چه کسانی نباید از قرص اورژانسی استفاده کنند؟
مصرف قرص اورژانسی توسط برخی افراد با شرایط خاص ممنوع است:
- بارداری تایید شده
- سابقه‌ی ترومبوز (لخته خون)
- بیماری قلبی
- فشار خون بالا
- مشکلات کبدی و کلیوی
- دیابت با عوارض عروقی
- میگرن با عوارض عروقی
- سرطان پستان یا رحم
- حساسیت به ترکیبات قرص
استفاده از قرص اورژانسی در دوران شیردهی
متخصصان عموماً در دوران شیردهی مصرف قرص اورژانسی لوونورژسترل را ارجح می‌دانند. این نوع قرصها مانند تنسی یا دوزهای
توصیه مهم: قبل از مصرف هر نوع دارویی در دوران شیردهی، حتماً با پزشک یا متخصص زنان و زایمان مشورت کنید.
آیا بعد از مصرف قرص اورژانسی نیاز به مراجعه به پزشک دارم؟
مصرف قرص اورژانسی در اکثر افراد ایمن است و پس از مصرف قرص در شرایط عادی، نیاز فوری و الزامی به مراجعه به پزشک نیست و می‌توانید منتظر پریود بعدی بمانید. اما در برخی شرایط خاص مراجعه یا مشورت با پزشک ضروری است:
- تأخیر پریود: پریود شما بیش از یک هفته از موعد مورد انتظار به تأخیر افتاده است (نشانه‌ی احتمالی شکست قرص).
- درد شدید شکم یا لگن: احساس درد شدید و مداوم به ویژه در یک سمت شکم که می‌تواند نشانه‌ی بارداری خارج رحمی باشد.
- استفراغ زودهنگام: اگر کمتر از ۲ ساعت پس از مصرف قرص به خصوص نوع لوونورژسترل استفراغ کردهاید.
- خونریزی غیرعادی: اگر دچار خونریزی شدید (بیشتر از یک پریود معمولی) شدید یا لکه‌بینی‌ها بیش از یک هفته ادامه پیدا کرد.
- نگرانی بابت عفونت یا بیماری مقاربتی جنسی: اگر نگران خطر ابتلا به بیماری‌های آمیزشی هستید، زیرا قرص اورژانسی هیچ محافظتی ندارد.
- استفاده مکرر: اگر به طور مکرر (بیش از یک بار در سال) به این روش اضطراری نیاز پیدا می‌کنید.
سخن پایانی
قرص اورژانسی (EC) یک روش اضطراری است که در صورت شکست یا عدم استفاده از روش‌های منظم (مانند پارگی کاندوم) به کار می‌رود. اثربخشی آن کاملاً به سرعت مصرف بستگی دارد؛ باید در کوتاه‌ترین زمان ممکن (حداکثر ۷۲ ساعت) پس از رابطه مصرف شود. قرص اورژانسی نباید به عنوان روش دائمی استفاده شود، زیرا دوز بالای هورمونی آن باعث اختلال جدی در نظم قاعدگی میشود.
روش‌های پیشگیری منظم مانند کاندوم یا قرص‌های روزانه، نه تنها از نظر اثربخشی در طولانی مدت قابل اعتمادتر هستند، بلکه عوارض هورمونی کمتری دارند. همچنین کاندوم تنها روشی است که در برابر بیماری‌های آمیزشی از شما محافظت می‌کند.
برای خرید مطمئن و محرمانه انواع کاندوم مردانه و زنانه با برندها و ویژگی‌های متنوع، می‌توانید از طریق داروخانه آنلاین مثبت سبز سفارش خود را اینترنتی ثبت کنید و محصول مورد نظر خود را درب منزل تحویل بگیرید.
