زدن واکسن کرونا کمک به توقف همه‌گیری کووید-19 بوده و شاید بتوان به نوعی آن را یک وظیفه اجتماعی دانست. موثرترین شیوه‌ای که متخصصان برای پیشگیری از ابتلا به کرونا پیشنهاد می‌دهند، بدون شک دریافت واکسن است. همان‌طور که حتما می‌دانید اکثر واکسن‌هایی که در جهان به تولید رسیده و تائیدیه سازمان بهداشت جهانی را گرفته‌اند، در 2 دوز تزریق می‌شوند. چرا دوز تزریق واکسن کرونا در 2 نوبت صورت می‌گیرد؟
نحوه اثرگذاری واکسن کرونا
تاکنون واکسن‌هایی که در ایران تزریق شده‌اند، شامل سینوفارم، آسترازانکا، اسپوتنیک، بهارات و برکت هستند. برخی از این واکسن‌ها مثل آسترازانکا و اسپوتنیک با فناوری mRNA به تولید رسیده‌اند و بعضی دیگر مثل سینوفارم از ویروس غیر فعال شده بدست آمده‌اند. واکسن‌های تولید شده با فناوری ام آر ان ای پس از تزریق، سلول‌های بدن را وادار به ساخت پروتئینی می‌کنند که موجب ایجاد پاسخ ایمنی در داخل بدن انسان می‌شوند. این نوع از واکسن‌ها حاوی ویروس زنده نبوده و همچنین بر ماده ژنتیکی و ژن‌های انسان نیز تاثیر نخواهند گذاشت.
در واکسن‌هایی مثل سینوفارم و برکت از ویروس غیر فعال شده استفاده شده است. تزریق این نوع واکسن‌ها نیز منجر به واکنش ایمنی زایی در بدن شده و در برابر ویروس کرونا مصونیت ایجاد می‌کند. چه واکسن‌هایی که با فناوری mRNA درست شده‌اند و چه آنهایی که از ویروس غیر فعال شده در آنها استفاده شده، هر دو نهایت ایمنی خود را 2 هفته پس از تزریق دوز دوم نشان می‌دهند.
دوز تزریق واکسن کرونا
مطالعات نشان داده است که اکثر واکسن‌ها حتی واکسن‌هایی مثل فایزر و مدرنا هنگامی‌که تنها در یک دوز تزریق می‌شوند، واکنش ایمنی نسبتا ضعیفی را ایجاد می‌کنند؛ در حالی‌که اگر در 2 دوز یا بیشتر مورد استفاده قرار بگیرند، پاسخ ایمنی قوی‌تری ایجاد خواهد شد. اساسا اولین دوز واکسن کرونا روند ایجاد محافظت را آغاز می‌کند اما تزریق دوز دوم و دوزهای بعدی این حفاظت را تقویت خواهد کرد.
با یک مثال ساده بهتر می‌توان توضیح داد که چرا واکسن کرونا در چند دوز تزریق می‌شود؟ تصور کنید که شما با دوست خود قصد دارید که یک میز سنگین را هل داده و از یک سمت اتاق به جایی دیگر ببرید. تمام توان خود را بکار می‌گیرید و موفق می‌شوید تا میانه راه بروید. سپس چند دوست دیگر نیز به شما می‌پیوندند و به کمک آنها می‌تواند میز را به مکانی که مد نظر است، انتقال دهید. واکسن‌هایی که به 2 یا چند دوز نیاز دارند هم همین حالت را داشته و جهت مصونیت و کارایی بیشتر در 2 نوبت تزریق می‌شوند. به جز واکسن کرونا بعضی واکسن‌های دیگر نیز نیاز به چند دوز دارند؛ مثل: واکسن سرخک، اوریون و سرخچه (MMR)، واکسن هپاتیت و واکسن زونا.
واکسن های تک دوز کرونا
برخی از واکسن‌های کرونا که تعداد آنها به نسبت اندک است، تنها نیاز به یک دوز تزریق دارند. واکسن کووید -19 که توسط جانسون و جانسون ساخته شده از جمله این واکسن‌ها است. در ایران نیز خبرها حاکی از آن است که برای سنین 3 تا 17 سال واکسن تک دوز سینوفارم تزریق خواهد شد.
فاصله بین دوز اول واکسن کرونا و دوز دوم
گفتیم که 2 دوز تزریق واکسن کرونا باید صورت گیرد تا واکسن حداکثر کارایی خود را نشان داده و مصونیت ایجاد کند. فاصله بین تزریق این دو دوز بستگی به نوع واکسنی که فرد دریافت کرده است، دارد. فاصله میان 2 دوز واکسن کرونا در انواع مختلفی که در ایران تزریق می‌شود، به شرح زیر است:
- واکسن سینوفارم: 28 روز
- واکسن آسترازنکا: 12 هفته
- واکسن برکت: 21 تا 28 روز
- واکسن اسپوتنیک: 21 تا 28 روز
- واکسن بهارات هندی: 28 روز
با تزریق دوز اول بدن واکنش ایمنی ضعیفی نسبت به عامل خارجی نشان می‌دهد و سپس پس از تزریق دومین دوز پاسخ ایمنی به حداکثر می‌رسد. البته باید دقت کنید که هیچ‌یک از واکسن‌های کرونا حتی واکسن‌هایی از قبیل فایزر و مدرنا نیز قادر به ایجاد مصونیت 100% در برابر Covid-19 نبوده و پس از تزریق هر دو دوز نیز همچنان رعایت پروتکل‌ها الزامی است.
اگر دوز دوم واکسن کرونا به موقع تزریق نشود، چه اتفاقی می افتد ؟
توصیه کلی بر آن است که تزریق دوز دوم واکسن کرونا دقیقا در زمان تعیین شده که روی کارت واکسن درج شده است، صورت گیرد. اما به هر دلیل ممکن است نتوانید به موقع واکسن خود را بزنید؛ مثلا شاید در فاصله میان دو دوز به ویروس کرونا مبتلا شوید؛ در این حالت چه باید کرد؟ معمولا فاصله استانداردی که میان دو دوز اعلام می‌شود، بهترین زمان تزریق است اما پس از این زمان نیز می‌توان به برای تزریق دوز دوم اقدام کرد. مگر اینکه آنقدر زمان زیادی گذشته باشد که واکسن کارایی خود را از دست بدهد. در این صورت باید دوز اول مجددا تزریق شود.
کمی فاصله میان 2 دوز واکسن کرونا دوز اول این واکسن را بی‌اثر نخواهد کرد؛ پس نیازی به نگرانی نیست.
استفاده از واکسن متفاوت کرونا در دوز دوم امکان پذیر است ؟
اکیدا توصیه می‌شود که هر 2 دوز تزریق واکسن کرونا از یک نوع واکسن صورت گیرد. اما اگر به هر دلیل واکسن‌ها از یک نوع نباشند، مثلا واکسن مورد نظر در زمان تزریق دوز دوم ناموجود باشد، در این صورت حتما باید از واکسنی استفاده کرد که پلتفورم آن با واکسن قبلی یکی باشد. بنابراین نمی‌توان دوز اول واکسن کرونا را آسترازنکا زد و سپس در دوز دوم از واکسن برکت استفاده نمود. زیرا پلتفورم واکسن برکت از ویروس ضعیف شده است در حالی‌که واکسن آسترازانکا با تکنولوژی mRNA تهیه شده است. اما از آنجایی‌که سینوفارم و برکت هر دو از ویروس ضعیف یا کشته شده بدست آمده‌اند، می‌توان در یک دوز از یکی از آنها و در دوز بعدی از دیگری استفاده کرد.
تفاوت عوارض واکسن سینوفارم و آسترازنکا
چنانچه پیشتر نیز اشاره کردیم، تکنولوژی ساخت واکسن سینوفارم و آسترازنکا کاملا با یکدیگر متفاوت هستند. به طور کلی عوارض این دو واکسن تقریبا شبیه به هم و شامل موارد زیر هستند:
- تورم و درد در محل تزریق
- تب
- حالت تهوع
- لرز
- سردرد
- درد مفاصل
- احساس خستگی
اما عوارض مربوط به آسترازنکا با شدت بیشتری مشاهده می‌شود. در هر صورت طی کمتر از 3 روز عوارض همه واکسن‌های کرونا باید رفع شود و اگر بیش از این زمان به طول انجامد باید به پزشک مراجعه کرد زیرا ممکن است فرد همزمان به بیماری خاصی مبتلا شده باشد یا کرونا گرفته باشد.
دوز چهارم واکسن کرونا
از اردیبهشت 1401 تزریق دوز چهارم واکسن کرونا نیز در دستور کار وزارت بهداشت قرار گرفت. چهار ماه از دوز سوم واکسن کرونا باید گذشته باشد که فرد مجاز به زدن دوز بعدی شود. تزریق نوبت چهارم واکسن کووید ۱۹ ابتدا برای افراد 70 سال به بالا و کادر بهداشت و درمان صورت می‌گیرد و بعد کم‌کم به دیگر احاد جامعه نیز می‌رسد. از این جهت تزریق دوز چهارم این واکسن پیشنهاد می‌شود که بتواند اثر دوزهای قبلی را در پیشگیری از کرونا همچنان حفظ نماید. تزریق دور چهارم واکسن کوید 19 به خصوص برای افراد دارای نقص سیستم ایمنی شامل بیماران هموفیلی، تالاسمی، دیالیزی، سرطانی، بیماران پیوند اعضا، مبتلایان به ام‌اس، بیماران HIV مثبت و افرادی که داروهای تضعیف‌کننده سیستم ایمنی بدن مصرف می‌کنند، ضروری است.
کلام آخر
دوز تزریق واکسن کرونا معمولا در دو نوبت باید صورت گیرد. البته این مسئله به نوع واکسن مرتبط است اما واکسن‌های موجود در ایران در حال حاضر هیچ‌یک تک دوز نیستند. هرگز نباید تزریق دوز دوم را به تاخیر انداخت زیرا حداکثر مصونیت ایجاد شده توسط واکسن دو هفته پس از تزریق دومین دوز حاصل می‌شود.
