یبوست مزمن در بزرگسالان بالای 60 سال بسیار شایع است؛ به طوری‌که 50 درصد افرادی که در خانه سالمندان هستند از یبوست شکایت دارند. اگر یبوست دائمی نباشد، با تغییرات کوچک در سبک زندگی، مثل اضافه کردن فیبر به رژیم غذایی و افزایش فعالیت بدنی می‌توان مشکل را برطرف کرد. اما اگر یبوست حالت مزمن پیدا کند، به ناچار باید از بعضی داروها مثل ملین‌ها استفاده نمود. در این مطلب ابتدا به علت یبوست در سالمندان می‌پردازیم و بعد روش‌های درمان آن را ذکر خواهیم کرد.
یبوست چیست؟
وقتی فرد در طی یک هفته تنها 3 بار یا کمتر عمل دفع را انجام داده باشد، یعنی یبوست دارد. همچنین به موقعیتی که در آن فرد نمی‌تواند به طور کامل روده خود را تخلیه کند، یبوست گفته می‌شود. بسیاری از مردم حتی زمانی که برای انجام عمل دفع و مدفوع کردن باید زور بزنند، می‌گویند یبوست دارند. عارضه یبوست هرازگاهی ممکن است برای همه اتفاق بیفتد اما زمانی که به طور منظم و مداوم رخ دهد، مشکل‌ساز خواهد بود.
وقتی مدفوع به مدت طولانی در روده بزرگ یا کولون باقی می‌ماند، سفت و خشک شده و در نتیجه عمل دفع دشوارتر خواهد شد. حدود 16 درصد از بزرگسالان یبوست مزمن را تجربه می‌کنند. اما این درصد در افراد بالای 60 سال به یک سوم جمعیت می‌رسد که آمار حدودا بالایی به حساب می‌آید. یکی از بهترین راهکارها برای درمان یبوست، استفاده از قرص ضد یبوست است.
انواع یبوست در سالمندان
به طور کلی دو نوع یبوست داریم: اولیه و ثانویه که ممکن است در هر سن و سالی اتفاق بیفتند و فقط مخصوص افراد سالمند نیستند:
یبوست اولیه
به یبوست اولیه، یبوست عملکردی نیز می‌گویند. این نوع از یبوست زمانی اتفاق می‌افتد که در عملکرد روده اختلالی وجود داشته باشد. یعنی علت ایجاد یبوست در این حالت ناشی از بیماری یا داروی خاصی نیست. یبوست اولیه در 3 دسته قرار می‌گیرد: یبوست عادی، یبوست انتقال آهسته و اختلالات اجابت مزاج. ممکن است فردی به طور همزمان چند نوع یبوست داشته باشد. یبوست طبیعی رایج‌ترین نوع است و زمانی رخ می‌دهد که مدفوع شما با فرکانس منظم حرکت می‌کند اما دفع آن سخت و دشوار است.
در یبوست انتقال آهسته، روده به دلایلی مدفوع را با تاخیر به سمت تخلیه شدن می‌برد. اغلب افراد مبتلا به اختلالات متابولیک مانند دیابت و کم کاری تیروئید به این نوع از یبوست اولیه دچار می‌شوند. در نوع مربوط به اختلالات اجابت مزاج، مشکل در عضلات راست روده میل به اجابت مزاج را کاهش داده و باعث می‌شود مدفوع بدون تخلیه شدن در روده بزرگ ایجاد شود.
یبوست ثانویه
یکی دیگر از انواع یبوست در سالمندان و به طور کلی کلیه افراد، یبوست ثانویه است. یبوست ثانویه زمانی اتفاق می‌افتد که مشکلات روده مربوط به برخی مشکلات فیزیکی و پزشکی باشد. همچنین مصرف بعضی از داروها نیز می‌تواند عامل یبوست ثانویه به حساب آید. مثلا:
- مصرف بیش از 5 داروی مختلف به طور همزمان
- داشتن یک بیماری مزمن
- مشکلات مربوط به سلامت روان
علت یبوست در سالمندان
با بالا رفتن سن، تغییرات بسیاری در بدن انسان رخ می‌دهد. سیستم‌های داخلی بدن کند می‌شوند و کارایی خود را از دست می‌دهند. از طرف دیگر رژیم غذایی و شرایط و سبک زندگی نیز ممکن است دچار تغییر شود. همان‌طور که گفتیم از 60 سالگی به بعد مشکل یبوست در میان عموم چه مرد و چه زن بسیار شایع است. برخی از دلایل ایجاد یبوست در سالمندان عبارتند از:
- کاهش تحرک و فعالیت بدنی
- ابتلا به بیماری‌های مزمن
- کم‌آبی بدن
- عدم مصرف غذا و آب به مقدار کافی
از طرف دیگر با افزایش سن، تغییرات ساختاری در بدن اتفاق می‌افتد. مثل:
- ضخیم شدن روده بزرگ
- تنگ شدن مقعد
- رکتوسل (ضعیف شدن دیواره پشتی بافت بین روده و واژن در زنان)
- هموروئید
- کاهش کارایی دستگاه گوارش
- اختلالات حرکتی
- انسداد و سوراخ شدن روده
جلوگیری از یبوست در افراد مسن
اگر افراد مسن چندین بیماری مختلف داشته باشند و داروهای زیادی مصرف کنند، یبوست در آنها ممکن است اجتناب ناپذیر باشد. اما با استفاده از راهکارهای زیر می‌توان احتمال یبوست را کاهش داد:
- نوشیدن زیاد آب
- افزایش فعالیت بدنی
- انجام تمرینات ورزشی به طور منظم
- گنجاندن 25 تا 35 گرم فیبر در رژیم غذایی روزانه
- اختصاص دادن وقت (به طور منظم) برای دستشویی رفتن بعد از هر وعده غذایی
بهترین مواد غذایی برای درمان یبوست در سالمندان
افزودن فیبر و آب فراوان به رژیم غذایی کلید درمان یبوست است. چند مورد از مواد غذایی با فیبر بالا به شرح زیرند:
- بلغور جو دوسر
- نان گندم کامل
- پاستا غلات کامل
- عدس، نخود و لوبیا
- انواع توت
- سیب (با پوست) و گلابی
- کلم بروکلی
- نخود فرنگی
برای درمان یبوست در سالمندان باید از مصرف فست فودها، غذاهای سرخ شده و غذاهای فرآوری شده اجتناب شود زیرا این نوع غذاها یا فاقد فیبر هستند یا فیبر بسیار کمی دارند. لبنیات و غذاهایی که حاوی قند بالایی هستند نیز می‌توانند خطر ابتلا به یبوست را افزایش دهند.
درمان یبوست در افراد سالمند
اولین هدف در بهبود یبوست باید کاهش علائمی همچون نفخ شکم و درد باشد. هدف دوم این است که اجابت مزاج به صورت منظم صورت گیرد و مدفوع نرم باشد. تغییر رژیم غذایی و ورزش اولین پیشنهاداتی هستند که پزشکان به افراد مبتلا به یبوست ارائه می‌دهند. اگر مشخص بشود که روش‌های غیر دارویی موثر نیستند، پزشک ممکن است فرد را معاینه نماید. معاینه معمولا در مواردی صورت می‌گیرد که مدفوع سفت و خشک در روده بزرگ تجمع یافته و دفع مدفوع دشوار شده است.
اگر فرد مدفوع نهفته داشته باشد، این عارضه با تنقیه یا پاکسازی دستی باید برطرف شود. دقت داشته باشید که این اقدامات تنها توسط پزشک متخصص باید صورت گیرد. اما اگر یبوست نهفته نباشد، راه‌های دیگری وجود دارد:
گزینه‌های رفتاری
برای درمان یبوست در سالمندان گزینه‌های رفتاری شامل موارد زیر است:
- برنامه‌ریزی برای دستشویی رفتن بعد از صرف غذا
- استفاده از زیرپایی هنگام اجابت مزاج
- اختصاص زمان کافی برای دستشویی رفتن و داشتن حریم خصوصی کافی
- عدم استفاده از لگن در رختخواب
گزینه‌های دارویی برای درمان فوری یبوست سالمندان
نوع یبوست باید تشخیص داده شود و بعد بر اساس آن درمان مناسب صورت گیرد. قرص‌ها و شربت‌های ضد یبوست معمولا بدون نیاز به نسخه پزشک قابل خرید هستند. اما اگر پزشک داروی مشخصی را تجویز کند، بدون شک نتیجه‌گیری بهتر خواهد بود. داروهای درمان کننده یبوست چند نوع هستند:
داروهای حجم دهنده مدفوع
این داروها حجم مدفوع را افزایش می‌دهند تا احساس نیاز به اجابت مزاج در فرد افزایش یابد. بعضی از این داروها عبارتند از:
- پودر متیل سلولز (مکمل فیبر): 19 گرم در روز
- قرص پلی کربوفیل: 1250 میلی‌گرم 1 یا 4 بار در روز
- فیبر پسیلیوم (متاموسیل): 1 قاشق چایخوری یا 1 بسته یک تا سه بار در روز
ملین‌های اسمزی
ملین‌های اسمزی با جذب آب به روده بزرگ عملکرد خود را انجام می‌دهند. این نوع داروها کمک می‌کنند تا مدفوع نرم و هیدراته بماند و حرکات طبیعی روده با سهولت بیشتری صورت گیرد. نمونه‌هایی از این داروها عبارتند از:
- محلول لاکتولوز: 15 تا 30 میلی‌لیتر در روز
- محلول سیترات منیزیم: 150 تا 300 میلی‌لیتر به صورت تک دوز
- سوسپانسیون هیدروکسید منیزیم: 30 تا 60 میلی‌لیتر در روز
- پودر پلی اتیلن گلیکول (میرالاکس): 17 گرم در روز
- محلول سوربیتول: 2 تا 3 قاشق غذاخوری تک دوز یا برای استفاده کوتاه مدت روزانه.
نرم کننده‌های مدفوع
یبوست در سالمندان با قرص‌های نرم کننده مدفوع نیز می‌تواند بهبود یابد. نرم کننده‌های مدفوع دفع مدفوع را راحت‌تر می‌کنند. کپسول‌های سدیم دوکوزات یا کولاس از جمله این داروها هستند.
ملین‌های محرک
داروهایی که جزء ملین‌های محرک هستند، با تحریک انقباضات روده به حرکت مدفوع کمک می‌کنند. این نوع ملین‌ها و دوز توصیه شده آنها عبارتند از:
- قرص بیزوکودیل: 5 تا 15 میلی‌گرم در روز
- قرص سنا: 15 میلی‌گرم در روز
آیا شیر و لبنیات باعث یبوست در سالمندان می‌شوند؟
شیر و لبنیات می‌توانند در ایجاد یبوست نقش داشته باشند؛ اما نه همیشه. در برخی از افراد که به پروتئین‌های موجود در شیر گاو حساسیت دارند، لبنیات می‌تواند اسهال را در پی داشته باشد. از غذاهایی که در طی روز می‌خورید، یادداشت بردارید تا بهتر متوجه شوید که کدام غذا عامل بروز یبوست بوده است. سپس غذاهایی را که به نظر می‌رسند با یبوست مرتبط هستند، محدود نمایید.
یبوست در مردان مسن و زنان مسن با هم تفاوت دارد؟
هم زنان و هم مردان با افزایش سن می‌توانند دچار یبوست شوند. اما خطر بروز یبوست در زنان بیشتر از مردان است. علت این مسئله ممکن است به این موضوع ربط داشته باشد که شیوع اختلال عملکرد کف لگن که توانایی حرکت مدفوع را ضعیف می‌کند، در زنان بیشتر است.
عوامل موثر در افزایش ریسک ابتلا به یبوست در سالمندان
رسیدن به سن 60 سالگی خود یک عامل برای افزایش ریسک ابتلا به یبوست است. اما موارد دیگری نیز وجود دارد. زنان بیشتر از مردان دچار یبوست می‌شوند. افرادی که از لحاظ بدنی ضعیف هستند نیز بیشتر در معرض ابتلا به یبوست قرار می‌گیرند. عوامل دیگری هم دخیلند:
- رژیم غذایی کم‌فیبر
- کم‌تحرکی یا بی‌حرکتی
- کم‌آبی بدن و دهیدراته ماندن
- عدم مصرف غذا و آب کافی
- مصرف چندین دارو همزمان با هم
- زمان ناکافی برای اجابت مزاج یا نامناسب بودن حریم خصوصی
کلام آخر
یکی از مهم‌ترین دلایل یبوست در سالمندان فاکتور سن است. یبوست انواع مختلفی دارد که در این مقاله به آنها اشاره کردیم. پیش از آنکه یبوست تبدیل به یک مشکل دائمی در افراد مسن شود، بهتر است برای درمان آن به پزشک مراجعه کنند. گاهی تغییر در رژیم غذایی و افزایش فعالیت بدنی برای درمان یبوست کافی است. اما گاهی هم باید از دارو استفاده شود. در این زمینه اگر پرسشی دارید در بخش کامنت‌ها می‌توانید درج کنید.
