حساسیت فصلی یک نوع آلرژی و یک واکنش غیرطبیعی سیستم ایمنی بدن به مواد بی‌ضرری است که به طور معمول برای دیگران مشکلی ایجاد نمی‌کند. آلرژی واکنشی است که نسبت به گرده‌افشانی گیاهان در فصول مختلف سال، گرد و غبار، موی حیوانات، غذاها و داروها شکل می‌گیرد. به طور کلی آلرژی زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی فرد به مواد موجود در محیط واکنش بیش از حد نشان می‌دهد که منجر به آبریزش بینی، عطسه، خارش، بثورات پوستی، کهیر، گرفتگی بینی(رینیت)، خستگی مفرط، راش، مشکلات تنفسی و… میشود. آلرژن‌ها می‌توانند حیوانات خانگی، حشرات، کنه‌ها، کپک‌ها یا حتی غذاها باشند. طبق نتایج به دست آمده، عامل ژنتیک نقش زیادی در احتمال بروز آلرژی در افراد دارد. برای کسب اطلاعلات بیشتر با ما همراه شوید.
حساسیت چیست؟
برای آشنایی بیشتر با حساسیت فصلی، اول باید مفهوم حساسیت یا آلرژی را تا حدودی درک کنیم. آلرژی برگرفته از کلمه allergy به معنای واکنش بیش از حد به موادی که برای بدن بی‌ضرر می‌باشد. به این مواد بی‌ضرر (آلرژن) می‌گویند. بدن شخص مبتلا به آلرژی، آلرژن‌ها را خطری جدی و بیگانه محسوب می‌کند و در برابر آنها، واکنش‌های ایمنی شدیدی از خود بروز می‌دهد. آلرژن‌ها می‌توانند هر چیزی باشند که برای بدن انسان ضرری ندارند مثل گرده گیاهان، مواد غذایی، دارو و … و تا به امروز هیچ یافته‌ای مضر بودن آلرژن‌ها را اثبات نکرده است.
واکنش‌های شدید افراد آلرژیک به آلرژن‌ها به علت داشتن دستگاه ایمنی فوق هوشیار رخ می‌دهد و می‌تواند به صورت‌های مختلفی مانند آبریزش بینی، عطسه سوزش مخاط بینی، بثورات پوستی، کهیر، گرفتگی بینی(رینیت)، خستگی مفرط، خارش و مشکلات تنفسی بروز کند. جالب است بدانید که علت ابتلا به آلرژی 50% الی 75% درصد عامل وراثت می‌باشد و روز به روز به تعداد مبتلایان نیز اضافه میشود. به طوری که بنا بر آمار به دست آمده، از هر 10 نفر ، 2 نفر به آلرژی مبتلا هستند و در آمریکا با جمعیتی بیشتر از 50 میلیون نفر، قضیه به قدری جدی است که از هر 6 نفر، 1 نفر مبتلا به آلرژی می‌باشد.
نشانه های آلرژی
آلرژی ممکن است در هر فرد بسته به عوامل مختلف به طور متفاوتی ظاهر شود و یا حتی کلا بروز پیدا نکند. طبق نتایج بدست آمده، اگر تنها یکی از والدین دچار آلرژی باشد، 50% امکان دارد تا فرزند او دچار آلرژی شود و اگر هر دو والدین دچار آلرژی باشند 75% احتمال دارد تا فرزند دچار آلرژی شود.
نشانه های عمومی آلرژی
همانطور که پیش‌تر گفته شد، آلرژی به علت واکنش بیش از حد نسبت به آلرژن‌ها در بدن فرد ظاهر میشود. سیستم دفاعی بدن آلرژن‌ها را همانند ویروس‌ها تهدید بزرگی برای بدن تلقی می‌کند و شروع به حمله و دفاع از ارگان‌های حیاتی بدن در مقابل آلرژن‌های بیگانه می‌کند. بنابراین قابل پیش بینی است که بسیاری از علائم آلرژی، شباهت زیادی به سرماخوردگی داشته باشد.
برای مثال از جمله علائم مشترک آلرژی با سرماخوردگی می‌توان به آبریزش بینی، سرفه، گلودرد، مشکلات تنفسی، سردرد، گرفتگی بینی(رینیت) اشاره کرد. البته به یاد داشته باشید که شباهت به معنای نبود تفاوت نیست. برای مثال در آلرژی ممکن است با علائمی همچون کهیر، تورم پوستی، خارش، بثورات پوستی و… مواجه شوید که عمدتا در سرما خوردگی رخ نمی‌دهند. خارش و سوزش خفیف در ناحیه چشم و دست و پا از نشانه‌های حساسیت فصلی است.
بیشتر بخوانید: تفاوت سرماخوردگی و آلرژی
دسته بندی نشانه های آلرژی
آلرژی در هر فردی و نسبت به هر آلرژنی به طور متفاوتی تجربه میشود. جامعه علمی و پزشکی نشانه‌های آلرژی را به سه دسته تقسیم کرده‌اند: خفیف، متوسط و حاد.
- واکنش‌های خفیف: واکنش‌های خفیف اغلب بخش کوچکی از اندام‌های بدن را درگیر می‌کنند. برای مثال ممکن است آلرژی نسبت به حیوانات خانگی، تنها به صورت خارش خفیف در کف دست و پا ظاهر شود.
- واکنش‌های متوسط: واکنش‌های متوسط ممکن است به طور نسبتا گسترده‌تری در بدن افراد ظاهر شوند. در این دسته از واکنش‌ها، بیش از یک اندام درگیر حساسیت میشود. به عنوان مثال آلرژی نسبت به گرده‌افشانی ممکن است علاوه بر عطسه باعث خارش چشم و گلو نیز شود.
- واکنش‌های حاد: احتمال بروز واکنش‌های حاد در بدن افراد مبتلا به آلرژی بسیار کم است. این دسته از واکنش‌ها می‌توانند بسیار خطرناک ظاهر شده و منجر به آسیب‌های جبران ناپذیزی به بدن افراد شوند.
به طور علمی، واکنش‌های حاد آنافیلاکسی (anaphylaxis) نام دارند. آنافیلاکسی با سرعت بسیار زیاد در کل بدن فرد مبتلا پخش میشود تا حدی که در صورت بروز آنافیلاکسی، باید سریعا به بخش فوریت‌های پزشک مراجعه کنید.
آنافیلاکسی ممکن است در ابتدا با واکنش‌های متوسط مثل خارش چشم آغاز شود. سپس تبدیل به واکنش‌های متوسط میشود و با برخی دیگر از علائم مثل سرفه و خشکی گلو ترکیب میشود. در مرحله آخر تمامی علائم با سرعت زیادی در کل بدن پخش می‌شوند و ممکن است نشانه‌های جدیدتری از جمله گرفتگی ماهیچه‌ها، درد معده وخیم، تهوع و اسهال، خارش و التهاب کل بدن، کاهش شدید فشار خون، سردرد و… را در پی داشته باشد.
حساسیت فصلی چیست؟
حساسیت فصلی جز یکی از معروف‌ترین و رایج‌ترین حساسیت‌های جهان می‌باشد به طوری که سالانه 40 تا 60 میلیون نفر در آمریکا به آن مبتلا می‌شوند. به آلرژی فصلی تب یونجه و یا رینیت آلرژیک نیز می‌گویند. تب یونجه بر اثر وارد شدن آلرژن‌ها به بدن فرد حساس فعال شده و باعث ترشح ماده‌ای به نام هیستامین (Histamine) میشود. هیستامین به عنوان یک آمین زیستی هوشمند شناخته میشود که نقش موثری در تنظیم عملکرد فیزیولوژیک روده، واکنش‌های ایمنی موضعی و انتقال دهنده عصبی دارد. به طور واضح‌تر هیستامین پاسخ بدن فرد مبتلا به آلرژن‌هایی است که از محیط وارد بدن می‌شوند.
آزاد شدن هیستامین در بدن فرد مبتلا به آلرژی فصلی، باعث بروز واکنش‌های آلرژیک خفیف، متوسط و در برخی از موارد حاد میشود. محرک‌هایی که می‌توانند باعث ایجاد واکنش‌های آلرژیک در افراد شوند از فصلی به فصل دیگر متفاوت می‌باشد با این حال، عمده حساسیت‌های فصلی مربوط به فصل بهار می‌باشند. برخی در فصول تابستان و پاییز نیز حساسیت‌های فصلی سخت و طاقت فرسایی را تجربه می‌کنند.
علائم رایج آلرژی
علائم آلرژی می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد. برخی از علائم رایج آلرژی عبارتند از:
- عطسه
- آبریزش بینی
- خارش چشم
- خارش پوست
- بثورات پوستی
- تورم
- مشکل در تنفس
- تهوع و استفراغ
در برخی موارد، آلرژی می‌تواند منجر به آنافیلاکسی شود که یک واکنش آلرژیک شدید است. علائم آنافیلاکسی هم شامل موارد زیر می‌باشد:
- مشکل در تنفس
- تورم صورت، گلو و زبان
- بثورات پوستی
- افت ناگهانی فشار خون
- سرگیجه
- غش
چرا در فصل بهار دچار آلرژی می شویم؟
همه شکوفه‌های فصل بهار را بوییدنی و زندگی بخش می‌دانند ولی برای افراد مبتلا به حساسیت فصلی، ممکن است دیدن شکوفه‌ها و بوییدن آنها چندان کار لذت بخشی نباشد. درختان و شکوفه‌ها در فصل بهار، شروع به گرده‌افشانی (Pollinator) می‌کنند و مواد آلرژی زا را در هوا پخش می‌کنند.
این درخت‌ها را می‌توان از جمله درخت‌هایی که باعث ایجاد آلرژی در دسته افراد حساس‌تر در فصل بهار می‌شوند دانست:
درخت توس، درخت سپیدار، درخت گردو، درخت نارون، درخت سرو، درخت بلوط و درخت بید.
علاوه بر گرده‌ای که درختان هر ساله به محیط پیرامون خود پخش می‌کنند، شکوفه‌های بهاری و علف‌های هرز نیز شروع به گرده‌افشانی می‌کنند و باعث بروز عومل آلرژی زا از جمله خارش چشم، عطسه، آبریزش و گرفتگی بینی در بدن فرد مبتلا می‌شوند.
راه‌های پیشگیری از حساسیت فصلی
یک مشکل رایج است که می‌تواند کیفیت زندگی افراد را تحت تاثیر قرار دهد. اگرچه راهی برای جلوگیری از بروز این مشکل وجود ندارد، اما با انجام کارهای زیر می‌توان تا حد زیادی از عوارض آن کاست. در اینجا به برخی از راهکارهای پیشگیری و کنترل آلرژی اشاره می‌کنیم.
- شناسایی آلرژن‌ها: اولین قدم برای پیشگیری و کنترل حساسیت فصلی، شناسایی آلرژن‌ها یا موادی است که باعث بروز علائم آلرژی در شما می‌شوند. این کار با انجام تست‌های پوستی یا آزمایش خون توسط پزشک انجام میشود.
- مصرف داروهای ضد آلرژی: داروهای ضد آلرژی مانند آنتی‌هیستامین، اسپری‌های بینی و داروهای ضد احتقان می‌توانند به تسکین علائم آلرژی مانند عطسه، آبریزش بینی، خارش چشم و گرفتگی بینی کمک کنند.
- ایمونوتراپی: ایمونوتراپی یا درمان ضد حساسیت، یک روش درمانی طولانی‌مدت است که به کاهش حساسیت بدن به آلرژن‌ها کمک می‌کند. در این روش، به تدریج دوزهای متفاوتی از آلرژن‌ها به فرد تزریق میشود تا سیستم ایمنی بدن به آنها عادت کند.
- تغییر در سبک زندگی: برخی از تغییرات در سبک زندگی می‌توانند به کاهش مواجهه با آلرژن‌ها و تسکین علائم آلرژی کمک کنند.
این تغییرات شامل موارد زیر است:
- بستن در و پنجره‌ها در زمان گرده افشانی
- استفاده از دستگاه تصفیه هوا
- شستشوی مرتب دست‌ها و صورت
- تعویض لباس‌ها بعد از گذراندن وقت در فضای باز
- حمام کردن و شستشوی موها بعد از گذراندن وقت در فضای باز
- اجتناب از فعالیت در فضای باز در زمان اوج گرده افشانی
- استفاده از ماسک هنگام بیرون رفتن از خانه
با دنبال کردن این راهکارها، می‌توانید از بهار و سایر فصول سال لذت ببرید و از سمفونی ناخوشایند آلرژی رها شوید. برای پیشگیری از آلرژی می‌توانید اقدام به خرید قرص ضد حساسیت نمایید.
تشخیص آلرژی به چه صورت است؟
پزشک با ارزیابی علائم و نشانه‌های بیمار و انجام معاینات فیزیکی می‌تواند تشخیص دهد که بیمار دارای حساسیت فصلی هست یا خیر. پس از تشخیص، پزشک قادر به شناسایی عامل اصلی آلرژیک می‌باشد و می‌تواند درمان را شروع کند. برای تشخیص آلرژی، دو نوع آزمایش لازم است انجام شوند:
- آزمایش خون: در این آزمایش، نمونه‌ای از خون بیمار گرفته میشود و در آزمایشگاه برای بررسی وجود آنتی‌بادی‌های خاص آلرژی مورد آزمایش قرار می‌گیرد.
- آزمایش پوستی: این آزمایش به دو صورت انجام میشود:
- تست خراش پوستی: در این روش، مقداری از عامل حساسیت‌زا (آلرژن) روی پوست بیمار چکانده میشود و سپس با یک سوزن کوچک خراش داده میشود. اگر در محل خراش، تورم و قرمزی ایجاد شود، نشان‌دهنده حساسیت به آن آلرژن خاص است.
- تست تزریق داخل جلدی: در این روش، مقداری از آلرژن زیر پوست بیمار تزریق میشود. اگر در محل تزریق، تورم و قرمزی ایجاد شود، نشان‌دهنده حساسیت به آن آلرژن خاص است.
- ابزارهای تشخیص آلرژی فصلی: ابزارهای جایگزین دیگری نیز برای تشخیص آلرژی فصلی وجود دارند مانند:
- تست‌های آزمایشگاهی: در این تست‌ها، پزشک مقداری از مخاط بینی را زیر میکروسکوپ بررسی می‌کند. اگر فاکتورهایی مانند تعداد گلبول‌های سفید خون افزایش یافته باشند، نشان‌دهنده احتمال بروز آلرژی است.
- تصویربرداری: در برخی موارد، ممکن است از تصویربرداری برای بررسی سینوس‌ها یا ریه‌ها برای علائم آلرژی استفاده شود.
- آزمایش آندوسکوپی بینی: در این روش، یک لوله نازک و انعطاف‌پذیر با دوربین به داخل بینی بیمار فرستاده میشود تا پزشک بتواند داخل بینی را بررسی کند.
بیشتر بخوانید: درمان سریع آبریزش بینی و عطسه با چند راهکار ساده
نتیجه گیری
حساسیت فصلی به دلیل واکنش سیستم ایمنی بدن به گرده گیاهان در فصول مختلف، به ویژه بهار، رخ می‌دهد و با علائمی مانند عطسه، آبریزش بینی، خارش چشم و گرفتگی بینی همراه است. راه‌های پیشگیری از این بیماری شامل مصرف دارو، ایمونوتراپی، ممانعت از قرار گرفتن در معرض گرده، استفاده از ماسک و شستشوی لباس‌ها بعد از برگشت از فضای بیرون به خانه است.
