سقط جنین چگونه است و چه دلایلی دارد؟

سقط جنین چیست و چه انواعی دارد؟

سقط جنین به پایان یافتن بارداری پیش از آنکه جنین قادر به ادامه حیات مستقل در خارج از رحم باشد (معمولاً قبل از هفته بیستم بارداری) گفته می‌شود. سقط جنین به دو دسته کلی تقسیم می‌شود. سقط ناخواسته یا همان سقط طبیعی و سقط عمدی که با مداخله پزشکی صورت می‌گیرد.

بیشتر سقط‌های جنین در سه‌ماهه اول بارداری رخ می‌دهند و بخش قابل توجهی از آن‌ها پیش از هفته ششم یا هفتم (قبل از زمانی که قلب جنین در سونوگرافی قابل تشخیص باشد) اتفاق می‌افتند.

علائم سقط جنین

علائم سقط جنین معمولاً قبل از هفته بیستم بارداری رخ می‌دهد. شایع‌ترین نشانه‌های تهدید به سقط جنین عبارتند از:

• لکه‌بینی خفیف یا ترشحات قهوه‌ای رنگ
• خونریزی واژینال
•  درد و گرفتگی شدید شکم
• خروج مایع (شبیه به آب) یا بافت از واژن
•  از بین رفتن ناگهانی علائم اولیه بارداری

نکته مهم: لکه‌بینی خفیف در سه‌ماهه اول بارداری شایع است و لزوماً به معنی سقط نیست، اما در صورت مشاهده هر یک از علائم بالا، فوراً به پزشک مراجعه کنید.

تفاوت سقط جنین با قاعدگی

ممکن است خانمی اصلاً از بارداری خود خبر نداشته باشد، به ویژه در هفته‌های اول بارداری. از آنجایی که بعضی علائم سقط درست شبیه قاعدگی است، از کجا بدانید پریود شده‌اید یا جنین سقط شده است؟ برای تشخیص، باید چند عامل کلیدی را به دقت در نظر بگیرید:

نکته مهم: اگر در دوران بارداری خونریزی یا دردی دارید که شدت آن بیشتر از یک لکه‌بینی ساده است، یا بافت غیرعادی دفع می‌کنید، برای ارزیابی وضعیت و اطمینان از سلامت خود، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید.

دلایل سقط در سه ماهه اول (تا هفته ۱۲)

بیشتر سقط‌های جنین خود به خودی (Miscarriages) در حدود ۱۳ هفته اول بارداری رخ می‌دهند. این نوع از سقط ها اغلب ناشی از نقص در رشد جنین است.

1. ناهنجاری‌های کروموزومی و ژنتیکی (شایع‌ترین علت)

نیم تا دو سوم سقط‌های جنین در سه ماهه اول، به دلیل کروموزوم‌های اضافی یا کم (ناهنجاری‌های ژنتیکی) رخ می‌دهند. کروموزوم‌ها ساختارهایی در هر سلول هستند که حاوی ژن‌ها می‌باشند. هنگامی که تخمک و اسپرم به هم می‌پیوندند، دو مجموعه کروموزومی یکی از مادر و یکی از پدر به هم می‌پیوندند.

اگر تعداد کروموزوم‌ها بیش از حد یا کمتر از حد معمول باشد (ناهنجاری‌های کروموزومی)، این امر می‌تواند منجر به سقط جنین شود. تخمین زده می‌شود که حدود نیمی تا دو سوم سقط‌های جنین در سه ماهه اول به این مشکل مربوط هستند.

از جمله نتایج مشکلات کروموزومی در این رابطه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

مرگ داخل رحمی جنین (Missed Miscarriage): در این حالت جنین در داخل رحم تشکیل می شود، اما رشد آن به دلیل مشکلات ژنتیکی متوقف شده و می‌میرد. در واقع سقط قبل از مشاهده علائم بالینی بارداری رخ می‌دهد.

بارداری پوچ (Anembryonic Pregnancy): به دلیل ناهنجاری‌های کروموزومی کیسه حاملگی رشد می‌کند، اما رویان (جنین) تشکیل نمی‌شود. به آن بارداری بدون جنین می‌گویند.

حاملگی مولار کامل (Complete Molar Pregnancy): هر دو مجموعه کروموزوم از پدر گرفته شده است (هسته تخمک خالی بوده) و جنین به‌طور غیرطبیعی رشد می‌کند. این بارداری‌ها به دلیل رشد نامنظم جفت نمی‌توانند ادامه پیدا کنند و باید متوقف شوند.

حاملگی مولار نسبی (Partial Molar Pregnancy): کروموزوم‌های مادر باقی می‌مانند، اما تخمک به‌جای یک اسپرم با دو اسپرم لقاح می‌یابد و جنین دارای سه مجموعه کروموزومی (۶۹ کروموزوم) می‌شود. در این حالت جنین ممکن است تشکیل شود اما قابل زنده ماندن نیست.

2. مشکلات هورمونی

مشکلات هورمونی و بیماری‌های غده تیروئید به عنوان شرایط سلامتی مادر که ممکن است منجر به سقط جنین شوند، ذکر شده‌اند. مشکلات هورمونی که مستقیماً بر حفظ بارداری تأثیر می‌گذارند، بیشتر شامل موارد زیر هستند:

کمبود پروژسترون: این شایع‌ترین مشکل هورمونی است. پروژسترون هورمون اصلی حفظ بارداری است. کمبود آن می‌تواند منجر به نقص فاز لوتئال شود؛ یعنی پوشش داخلی رحم (آندومتر) به‌اندازه کافی برای لانه‌گزینی جنین و تغذیه آن ضخیم و پایدار نمی‌شود، که منجر به سقط می‌گردد.

مشکلات تیروئید: کم‌کاری یا پرکاری تیروئید کنترل‌نشده می‌تواند تعادل هورمونی کلی بدن را برهم زده و خطر سقط را افزایش دهد.

سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS): سندروم تخمدان پلی کیستیک با عدم تعادل هورمونی (مانند مقاومت به انسولین و افزایش آندروژن) همراه است که می‌تواند بر کیفیت تخمک و پایداری بارداری تأثیر منفی بگذارد.

نقش استروژن: در حالی که کمبود استروژن برای تخمک‌گذاری و سلامت باروری ضروری است، نقش کمبود مستقیم آن در سقط جنین معمولاً به اهمیت پروژسترون نیست.

3. مشکلات ساختاری رحم

ناهنجاری‌ها و مشکلات ساختاری رحم یا دهانه رحم به عنوان یکی از شرایط سلامتی مادر شناخته می شوند که می‌تواند به سقط جنین منجر شود. ناهنجاری‌های زیر بر فضای داخلی رحم تأثیر می‌گذارند و مانع از لانه‌گزینی مناسب یا رشد جنین می‌شوند:

فیبروم‌ها (Myomas/Fibroids): توده‌های خوش‌خیم عضلانی که در دیواره رحم رشد می‌کنند. اگر فیبروم‌ها داخل حفره رحم (زیر مخاطی) رشد کنند، می‌توانند با لانه‌گزینی جنین تداخل ایجاد کرده یا خون‌رسانی به آن را مختل کنند که منجر به سقط می‌شود.

ناهنجاری‌های مادرزادی شکل رحم: مانند رحم دوشاخ (Bicornuate Uterus) یا رحم سپتوم‌دار (Septate Uterus). سپتوم (دیواره) در مرکز رحم، خون‌رسانی ضعیفی دارد و اگر جنین روی آن لانه‌گزینی کند، احتمال سقط یا زایمان زودرس بالا می‌رود.

سندروم آشرمن (Asherman’s Syndrome): وجود چسبندگی یا اسکار در دیواره داخلی رحم (اغلب پس از کورتاژهای مکرر یا عفونت‌ها) که فضای لازم برای رشد جنین را محدود می‌کند.

مشکلات زیر توانایی دهانه رحم در بسته ماندن و حمایت از وزن جنین را مختل می‌کنند:

نارسایی دهانه رحم (Incompetent Cervix): این مهم‌ترین مشکل دهانه رحم در سقط‌های دیررس است. در این شرایط، دهانه رحم تحت فشار فزاینده بارداری، به‌طور زودرس و بدون درد باز می‌شود و منجر به سقط جنین در اواخر سه‌ماهه اول یا اوایل سه‌ماهه دوم می‌شود.

سوابق آسیب‌دیدگی دهانه رحم: آسیب‌های قبلی ناشی از زایمان‌های سخت، سقط‌های متعدد، یا برخی جراحی‌های درمانی (مانند LEEP برای درمان دیسپلازی دهانه رحم) می‌توانند ساختار حمایتی دهانه رحم را تضعیف کنند.

نکته مهم:

اگر خانمی سابقه سقط‌های مکرر یا سقط در سه‌ماهه دوم داشته باشد، پزشک اغلب از طریق روش‌هایی مانند سونوگرافی یا هیستروسکوپی، این ناهنجاری‌های رحمی را بررسی می‌کند تا قبل از بارداری بعدی، درمان‌های لازم (مانند جراحی برداشتن سپتوم یا سرکلاژ دهانه رحم) انجام شود.

4. عوامل مربوط به سبک زندگی و بیماری‌های زمینه‌ای مادر

بیماری‌های مزمن مادر مانند دیابت کنترل نشده، عفونت‌ها، و چاقی (Obesity) می‌توانند منجر به سقط جنین شوند. همچنین، عوامل سبک زندگی مانند استفاده از دخانیات، الکل، کافئین زیاد و مواد مخدر نیز خطر سقط جنین را افزایش می‌دهند.

دلایل سقط در سه ماهه دوم (هفته ۱۳ تا ۲۰)

1. نارسایی دهانه رحم

نارسایی دهانه رحم یکی از دلایل سقط دیررس است و می‌تواند به پارگی زودرس کیسه آب و در نهایت، از دست رفتن بارداری منجر شود.این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که بافت دهانه رحم ضعیف است و تحت فشار وزن جنین و مایع آمنیوتیک، به‌طور زودرس، بدون درد و بدون انقباض‌های واقعی باز یا گشاد می‌شود.

2. مشکلات جفت و عفونت‌ها

عفونت‌های پیشرونده: عفونت‌های باکتریایی یا ویروسی مادر (مانند عفونت واژن، عفونت ادراری یا عفونت‌های پیشرفته) می‌توانند به رحم و جفت منتقل شده و باعث التهاب، پارگی زودرس کیسه آب (PROM) و شروع سقط شوند.

سقط عفونی یا سپتیک (Septic Miscarriage): در موارد نادر، ماندن بافت‌های بارداری پس از سقط می‌تواند منجر به عفونت شدید رحم شود که یک وضعیت اورژانسی و خطرناک است.

مشکلات جفت: مواردی مانند جدا شدن زودرس جفت یا نارسایی عملکردی جفت نیز در این دوره می‌تواند رخ دهد.

3. بیماری‌های خودایمنی و ترومبوفیلی‌ها

ترومبوفیلی‌ها (اختلالات انعقادی): شرایطی که بدن در آن مستعد تشکیل لخته‌های خونی است. این لخته‌ها می‌توانند عروق خونی ریز جفت را مسدود کرده و مانع از خون‌رسانی و تغذیه کافی جنین شوند.

بیماری‌های خودایمنی: بیماری‌هایی مانند سندرم آنتی‌فسفولیپید (APS) یا لوپوس، که در آن‌ها سیستم ایمنی به‌اشتباه به بافت‌های جفت یا رحم حمله می‌کند و باعث التهاب و اختلال در عملکرد جفت می‌شود. این موارد از علل اصلی سقط‌های مکرر و سقط‌های دیررس هستند.

همچنین بیماری‌های مزمن مادر شامل دیابت کنترل نشده و بیماری تیروئید می‌توانند منجر به سقط جنین شوند.

علل از دست رفتن جنین در سه ماهه سوم (پس از هفته ۲۰)

از دست رفتن جنین پس از هفته بیستم بارداری دیگر سقط جنین نامیده نمی‌شود، بلکه در اصطلاح پزشکی به آن مرده‌زایی (Stillbirth) می‌گویند. در این دوره، علت‌ها عمدتاً مربوط به مشکلات جدی مادر یا جفت هستند:

1. مسمومیت بارداری شدید (پره‌اکلامپسی)

فشار خون بسیار بالا و خطرناک در مادر که می‌تواند باعث اختلال در عملکرد جفت و آسیب به جنین شود. در موارد شدید، پزشک برای نجات جان مادر مجبور به ختم بارداری می‌شود.

2. جدا شدن جفت

حالتی که جفت قبل از زایمان، به طور کامل یا جزئی از دیواره رحم جدا می‌شود. این اتفاق باعث خونریزی شدید و قطع فوری اکسیژن و غذارسانی به جنین می‌شود و یک اورژانس پزشکی است.

3. فوت داخل رحمی جنین (IUFD)

یعنی جنین در داخل رحم مادر از دنیا می‌رود. این اتفاق ممکن است پیش از آنکه مادر علائم دفع را تجربه کند، رخ دهد.

4. علل ناشناخته

متأسفانه، در تعداد قابل توجهی از موارد مرده‌زایی در سه‌ماهه سوم، با وجود انجام آزمایشات، علت دقیق فوت جنین هرگز مشخص نمی‌شود.

علت سقط جنین قبل از تشکیل قلب

بخش قابل توجهی از سقط ها پیش از هفته ششم یا هفتم (قبل از زمانی که قلب جنین در سونوگرافی قابل تشخیص باشد) اتفاق می‌افتند. این نوع سقط معمولاً به دلیل مشکلات کروموزومی یا ژنتیکی رخ می‌دهد.

دلیل اصلی: ناهنجاری‌های کروموزومی

• خطای طبیعت: شایع‌ترین علت سقط در این مرحله، ناهنجاری‌های کروموزومی تصادفی در جنین است. این مشکلات هنگام لقاح یا تقسیم سلولی اولیه رخ می‌دهند و ارثی نیستند.
• تشخیص طبیعت: طبیعت (بدن) به‌نوعی متوجه می‌شود که جنین دارای نقص ساختاری جدی است و نمی‌تواند به حیات خود ادامه دهد. در نتیجه، بدن به‌طور طبیعی بارداری را متوقف می‌کند.
• مثال‌ها: شایع‌ترین ناهنجاری‌ها شامل نسخه‌های اضافی یا کمبود کروموزوم‌ها (مانند تریزومی‌ها) هستند.

دلایل دیگر (کمی کمتر شایع)

• مشکلات لانه‌گزینی: اختلال در فرآیند چسبیدن تخمک بارورشده به دیواره رحم.
• مشکلات هورمونی: کمبود شدید هورمون‌های حیاتی مانند پروژسترون که برای حفظ دیواره رحم ضروری است.
• مشکلات ساختاری شدید رحم: ناهنجاری‌هایی که مانع از رشد اولیه جنین می‌شوند.

سقط جنین دوقلو چگونه رخ می‌دهد؟

به طور معمول در بارداری دوقلو یا چندقلویی، سقط به دو شکل عمده رخ می دهد:

سقط یکی از قل‌ها 

در این حالت یکی از دو جنین (که اغلب به دلیل مشکلات کروموزومی یا نارسایی جفت ضعیف‌تر است) از بین می‌رود و رشد آن متوقف می‌شود.در چنین شرایطی بافت‌های جنین متوقف‌شده معمولاً به‌طور کامل توسط بدن مادر یا جفتِ قل سالم جذب می‌شوند.

در اغلب موارد، این اتفاق هیچ عارضه منفی بر قل دیگر (جنینی که زنده می‌ماند) ندارد و بارداری به صورت تک‌قلویی ادامه می‌یابد. مادر ممکن است در این دوره کمی خونریزی یا لکه‌بینی داشته باشد یا هیچ علامتی مشاهده نکند و تنها در سونوگرافی‌های بعدی متوجه شود که یکی از قل‌ها ناپدید شده است.

سقط کامل هر دو قل

اگر مشکلی بزرگ‌تر و سیستمیک (مانند مشکلات هورمونی شدید، عفونت‌های جدی یا نارسایی کامل جفت) رخ دهد، ممکن است هر دو جنین به‌طور هم‌زمان یا پشت سر هم سقط شوند.

بارداری‌های دوقلو به‌طور کلی پرخطرتر از بارداری‌های تک‌قلو هستند و احتمال سقط خودبه‌خودی، زایمان زودرس و مشکلات جفتی در آن‌ها بالاتر است.

در این حالت، سقط مانند یک سقط جنین معمولی، با خونریزی و انقباضات شدید برای دفع محتویات هر دو جنین رخ می‌دهد.

انواع سقط ناخواسته

موارد زیر سه وضعیت بسیار رایج و مهم هستند که در سه‌ماهه اول در کلینیک‌های زنان با آن‌ها مواجه می‌شویم:

1. سقط ناقص

سقط ناقص زمانی رخ می‌دهد که بخشی از محتویات بارداری (جنین یا جفت) از رحم خارج شده است، اما بخش دیگری هنوز داخل رحم باقی مانده است. در چنین شرایطی روند سقط شروع و ادامه یافته، دهانه رحم باز است، اما رحم به‌طور کامل تخلیه نشده است.

علائم:

• خونریزی شدید و طولانی‌مدت
• درد و گرفتگی شدید و ادامه دار
• دفع بافت‌های متمایز (لخته‌های بزرگ یا تکه‌های بافتی).

نکته مهم: این وضعیت نیازمند مداخله پزشکی فوری است، زیرا باقی ماندن بافت‌ها در رحم خطر عفونت شدید (سقط عفونی) و خونریزی شدید (هموراژی) را بالا می‌برد.

اقدام: پزشک معمولاً برای تکمیل تخلیه رحم و جلوگیری از عوارض، از روش‌های دارویی یا جراحی (D&C) استفاده می‌کند.

2. سقط فراموش‌شده

سقط فراموش‌شده به وضعیتی اطلاق می‌شود که جنین مرده است، اما بدن مادر به‌طور خودبه‌خودی علائم سقط (مانند خونریزی یا درد شدید) را نشان نداده است. در این حالت جنین در داخل رحم فوت کرده است، اما برای هفته‌ها یا حتی ماه‌ها در رحم باقی می‌ماند. دهانه رحم معمولاً بسته است.

علائم:

• عدم وجود علائم سقط.
• ممکن است علائم بارداری (مانند تهوع، حساسیت سینه) ناگهان متوقف شده باشند.
• تشخیص قطعی تنها از طریق سونوگرافی (که در آن جنین فاقد ضربان قلب است) امکان‌پذیر است.

اقدام:

از آنجایی که بدن خودبه‌خود بافت‌ها را دفع نکرده، پزشک برای جلوگیری از عفونت یا خونریزی شدید، ممکن است از روش‌های دارویی (میزوپروستول) یا جراحی (کورتاژ یا آسپیراسیون) برای تخلیه رحم استفاده کند.

3. تهدید به سقط

تهدید به سقط به معنای سقط نیست، بلکه وضعیتی است که در آن، خطر از دست دادن بارداری وجود دارد، اما شانس ادامه بارداری هنوز بالاست. در این نوع از سقط خونریزی واژینال یا لکه‌بینی قبل از هفته ۲۰ بارداری رخ داده است، اما دهانه رحم (سرویکس) هنوز بسته است و جنین زنده است و هنوز از دست نرفته است.

علائم:

• خونریزی خفیف تا متوسط (معمولاً کمتر از یک قاعدگی).
• گرفتگی خفیف یا درد کمر.
• زنده بودن جنین در سونوگرافی.

اقدام:

در این حالت، پزشک معمولاً استراحت مطلق یا نسبی و پرهیز از فعالیت‌های سنگین و روابط زناشویی را توصیه می‌کند تا خونریزی متوقف شود.

4. سقط کامل

وضعیتی که تمام بافت‌های بارداری و جفت به‌طور کامل از رحم خارج شده‌اند و رحم تمیز است.

علائم: کاهش خونریزی و درد

اقدام: 

معمولاً نیاز به مداخله بیشتر نیست و فقط پیگیری پزشک و انجام سونوگرافی برای تایید تخلیه کامل رحم کافی است.

5. سقط حتمی

وضعیتی که خونریزی و گرفتگی وجود دارد و دهانه رحم باز شده است، به عبارتی سقط جنین اجتناب‌ناپذیر است.

علائم:

• خونریزی متوسط تا شدید
• دردهای مداوم و فزاینده شکمی و کمری

اقدام:

پزشک نمی‌تواند بارداری را نجات دهد. تمرکز بر مدیریت درد و جلوگیری از خونریزی شدید است و ممکن است برای تسهیل خروج باقی‌مانده‌ها از دارو استفاده شود.

6. سقط عفونی

سقط عفونی، عفونت شدید و تهدیدکننده حیات رحم است که معمولاً به دلیل باقی‌ماندن بافت‌های بارداری (جنین یا جفت) در داخل رحم پس از سقط ناقص رخ می‌دهد.

این وضعیت اورژانسی است، زیرا باکتری‌ها می‌توانند به‌سرعت از رحم وارد جریان خون شوند و باعث سپتی‌سمی (مسمومیت خونی) یا شوک سپتیک شوند. شوک سپتیک می‌تواند منجر به نارسایی اندام‌های حیاتی شده و جان مادر را به خطر بیاندازد.

علائم (وضعیت اورژانسی):

• تب بالا و لرز شدید
• درد شدید شکمی
• ترشحات واژینال بدبو و غیرعادی
• افزایش ضربان قلب

اقدام (درمان فوری و اورژانسی):

این وضعیت تهدیدکننده زندگی است. باید فوراً آنتی‌بیوتیک‌های وریدی شروع شود و رحم برای خروج بافت عفونی‌شده از طریق جراحی (آسپیراسیون یا کورتاژ) تخلیه شود.

روش‌های پزشکی سقط جنین (از دارو تا جراحی)

روش‌های پزشکی سقط جنین شامل دو دسته اصلی سقط جنین با دارو و سقط جنین به روش جراحی است. انتخاب روش بستگی به سن بارداری، شرایط پزشکی فرد و قوانین کشور دارد.

1. سقط جنین با قرص

سقط دارویی که اغلب تا هفته ۱۲ بارداری مورد استفاده قرار می‌گیرد، روندی دو مرحله‌ای است که با اثربخشی ۹۵٪ تا ۹۹٪، بارداری را متوقف می‌کند.

مرحله اول با مصرف قرص میفپریستون (که گاهی RU-486 نامیده می‌شود) آغاز می‌شود. این دارو با مسدود کردن گیرنده‌های هورمون پروژسترون، پوشش داخلی رحم را ناپایدار کرده و از رشد بیشتر بارداری جلوگیری می‌کند.

در مرحله دوم، فرد باید قرص‌های میزوپروستول را معمولاً ۶ تا ۴۸ ساعت پس از میفپریستون مصرف کند. میزوپروستول (که می‌تواند به صورت زیر زبان، بین گونه و لثه یا واژینال مصرف شود) باعث انقباض شدید رحم می‌شود. این انقباضات، مشابه انقباضات زایمان، باعث خونریزی و گرفتگی شده و رحم شروع به تخلیه محتویات خود می‌کند.

فرآیند تخلیه معمولاً ۲ تا ۶ ساعت پس از مصرف میزوپروستول شروع می‌شود و فرد در این دوره گرفتگی و خونریزی بسیار شدیدی را تجربه خواهد کرد که شبیه یک قاعدگی فوق‌سنگین یا سقط جنین خودبه‌خودی است.

2. سقط جنین جراحی

در سقط جنین جراحی محتویات رحم را با استفاده از ابزارهای پزشکی یا ساکشن خارج می‌کند. این نوع سقط به دو روش انجام می‌شود:

الف- سقط جنین با آسپیراسیون (سقط جنین با ساکشن)

این روش اغلب به عنوان آسپیراسیون وکیوم (Vacuum Aspiration) شناخته می‌شود و معمولاً قبل از هفته ۱۴ تا ۱۶ بارداری انجام می‌گردد. در این روش، پزشک محتویات رحم را با استفاده از لوله وکیوم (ساکشن) از طریق دهانه رحم خارج می‌کند. این روش سریع‌تر، کم‌خطرتر، و نسبت به کورتاژ کلاسیک کمتر تهاجمی است.

ب- سقط جنین با کورتاژ (D&C/D&E)

کورتاژ کلاسیک به معنای گشاد کردن دهانه رحم و تراشیدن بافت با استفاده از یک ابزار قاشقی‌شکل به نام کورت (Curette) است. امروزه در سقط جنین، کورتاژ اغلب با آسپیراسیون ترکیب می‌شود و تحت عنوان D&C (کورتاژ اتساعی و تخلیه‌ای) یا D&E (کورتاژ اتساعی و استخراجی) استفاده می‌شود.

D&C اغلب برای تخلیه باقی‌مانده‌های بافتی پس از سقط جنین دارویی یا سقط خودبه‌خودی ضروری است. D&E نیز به‌عنوان روش استاندارد برای سقط‌های پس از سه‌ماهه اول بارداری به کار می‌رود.

سقط جنین در ایران و اجرای طرح نفس

سقط جنین عمدی در ایران غیرقانونی محسوب می‌شود و تنها در شرایط خاص پزشکی و با مجوز قضایی مجاز است. طرح «نفس» نیز یکی از برنامه‌های اصلی دولت برای کاهش چشمگیر آمار سقط‌های غیرقانونی و ترویج فرزندآوری است.

سقط جنین تا چند ماهگی مجاز است؟

در ایران، سقط جنین تنها تحت شرایط بسیار خاص و با مجوز قضایی و پزشکی مجاز است. محدودیت اصلی این است که سقط باید قبل از ولوج روح (دمیده شدن روح) انجام شود:

محدوده زمانی: معمولاً قبل از چهار ماهگی یا حدود هفته ۱۸ بارداری.

تنها در صورتی مجاز است که:

جان مادر به‌طور جدی در خطر باشد.

جنین دارای ناهنجاری‌های شدید و غیرقابل درمانی باشد که ادامه بارداری را برای مادر به شدت سخت کند.

تنها استثنای سقط پس از چهار ماهگی، زمانی است که ادامه بارداری قطعاً باعث فوت مادر و جنین هر دو می‌شود و سقط جنین تنها راه نجات جان مادر باشد. در این شرایط، پزشک باید با تأیید شرعی و قضایی اقدام کند.

عوارض سقط جنین

عوارض سقط جنین ناخواسته یا انتخابی معمولاً به سن بارداری، روش انجام سقط (دارویی یا جراحی)و نظارت پزشکی بستگی دارد. سقط‌های قانونی و تحت نظارت، ایمن‌ترین هستند، اما احتمال بروز عوارض همچنان وجود دارد. عوارض سقط جنین را به دو دسته کوتاه مدت و طولانی مدت دسته‌بندی می‌کنیم.

۱. عوارض جسمی و کوتاه‌مدت سقط جنین

این عوارض معمولاً بلافاصله پس از سقط یا در چند روز اول رخ می‌دهند:

خونریزی شدید: شایع‌ترین عارضه است. خونریزی می‌تواند بسیار سنگین‌تر و طولانی‌تر از قاعدگی باشد و در موارد شدید نیاز به مداخله فوری یا تزریق خون دارد.

عفونت: در صورتی که بافت بارداری به‌طور کامل از رحم خارج نشود (سقط ناقص) یا در سقط‌های غیرقانونی و غیربهداشتی، خطر عفونت رحم (اندومتریت) افزایش می‌یابد.

باقی‌ماندن بافت: دفع نشدن کامل بافت‌های بارداری از رحم که باعث خونریزی و گرفتگی‌های طولانی‌مدت می‌شود و نیاز به کورتاژ یا آسپیراسیون پیدا می‌کند.

آسیب به رحم یا دهانه رحم: در سقط جراحی (کورتاژ)، به‌ویژه در سقط‌های دیررس یا در صورت خطای پزشکی، ممکن است دهانه رحم پاره شود یا دیواره رحم سوراخ شود که در اصطلاح پزشکی به آن پرفوراسیون رحم می‍‌گویند.

عدم موفقیت روش دارویی: در روش دارویی با داروهای میفپریستون و میزوپروستول، در موارد نادری سقط به‌طور کامل انجام نمی‌شود و نیاز به مداخله جراحی پیدا می‌کند.

۲. عوارض بلندمدت و روانی

مشکلات در بارداری‌های بعدی:

زایمان زودرس: برخی مطالعات نشان می‌دهند سقط‌های جراحی مکرر ممکن است به ضعف دهانه رحم منجر شده و خطر زایمان زودرس را در بارداری‌های بعدی افزایش دهد، اگرچه این مورد بحث‌برانگیز است.

چسبندگی‌های رحمی (سندروم آشرمن): در موارد نادر، کورتاژ تهاجمی می‌تواند باعث ایجاد اسکار یا چسبندگی در دیواره داخلی رحم شود که ممکن است بر باروری آینده تأثیر بگذارد.

عوارض روانی و عاطفی:

فرد ممکن است طیف وسیعی از احساسات را تجربه کند که شامل موارد زیر است:

اندوه و افسردگی: احساس گناه، پشیمانی، یا غم عمیق، به‌ویژه در سقط‌های ناخواسته یا سقط‌های انتخابی که تحت فشار انجام شده‌اند.

اضطراب و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD): به‌ویژه اگر تجربه سقط (اعم از خودبه‌خودی یا انتخابی) بسیار دردناک یا تروماتیک بوده باشد.

اختلال در روابط: تنش در روابط زناشویی یا خانوادگی ناشی از تجربه سقط.

آیا پیشگیری از سقط جنین امکان‌پذیر است؟

در مورد این سوال که آیا می‌شود از تهدید به سقط جلوگیری کرد یا خیر، به‌طور خلاصه، بله. پیشگیری از سقط جنین در برخی موارد امکان‌پذیر است، به‌خصوص اگر علت سقط، عواملی باشد که قابل کنترل یا درمان هستند. اما ازآنجایی‌که شایع‌ترین علت سقط‌های اولیه (قبل از هفته ۱۲) ناهنجاری‌های کروموزومی هستند که قابل پیشگیری نیستند، نمی‌توان از همه سقط‌ها جلوگیری کرد.

مراقبت‌های قبل از سقط

آمادگی‌های ضروری قبل از سقط جراحی شامل موارد زیر است:

1. آمادگی قبل از فرآیند

• سونوگرافی و آزمایشات: انجام سونوگرافی برای تعیین سن دقیق بارداری و محل قرارگیری جنین؛ انجام آزمایش‌های خون ضروری.
• ناشتا بودن (برای جراحی): معمولاً در سقط جراحی نیاز به ناشتا بودن از نیمه‌شب قبل است.
• داروهای پیشگیرانه: مصرف آنتی‌بیوتیک یا داروهای مورد نیاز با تجویز پزشک، قبل از شروع فرآیند.

2. مدیریت درد حین سقط

• مسکن‌های تجویزی: مصرف داروهای مسکن تجویزی (قوی‌تر از ایبوپروفن) برای مقابله با انقباضات شدید رحم.
• کمک به کاهش درد و کرامپ: استفاده از کیسه آب گرم روی شکم یا کمر برای تسکین گرفتگی‌ها.
• استراحت: استراحت در محیطی آرام و فراهم کردن حمایت یک همراه.

3. علائم و انتظارات فیزیکی در سقط دارویی

• خونریزی سنگین: انتظار خونریزی بسیار شدیدتر از قاعدگی که معمولاً ۱ تا ۶ ساعت پس از مصرف میزوپروستول شروع می‌شود.
• لخته‌های بزرگ: دفع لخته‌های خون بزرگ و بافت‌های خاکستری یا قرمز که نشان‌دهنده خروج محتویات رحم است.
• تهوع و اسهال: ممکن است تهوع، اسهال یا لرز به عنوان عوارض جانبی میزوپروستول رخ دهد.

4. نشانه‌های دفع کامل بافت

• کاهش ناگهانی درد: تسکین ناگهانی و چشمگیر درد و گرفتگی‌ها پس از دفع بافت اصلی.
• کاهش خونریزی: کاهش شدت خونریزی و تبدیل شدن آن از خونریزی بسیار شدید به لکه‌بینی یا خونریزی خفیف.
• سونوگرافی پیگیری: معیار قطعی برای اطمینان از تخلیه کامل، انجام سونوگرافی پیگیری توسط پزشک، چند هفته پس از فرآیند است.

 نکات حیاتی ایمنی و اورژانس پزشکی

موارد این جدول جنبه حیاتی دارد و به پیشگیری از عوارض جدی کمک می‌کند:

دوره نقاهت و مراقبت‌های بعد از سقط جنین

دوره نقاهت بعد از سقط به منظور بازیابی سلامت جسمی و روانی و اطمینان از آمادگی بدن برای بارداری در آینده ضروری است. این دوره شامل موارد زیر می‌شود:

سلامت جسمانی

بازگشت پریود منظم: مطمئن شوید که چرخه‌های قاعدگی شما به حالت منظم و طبیعی بازگشته‌اند. این نشانه بازگشت تخمک‌گذاری و تعادل هورمونی است.

پرهیز جنسی و فعالیتی: معمولاً توصیه می‌شود تا پایان خونریزی و یا تا اولین پریود بعد از سقط، برای جلوگیری از عفونت و آسیب به رحم از رابطه جنسی و همچنین فعالیت‌های سنگین پرهیز شود.

اسید فولیک: مصرف روزانه قرص اسید فولیک (۰.۴ میلی‌گرم) را حداقل یک ماه قبل از تلاش برای بارداری مجدد شروع کنید تا خطر نقص لوله عصبی در جنین بعدی به حداقل برسد.

مراجعه به پزشک: حتماً قبل از اقدام مجدد، برای معاینه و ارزیابی کامل به پزشک متخصص خود مراجعه کنید تا از پاک بودن رحم و وضعیت سلامت عمومی شما اطمینان حاصل شود.

آمادگی روانی و عاطفی

ارزیابی آمادگی روانی: پذیرش فرآیند سوگ و اندوه ناشی از سقط جنین و اطمینان از اینکه شما و همسرتان از نظر عاطفی برای بارداری بعدی آماده‌اید.

دریافت حمایت: در صورت احساس افسردگی، اضطراب یا سوگ طولانی‌مدت، کمک گرفتن از روانشناس ضروری است.

چه زمانی بعد از سقط انتظار پریود بعدی را داشته باشیم؟

به‌طور کلی، انتظار می‌رود اولین پریود پس از سقط جنین، بسته به سن بارداری، ۴ تا ۸ هفته بعد از اتمام سقط رخ دهد. تخمک‌گذاری معمولاً حدود دو هفته قبل از آن بازمی‌گردد.

بارداری مجدد (زمان مناسب برای اقدام دوباره)

زمان مناسب برای اقدام مجدد به بارداری پس از سقط جنین، به وضعیت جسمی و روانی زن و نوع سقط بستگی دارد. توصیه‌ها از یک چرخه قاعدگی تا ۶ ماه یا بیشتر متغیر است.

سخن پایانی

سقط جنین چه به صورت ناخواسته و چه با مداخله پزشکی، تجربه‌ای پیچیده و اغلب دشوار است. در این بین آگاهی از روند بهبودی، مراجعه به‌موقع به پزشک برای بررسی دفع کامل بافت‌ها و شناسایی سریع علائم خطر مانند عفونت یا خونریزی شدید اهمیت بسزایی دارد. صبور باشید و در این دوران، حمایت عزیزان خود را بپذیرید.

برای تقویت قوای باروری و آماده‌سازی برای اقدام مجدد، می‌توانید مکمل‌های مفید برای تقویت تخمدان و کیفیت تخمک‌ها را تهیه کنید. این محصولات را می‌توانید با مشورت پزشک، از داروخانه آنلاین مثبت سبز تهیه و مصرف کنید.