از کجا بفهمیم کمبود آهن داریم ؟

سطوح پایین گلبول قرمز در بدن و نبود منابع کافی برای دریافت آهن توسط سلول‌ها منجر به بروز کم‌خونی خواهد شد. آهن برای تولید هموگلوبین در خون ضروری است تا به این ترتیب اکسیژن به سرتاسر بدن برسد. عدم وجود هموگلوبین به مقدار کافی موجب می‌شود تا بافت‌ها و عضلات موجود در بدن از اکسیژن کافی برخوردار نبوده و نتوانند عملکرد خود را به طور موثر انجام دهند. در این صورت فرد به بیماری کم خونی مبتلا خواهد بود. ذکر این نکته قابل توجه است که کم‌خونی انواع مختلفی دارد اما شایع‌ترین نوع آن را کم‌خونی ناشی از فقر آهن می‌توان دانست که عموما با مصرف انواع قرص آهن بهبود خواهد یافت. در این مقاله با علائم کمبود آهن بیشتر آشنا خواهید شد.

علل شایع کمبود آهن

در اکثر موارد کم‌‎خونی ناشی از فقر آهن به یکی از دلایل زیر اتفاق می‌افتد:

• رژیم غذایی نامناسب و عدم دریافت آهن به مقدار کافی
• بیماری‌های التهابی روده
• قرار گرفتن در دوران بارداری و افزایش نیاز به ماده معدنی آهن
• از دست دادن زیاد خون در دوره‌های سنگین قاعدگی
• عدم توانایی بدن برای جذب مناسب آهن

کمبود آهن به هر علتی که اتفاق بیفتد اثرات نامطلوبی بر کیفیت زندگی داشته و در مواقعی که این کمبود خیلی شدید باشد، ممکن است حتی خطرناک نیز قلمداد شود.

نشانه ها و علائم کمبود آهن در بدن

علائم کمبود آهن بستگی به شدت کم‌خونی، سرعت پیشرفت آن، سن فرد و شرایط جسمی وی دارد. در بسیاری از موارد نیز ممکن است فرد برای مدت طولانی به کم‌خونی مبتلا باشد اما هیچ نوع علامتی را مشاهده نکند. بهترین راهکار برای تشخیص کم‌خونی و مشخص کردن شدت آن، دادن آزمایش خون است. اگر علائم زیر را دارید، احتمال ابتلا به کم‌خونی در شما بسیار زیاد است:

خستگی غیر معمول

یکی از شایع‌ترین نشانه‌های کمبود آهن در بدن خستگی مزمن و غیر معمولی است که به سادگی برطرف نمی‌شود و درست بعد از اینکه به ظاهر به مقدار کافی استراحت داشته‌اید، باز هم به سراغ شما می‌آید. احساس ضعف و خستگی به این دلیل اتفاق می‌افتد که عدم وجود آهن به مقدار کافی موجب کمبود گلبول قرمز شده و اکسیژن نیز به مقدار کافی به اندام‌ها نمی‌رسد. در این حالت فشار بیشتری به قلب وارد می‌شود تا اکسیژن بیشتری در اختیار سلول‌ها قرار گیرد. همین مسئله سبب احساس خستگی مداوم خواهد شد.

از آنجایی‌که امروزه در دنیای مدرن و شلوغی که ما زندگی می‌کنیم، خستگی جزئی تفکیک‌ناپذیر از آن است، بنابراین وجود خستگی مداوم را به طور یقین نمی‌توان به کم‌خونی مرتبط دانست. پس لازم است علائم دیگر نیز کنترل شده و در صورت لزوم برای اطمینان بیشتر آزمایش خون داده شود.

رنگ پریدگی

یکی دیگر از مهم‌ترین علائم کمبود آهن رنگ‌پریدگی است. بسیاری از پزشکان با معاینه قسمت داخلی پلک تشخیص می‌دهند که فرد به کم‌خونی مبتلا است یا خیر. کمبود هموگلوبین در خون سبب کاهش گلبول‌های قرمز شده و همین مسئله سبب می‌شود تا پوست سلامت و شفافیت خود را از دست بدهد. این رنگ‌پریدگی در افرادی که منابع غذایی آهن را به مقدار کافی استفاده نمی‌کنند، ممکن است در سراسر بدن مشاهده شود یا فقط در چهره، لثه‌ها، روی لب‌ها، پایین پلک و قسمت ناخن‌ها بوجود آید. اگر پلک پایینی خود را با انگشت کمی پایین بیاورید، باید ببینید که لایه پایینی آن رنگ قرمز پررنگی دارد. اگر رنگ این قسمت را صورتی کم‌رنگ یا زرد می‌بینید، به احتمال زیاد دچار کم‌خونی هستید اما باز هم باید نظر پزشک را جویا شوید.

تنگی نفس

هموگلوبین گلبول‌های قرمز شما را قادر می‌سازد تا اکسیژن را در سراسر بدن حمل کند. هنگامی‌که سطح هموگلوبین در خون پایین است، سطح اکسیژن نیز پایین می‌آید. در این صورت عضلات اکسیژن کافی برای انجام صحیح عملکرد خود پیدا نمی‌کنند و فعالیت‌های عادی مثل راه رفتن نیز با مشکل روبرو می‌شود. در این حالت باید تلاش بیشتری برای دریافت اکسیژن داشته باشید و به همین دلیل ممکن است تنگی نفس بوجود آید. اگر مدام نفس کم‌ می‌آورید و انجام فعالیت‌هایی مثل بالا رفتن از پله‌ها یا راه رفتن به تازگی برایتان سخت شده است، احتمال دارد که به کم‌خونی مبتلا شده باشید.

سردرد و سرگیجه از علائم کمبود آهن

کمبود آهن ممکن است باعث سردرد شود. به نظر می‌رسد در میان علائم کمبود آهن این علامت کمتر از بقیه شایع است. سطح پایین هموگلوبین در گلبول‌های قرمز به این معنی است که اکسیژن کافی به مغز نمی رسد. در نتیجه رگ‌های خونی مغز می‌توانند موجب ایجاد فشار و سردرد شوند. به طور کلی سردرد و سرگیجه علل مختلفی دارند اما سردردهای مکرر که مرتب عود می‌کنند ممکن است نشانه کمبود آهن در بدن باشند.

تپش قلب

ضربان قلب بالا می‌تواند یکی از علائم کم‎‌خونی ناشی از فقر آهن باشد. سطح پایین هموگلوبین باعث می‌شود تا به دلیل کمبود اکسیژن، قلب برای تپش مشکل داشته باشد. کاهش اکسیژن در بافت‌ها منجر به ضربان قلب نامنظم شده و در موارد شدید با نارسایی قلبی همراه است. با این حال این علائم معمولا خیلی کم اتفاق می‌افتد مگر اینکه فرد به مدت طولانی از کمبود آهن رنج ببرد.

مو و پوست خشک و آسیب دیده

خشکی و آسیب دیدگی پوست و مو از نشانه‌های کمبود آهن می‌تواند باشد. علت این مساله نیز به کمبود اکسیژن در بدن مرتبط می‌شود. در این حالت پوست و مو نمی‌توانند در حد مطلوب از سلامت و شادابی برخوردار بوده و خشک و ضعیف می‌شوند. کمبود آهن حتی در ریزش موها نیز می‌تواند نقش داشته باشد.

تورم و درد در زبان و دهان

گاهی با یک معاینه سطحی در داخل و اطراف زبان می‌توان متوجه شد که فرد کم‌خونی دارد یا خیر. در صورت وجود کم‌خونی زبان متورم و ملتهب بوده، رنگی غیر طبیعی داشته و سطح آن صاف نیست. کمبود آهن همچنین می‌تواند موجب خشکی دهان و ترک‌های قرمز در گوشه‌های لب نیز بشود.

سندروم پای بی قرار

علت دقیق سندروم پای بی‌قرار مشخص نیست اما یکی از علل آن کم‌خونی می‌تواند باشد. این عارضه موجب حرکت پاها در حالت استراحت می‌شود. یعنی بدون اینکه فرد بخواهد پاهایش تکان می‌خورد. همچنین ممکن است احساساتی همچون خارش غیر عادی در پاها را ایجاد کند.

ناخن های شکننده یا قاشقی شکل

یکی از عمده علائم کمبود آهن داشتن ناخن‌های قاشقی شکل و شکننده است که گاهی اوقات ترک‌های اطراف ناخن هم به این علائم اضافه می‌شود.

سایر علائم کم خونی فقر آهن

از دیگر نشانه‌هایی که دلالت بر کمبود آهن دارند، به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:

• تمایل به خوردن چیزهای عجیب و غزیب مثل خاک، گچ یا یخ
• دست و پاهای سرد
• بدون دلیل احساس اضطراب داشتن
• ابتلا به عفونت‌های مکرر به دلیل ضعف سیستم ایمنی
• کم اشتهایی و عدم تمایل به خوردن غذا

اگر فکر می کنید کمبود آهن دارید چه کاری باید انجام دهید ؟

در این صورت توصیه‌های زیر را جدی بگیرید:

به پزشک مراجعه کنید

اگر علائم کمبود آهن را که در بالا به آنها اشاره کردیم حس می‌کنید، حتما به پزشک مراجعه نمایید. پزشک با معاینه و نوشتن آزمایش خون سطح آهن در خون شما را بررسی کرده و اگر نیاز به مصرف قرص آهن داشته باشید، این مکمل را برای شما تجویز خواهد کرد. بهتر است در کنار مصرف کپسول آهن از منابع غذایی آهن مثل گوشت نیز بیشتر استفاده کنید تا به جبران کمبود این ماده مغذی بیشتر کمک شود.

خوردن غذاهای غنی از آهن

چنانچه در معرض کم‌خونی هستید یا به این عارضه مبتلا شده‌اید، حتما باید با استفاده از مواد غذایی ذخایر آهن را در بدن خود افزایش دهید. غنی‌ترین مواد غذایی حاوی آهن شامل موارد زیر است:

• گوشت قرمز
• سبزیجات تیره مانند اسفناج و کلم بروکلی
• میوه‌های خشک شده مانند کشمش و زردآلو
• نخود فرنگی، لوبیا و…
• غذای دریایی
• دانه‌ها و آجیل

چگونه جذب آهن را در بدن افزایش دهیم ؟

یکی از بهترین راهکارها برای افزایش جذب آهن در بدن استفاده از منابع ویتامین C در کنار قرص آهن است. به عنوان مثال می‌توانید قرص آهن خود را به جای آب با یک لیوان آب پرتقال بخورید. همچنین ویتامین A و بتاکاروتن و مصرف گوشت قرمز نیز می‌توانند در جذب بهتر آهن موثر باشند. بهترین زمان مصرف قرص آهن یک ساعت قبل از غذا یا 2 ساعت بعد از صرف غذا است.

سخن پایانی

علائم کمبود آهن را در این مطلب برای شما شرح دادیم. علائم ذکر شده ممکن است شباهت زیادی با کمبود دیگر مواد مغذی یا بروز بعضی بیماری‌ها در بدن داشته باشند. بنابراین در صورت مشاهده هر یک از آنها مطمئن نشوید که کم‌خونی دارید. بررسی‌های بیشتر را به پزشک سپرده و با دادن آزمایش خون از کمبود یا عدم کمبود آهن در بدن خود اطمینان حاصل کنید.