ورم معده یکی از مشکلات شایع سیستم گوارش است که به عنوان گاستریت (Gastritis) نیز شناخته می‌شود. این بیماری با التهاب مخاط معده همراه بوده و علائمی همچون درد شکم، سوء هاضمه، نفخ و تهوع را ایجاد می‌کند. اغلب عامل اصلی ورم معده به یک باکتری به نام هلیکوباکتر نسبت داده می‌شود، اما عوامل دیگری نیز ممکن است نقش داشته باشند که مشکلات متعددی را برای فرد ایجاد می‌کنند. به منظور کاهش علائم ورم معده، مصرف داروهای مناسب با تجویز پزشک و تغییرات در سبک زندگی مانند ورزش و رژیم غذایی مفید است.
در این مقاله، به بررسی علل و انواع ورم معده، عوارض آن، روش‌های تشخیص و راهکارهای پیشگیری و درمان آن پرداخته شده است. هدف ما از این مقاله، ارائه جزئیات کامل و جامع درباره ورم معده است. با ما همراه باشید تا اطلاعات بیشتری را در این زمینه به اشتراک بگذاریم.
گاستریت معده
معده دارای یک لایه مخاطی محافظ است که از آسیب‌های احتمالی ناشی از اسید معده که برای هضم غذا تولید می‌شود، محافظت می‌کند. زمانی‌که این لایه مخاطی آسیب می‌بیند یا ضعیف می‌شود، ممکن است مخاط معده التهاب بگیرد و به ورم معده یا گاستریت منجر شود. گاستریت می‌تواند به دلایل مختلفی اتفاق بیفتد، اما شایع‌ترین علت باکتریایی آن به نام هلیکوباکتر پیلوری است که باعث التهاب مخاط معده می‌شود. اگر درد معده دارید، لازم است با مراجعه به پزشک و خرید قرص معده مشکل را به راحتی حل کنید و نیازی به نگرانی نیست.
علت ورم معده چیست؟
در دلایل ورم معده، عوامل متعددی نقش دارند. گاستریت معده می‌تواند به دلیل عادات رژیم غذایی و سبک زندگی شما ایجاد شود. برخی از این عادات عبارت‌اند از:
- استفاده زیاد یا مداوم از داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن و ناپروکسن
- رفلاکس مرتب صفرا از روده کوچک
- تماس مکرر با اشعه مضر
- مصرف بیش از حد الکل
- تجربه استرس مداوم
- خوردن غذاهای تند
- سیگار کشیدن
- مصرف کوکائین
علاوه بر این، برخی بیماری‌ها و عوامل میکروبی نیز می‌توانند باعث ورم معده شوند. این عوامل شامل:
- کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین B۱۲ که ممکن است زمانی رخ دهد که معده نتواند به طور موثر ویتامین B۱۲ را هضم کند.
- رفلاکس مزمن صفرا که منجر به بازگشت مایع صفرا به معده و مری می‌شود و باعث ایجاد گاستریت معده می‌شود
- عفونت‌های باکتریایی و ویروسی مانند عفونت هلیکوباکتر پیلوری
- اختلالات خود ایمنی که باعث حمله به سلول‌های پوشش معده می‌شوند
- آسیب‌های تروماتیک یا سوختگی
- جراحی
بیشتر بخوانید: علائم سرطان معده را بشناسید؟
انواع ورم معده
تخصص‌های پزشکی انواع مختلفی از گاستریت و گاستروپاتی را تشخیص داده‌اند که تفاوت‌های آن‌ها ناشی از علل مختلفی است. یکی از این دسته‌بندی‌ها به دو شکل حاد و مزمن تقسیم می‌شود.
در حالت مزمن، بیماری به آهستگی پیش می‌رود و برای مدت طولانی ادامه دارد، در حالی که در حالت حاد، بیماری به صورت ناگهانی و برای مدت کوتاهی ظاهر می‌شود. برخی از انواع ورم معده فرسایشی هستند، به این معنی که پوشش معده را تخریب کرده و باعث ایجاد شکستگی‌های کوچک در دیواره و پوشش داخلی معده می‌شوند که در نهایت منجر به زخم معده می‌شوند. انواع دیگری از گاستریت نیز بدون فرسایش هستند.
به طور کلی، بسته به علت التهاب معده، دسته‌بندی مختلفی برای این بیماری ارائه می‌شود که شامل موارد زیر است:
گاستریت هلیکوباکترپیلوری
گاستریت هلیکوباکتری، یکی از شایع‌ترین انواع گاستریت است که از عفونت با باکتری هلیکوباکتر پیلوری (H. pylori) ناشی می‌شود. این نوع از ورم معده در اثر عفونت با این باکتری ایجاد شده و به عنوان یک گاستریت مزمن مشهور است. این نوع از التهاب معده مهم‌ترین عامل زخم معده است. در صورت عدم درمان عفونت با این باکتری، گاستریت هلیکوباکتر پیلوری ممکن است به‌طور مادام‌العمر باقی بماند و احتمال ابتلا به سرطان معده را افزایش دهد.
گاستروپاتی واکنشی
گاستروپاتی واکنشی زمانی به وجود می‌آید که پوشش معده برای مدت زمان طولانی با مواد تحریک‌کننده در تماس قرار می‌گیرد. برخی از مواد تحریک‌کننده شامل داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAIDs)، الکل و صفرا هستند. گاستروپاتی واکنشی به صورت مزمن و فرساینده است. همچنین NSAIDs به عنوان شایع‌ترین عامل زخم‌های گوارشی غیرعفونی شناخته می‌شوند و ممکن است باعث خونریزی، انسداد یا حتی سوراخ شدن معده یا روده کوچک شوند. بنابراین، در این شرایط، درمان التهاب، ورم معده و روده ضروری است.
گاستریت خودایمنی
گاستریت خودایمنی وقتی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن به سلول‌های سالم در پوشش معده حمله می‌کند. این بیماری مزمن بوده و معمولاً به صورت غیر فرسایشی است. گاستریت خودایمنی به خصوص در افرادی که به بیماری‌های دیگری از جمله هاشیموتو و دیابت نوع یک مبتلا هستند، شایع‌تر است. علاوه بر این، بروز این حالت ممکن است با کمبود ویتامین B۱۲ نیز مرتبط باشد.
گاستروپاتی فرسایشی حاد
گاستروپاتی فرسایشی حاد ممکن است پس از تماس با مواد تحریک‌کننده مانند داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAIDs)، الکل یا کوکائین ایجاد شود. یک نوع خاص از گاستروپاتی فرسایشی حاد به نام گاستریت استرسی در زمانی که مشکلات جدی سلامتی مانند جراحات یا سوختگی‌های شدید، بیماری‌های اورژانسی یا سپسیس پیوند خارجی باعث کاهش جریان خون به پوشش معده می‌شود، ایجاد می‌شود.
این کاهش جریان خون از عملکرد مکانیسم‌های محافظتی طبیعی معده جلوگیری می‌کند. طوری‌که اسید معده با پوشش معده تماس پیدا کرده و به آن آسیب می‌رساند. در گاستروپاتی فرسایشی حاد، پوشش معده به سرعت دچار فرسایش، زخم و خونریزی می‌شود که خونریزی اغلب خفیف است، اما می تواند به تدریج شدید شود.
نحوه تشخیص ورم معده
پزشک معمولاً با انجام یک معاینه فیزیکی، مطرح کردن علائم و سوابق پزشکی خانوادگی می‌تواند به عنوان ابزارهایی برای تشخیص علت ورم معده مورد استفاده قرار گیرد. همچنین ممکن است آزمایش تنفس، تحلیل خون یا مدفوع را برای بررسی وجود باکتری هلیکوباکتر پیلوری توصیه کند. دیگر روش‌های تشخیص ورم معده عبارتند از:
آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی
این آزمایش به منظور بررسی التهابات مختلف مری، معده و اثنی عشر انجام می‌شود. پزشک از یک دستگاه آندوسکوپ (یک لوله نازک بلند به همراه یک دوربین متصل) برای بررسی وضعیت داخلی معده استفاده می‌کند و ممکن است یک نمونه کوچک یا بیوپسی از پوشش مخاط معده بردارد.
معاینه دستگاه گوارش فوقانی (GI)
در طول معاینه دستگاه گوارش فوقانی، بیمار باید ملات باریم (یک ماده گچی) را ببلعد. سپس با استفاده از تصویربرداری از طریق اشعه ایکس، جزئیات بیشتری از وضعیت دستگاه گوارش نمایش داده می‌شود.
- آزمایش خون: بررسی آزمایش خون نشان می‌دهد که آیا آنتی‌بادی‌هایی که برای مبارزه با باکتری هلیکوباکتر پیلوری تولید شده‌اند، در بدن وجود دارند یا خیر.
- نمونه‌گیری مدفوع: این آزمایش برای بررسی وجود عفونت با باکتری هلیکوباکتر پیلوری یا وجود خون در مدفوع انجام می‌شود. وجود خون ممکن است نشانگر خونریزی معده باشد.
- آزمایش تنفس اوره: در طی آزمایش تنفس، بیمار یک کپسول یا مایعی حاوی اوره (یک ماده رادیواکتیو بی‌خطر) را می‌بلعد و سپس بازدم را در یک کیسه بادکنک مانند بیرون می‌دهد. باکتری هلیکوباکتر پیلوری اوره را به دی اکسید کربن تبدیل می‌کند و وجود خود را به این وسیله نشان می‌دهد.
علائم ورم معده
گاستریت معمولاً علائم خاصی ندارد اما در موارد شدیدتر، افراد مبتلا اغلب درد شکمی را تجربه می‌کنند. علائم ورم معده معمولاً با درد در قسمت بالای شکم یا قسمت فوقانی چپ معده همراه است. بنابراین، علت درد و ورم بالای شکم ممکن است به گاستریت ربط داشته باشد. علاوه بر این، علائم و نشانه‌های شاخص گاستریت عبارتند از:
- احساس سیری و پری پس از غذا خوردن
- مدفوع سیاه رنگ یا همراه با خونریزی
- عرق کردن بیش از حد
- استفراغ زرد یا سبز
- درد شکمی با تب
- سرگیجه و غش‌کردن
- ضربان قلب سریع
- تنفس ضعیف
- درد قفسه سینه
- حرکات روده کم
- استفراغ خون
- سوء هاضمه
- تنگی نفس
- بی حالی
- تهوع
- استفراغ
نفخ و سوء هاضمه دو عامل اصلی بروز گاستریت هستند. در صورت ادامه‌دار شدن این مشکل، مراجعه به پزشک ضروری است. همچنین استفاده از مکمل‌های گیاهی می‌تواند در درمان سوءهاضمه مفید باشد.
داروهای درمان ورم معده
پیش از درمان بیماری ورم معده، شناسایی عامل ایجاد‌کننده آن از اهمیت بالایی برخوردار است. به عنوان مثال، نوعی از گاستریت حاد که ناشی از مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی یا مصرف الکل است، ممکن است با قطع مصرف این موارد بهبود یابد. علاوه بر حذف عامل ایجاد‌کننده ورم معده، استفاده از برخی داروها نیز می‌تواند در درمان آن مؤثر باشد. از جمله این داروها، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
داروهای مهارکننده تولید اسید معده
این داروها شامل امپرازول ، لانسوپرازول، رابپرازول، پنتوپرازول و دیگر داروهایی هستند که بدون نسخه یا با تجویز پزشک در دسترس هستند. مصرف طولانی مدت این داروها به‌ویژه در دوزهای بالا، ممکن است خطر شکستگی‌های لگن، مچ دست و ستون فقرات را افزایش دهد. برای کاهش این خطرات، بهتر است از پزشک خود بپرسید که آیا مصرف مکمل‌های کلسیم می‌تواند در زمینه ورم معده به شما کمک کند.
آنتی بیوتیک
برای از بین بردن باکتری هلیکوباکتر پیلوری در دستگاه گوارش، پزشک ممکن است ترکیبی از آنتی‌بیوتیک‌های کلاریترومایسین و آموکسی سیلین یا مترونیدازول را تجویز کند. حتماً باید دوره درمان با آنتی‌بیوتیک‌ها را که معمولاً بین ۷ تا ۱۴ روز است، کامل کنید و همچنین در کنار آن، داروهای کاهش‌دهنده میزان اسید معده نیز مصرف کنید. پس از تکمیل دوره درمان، پزشک مجدداً وجود باکتری در معده را مورد بررسی قرار می‌دهد.
داروهای خنثی‌کننده اسید معده
در روند درمان گاستریت، پزشک ممکن است به شما توصیه کند که از آنتی‌اسیدها استفاده کنید. آنتی‌اسیدها از طریق خنثی‌سازی اسید معده، اثر تسکینی سریع دارند و بسته به نوع ترکیبات اصلی‌شان ممکن است باعث یبوست یا اسهال شوند. اگرچه این داروها در تسکین سریع علائم ورم معده مؤثر هستند، اما معمولاً به‌عنوان گزینه اولیه درمان در نظر گرفته نمی‌شوند. داروهای مهارکننده و کاهنده اسید معده، از نظر اثربخشی و کم‌عوارضی، گزینه بهتری به‌شمار می‌آیند.
داروهای کاهش‌دهنده تولید اسید معده
این داروها، میزان اسید معده را کاهش داده و در نتیجه سبب تسکین درد و تسریع روند بهبود ورم معده می‌شوند. از جمله این داروها می‌توان به فاموتیدین، سایمتیدین و نیزاتیدین اشاره کرد که بدون نسخه یا با تجویز پزشک در دسترس هستند.
چگونه از ورم معده پیشگیری کنیم؟
هلیکوباکتر پیلوری علت ورم معده در اغلب موارد است، اما اکثر مردم نمی‌دانند که آلوده هستند. بنابراین باکتری‌ها به راحتی منتقل می‌شوند. با رعایت بهداشت و شستشوی منظم دست‌ها، می‌توان خطر ابتلا به این عفونت را تا حدودی کنترل کرد.
- عدم استراحت برای مدت ۲ تا ۳ ساعت پس از مصرف وعده غذایی
- اجتناب از خوردن غذاهای شور، سرخ شده، شیرین و خیلی تند
- خوردن وعده‌های غذایی کوچک‌تر، آهسته‌تر و منظم‌تر
- پرهیز از مصرف الکل و کافئین
- عدم مصرف NSAID ها
- مدیریت استرس
- ترک سیگار
از طرفی افرادی که قبلا مبتلا به گاستروانتریت شده‌اند نیز برای جلوگیری از انتقال باکتری به دیگران بهتر است اقدامات احتیاطی زیر را انجام دهند:
- اجتناب از پخت‌وپز به خصوص برای دیگران تا بهبودی
- ممانعت از مصرف محصولات لبنی غیرپاستوریزه
- تمیز نگاه داشتن آشپزخانه و ظروف تهیه غذا
- عدم تماس نزدیک با دیگران در طول بیماری
- شستشوی دست‌ها قبل از غذاخوردن
- شستن و ضدعفونی سبزیجات
سخن پایانی
ورم معده، یکی از مشکلات شایعی است که می‌تواند زندگی روزمره فرد را تحت تأثیر قرار دهد. از آنجایی که علائم و نشانه‌های آن ممکن است متنوع و گاهی غیرخاص باشند، تشخیص و درمان صحیح این بیماری از اهمیت بسیاری برخوردار است. از طرفی، پیشگیری از بروز ورم معده نیز از اهمیت فراوانی برخوردار است که می‌تواند از طریق رعایت بهداشتی، تغذیه سالم، کنترل استرس و مشاوره پزشکی انجام شود. با پیگیری مراقبت‌های لازم و درمان مناسب، می‌توان از وضعیت معده کنترل بیشتری داشته و به بهبود و کاهش علایم آن کمک کرد.
